بخشی از مقاله
چکیده
پیدا کردن علل برون متنی بر عاشقانه ها بسیارصعب و گاه ناممکن است، چرا که انگیزه سرودن چنین اشعاری انفسی است تا آفاقی. هگل نیز شعر تغزلی را بر بنیاد "ذهنیت"و "فردیت" استوار میداند. بسیاری از نظریه پردازان ویژگی های موجود در آثار غنایی را یک حالت ذهنی میشمارند. رنه ولک نیز معتقد است که باید تلاش برای تبیین ماهیت آثار غنایی را رها کرد؛ زیرا در این صورت فقط میتوان ویژگی های عامی برای آن شمرد.
تلاش ما در این مقال بر آنست که حتی اندکی به معیارهای لازم برای تشکیل منظومه غنایی ویس و رامین پرداخته شود. هرگاه از منظومه های غنایی به عنوان یکی از جلوه های ادب غنایی سخن به میان میآید، تنها به موضوع منظومه ها یعنی "عشق" اکتفا میشود. ولی در کنار این هیجان عاطفی، مواردی مانند وجود توصیفات عاشقانه در سراپانامه ها، سرودهای رامین و ده نامه ها، وصف احساس و عاطفه، جهان نگری عمیق عاطفی، خطاب و کارد زبان به این منظومه رنگ غنایی میبخشد. پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی- توصیفی تهیه شده است.
-1 مقدمه
شعر غنایی دارای افق بسیار گسترده ای است و تنوع زیر شاخه های مختص به ادبیات فارسی نیست؛ بلکه در یونان باستان هم شکل های گوناگونی از قبیل= - odeقصیده - ، = - elegyمرثیه - ، = - sonnetغزل - ، = - balladچکامه - ، = - chamouترانه - ، = - epigramهجو - و ... برای آن در نظر گرفته اند. - زرقانی،110 :1390 و رستگارفسایی، - 166 :1373جان استورات میل شعر غنایی را کهن ترین و برترین گونه شعر میشمارد و از نظر او ماهیت شعر غنایی نزدیک ترین پیوند را با جوهر واقعی شعر دارد و به سختی قابل تقلید است.
در مقابل برخی مانند هلن گاردنر شعر غنایی را یک گونه فرو مرتبه میشمرد. - بروستر، - 12-11 :1395 در ادبیات اروپا شعر غنایی، کوتاه و غیر روایی است و اگر شعر بلند و روایی باشد به آن شعر غنایی نمایشی - - dramatic lyric = میگویند . - شمیسا، - 119 : 1374 غزل فارسی و منظومه های عاشقانه از سرشارترین حوزه های ادب غنایی اند. از دلایل توفیق آنها این است که در آنها میتوان از موضوعات دیگر شعر غنایی نظیر مدح، مرثیه، شکوائیه، فراق نامه، سوگند نامه، ساقی نامه، مناجات نامه و ... نشان جست. بنابراین منظومه های غنایی بسط یافته مفاهیم شعر غنایی و تجسم عینی و روایی آن است که سبب غنای کمی و کیفی شعر غنایی و ایجاد شور و نشاط شعر درمقوله عشق میشود.
- ذوالفقاری، - 19-15 :1392 اگر چه یکی از عوامل توجه شاعران به منظومه های عاشقانه، تأثیر پذیری شاعران سبک خراسانی از ادب عرب بوده است، ولی باید گفت توجه به داستانهای عاشقانه در ادبیات قبل از اسلام به گونه شفاهی در آثاری همچون داستان "ستریانگایوس"، "زریادرس و اداتیس" که بعدها به صورت داستان گشتاسب و کتایون درآمد و هم چنین در "سمیرامیس" که تأثیر آن را میتوان در داستان شیرین و فرهاد دید و دیگر داستانها نظیر"مسکدانه و شاه زنان"، "شهر براز و پرویز "، " بلاش و دختر شاه هند"دیده میشود. - زرقانی، - 231 : 1390 یا طبق آنچه گزنفون در کتاب سیرت کوروش آورده است عشق" آبراداتاس و پانته"یک داستان عشقی بسیار قدیمی است.
- ستاری،:1379 - 519 داستان ویس و رامین که خود دلیلی بر این مدعاست، دارای اصلی پارتی است که فخرالدین از روی نسخه پهلوی آن به نظم داستان پرداخته در دست نیست. این منظومه اولین منظومه ای است که بیشترین بهره مندی و حتی میتوان گفت کامل ترین منظومه از حیث برخورداری از ویژگی های غنایی است. علاوه بر این وجود عواملی چند سبب ممتاز بودن آن شده است. در این منظومه هماهنگی کامل بین قالب و محتوا وجود دارد.
اگر چه وزن ویس و رامین و لیلی و مجنون یکی است ولی درمنظومه مورد نظر هماهنگی بهتری وجود دارد. پردازندگان این منظومه میدانسته اند که انسان موجودی است سرشته از خوب و بد و کوششی در پنهان کردن جنبه های بد او نداشته اند. آدمی محل برخورد آز و خرد است و خرد بر عشق که بالاترین حّد حّدت عاطفی است نمی تواند غلبه کند. - گلبو، - 14 :1388 انعکاس قصه ویس و رامین در شعر و ادب بعد از عهد فخرالدین اسعد قابل ملاحظه است. نظامی، عطار، مولانا، خواجوی کرمانی، سلمان ساوجی، جامی ودیگران به صورت های گوناگون از آن متأثر شده و یا از آن یاد کرده اند. - اسلامی ندوش،82 :1370، غلامرضایی، - 82 :1370 نظامی طرح کلی داستان خسرو و شیرین را بر طبق این منظومه ساخته و حتی در مسائل جزئی از قبیل صحنه آرایی ها کاملاَ بر ویس رامین منطبق است.
- ذوالفقاری، - 951 : 1392 منظومه مورد نظر از نظر فن داستان سرایی نیز قوی میباشد. اگر از تضادها و تناقض های کوچک و وجود مطالب و صحنه های نا معمول چشم بپوشیم میتوان گفت این منظومه از بی بدیل ترین منظومه های عاشقانه است. در مورد منظومه ویس و رامین نویسندگانی به بررسی های سبک شناسی - تاج بخش، حسن پور - ، کارکرد عناصر فانتزی - قدمیاری، دل افروزی - ، نقد و تحلیل ساختاری - تمیم داری، عباسی - ، بررسی تشابهات ویس پرداخته اند ولی تاکنون پژوهشی در مورد بررسی جلوه های غنایی انجام نشده است.
-2 ویژ گی های غنایی منظومه ویس و رامین -1-2 عشق
اشعار غنایی مربوط به احساسات و عوالم روحانی آدمی است و درجه شدید آن مربوط به عشق است. - رزمجو، - 65 :1372 در غزل مفهوم عشق به صورت اشاره ای بیان میشود حال آنکه در منظومه عاشقانه همان مضمون باز و گسترده میشود و در قالب داستانی کمال مییابد. در منظومه عاشقانه کریستفر بورگل چنین آمده است - - آنچه در غزل انتزاعی و حکمی است در منظومه عاشقانه صورت عینی و تفصیلی به خود میگیرد. - - - ذوالفقاری، - 19 :1392 ابن داود اصفهانی معتقد است که منشأ عشق حسی از "سماع "و"نظر" پدید می آید؛ یعنی از "نگریستن "به چهره زیبا یا "شنیدن" وصف زیبایی آن. عنصرالمعالی نیز بر این اعتقاد است که عشق از دیدار ناشی میشود. - مدی، - 31 :1371 در این منظومه رامین از راه دیدن عاشق"ویس" و "گل" می شود:
چو رامین دید آن سرو روان را بت با جان و ماه با روان را 60/238
ز راه دیده شد عشقش فرو دل از آن بستد به یک دیدار از او دل 20/82
ویس هم از راه دیدن، دل در گرو عشق رامین میدهد:
همی تا ویس، رامین را همی دید توگفتی جان شیرین را همی دید 21/122
همانگونه که عشق با دیدن ایجاد میشود، با ندیدن هم فراموش میشود:
بسا عشقا که نادیدن زدودست چنان کردش که گفتی خود نبودست 74/225
حتی در ابتدای داستان، شاه موبد با دیدن، دل در گرو عشق" شهرو" میبندد:
بدید آن سیم تن سرو روان را بت خندان و ماه بانوان را 3/10
یکی از عناصر قصه های ایرانیکه برانگیزاننده عشق است صحنه ای از بزم دختران است که در بیژن و منیژه و خسرو شیرین هم دیده میشود. - شمیسا، - 205 :1374در داستان ویس و رامین، ماهرویانی نظیر شهرو، آبنوش، دختر کنارنگ، شهر بانو و ... در بزم شاه موبد حضور دارند که شاه موبد از بین آنها، شهرو را بر می گزیند. ویس و رامین هر دو در آن واحد هم عاشقند و هم معشوق و این حقیقت و هسته اصلی رابطه عاشقانه ای است که ممکن است بین دو تن برقرار شود.
