بخشی از مقاله
چکیده
عربی‌رسایی در میان شاعران ایرانی سابقه‌ای طوالنی دارد. با گسررش فرهنگ اساامی در ایران، دانش زبان عربی در برهه‌ای از تاریخ، یکی از مهم‌ترین نیازها و گاه از مفاخرات شاعران حمسوب می‌شد. خاقانی از مجله شاعرانی است که در آثار خود الفاظ و مجالتی به زبان عربی به کار می‌برد و بینامتنیّت قرآنی نیز در اشعارش، فراوان یافت‌می‌شود که نشان از تبحّر وی در به‌کارگرری آیات قرآن و نیز دانش وسیع عربی و آشنایی وی با سبک شاعران عرب دارد. قصاید و قطعاتی به زبان عربی از خاقانی به جا مانده‌است که در این پژوهش به بررسی یکی از آهنا پرداخته‌ایم.
روش حتقیق توصیفی-حتلیلی بوده و از طریق خوانش یکی از قصاید خاقانی و بررسی مؤلّفههای فرهنگی آن از طریق منابع کتابخانه‌ای انجام‌گرفتهاست. برای اخذ نتیجهی هبرر، مقایسه‌ای میان این قصیده و آثار فارسی خاقانی و برخی شاعران عرب نیز انجام شدهاست. در این قصیده که آثار فرهنگ و متدن ایران و اساام در آن پیداست، شاعر ضمن مدح ممدوح، به بثّ شکوا نیز پرداختهاست. نتیجهی پژوهش این است که مضمون قصیده‌ی عربی خاقانی عااوه بر شباهت با اشعار شاعران عرب دربردارنده‌ی برخی از واژگان و مضامنن فرهنگ و متدّن اساامی است که می توان آن را دارای بینامتنیّت آشکار و پنهان دانست.
واژگان کلیدی: خاقانی، قصیده‌ی عربی، بینامتنیّت، فرهنگ اسالمی، متدّن اسالمی.
.1 مقدّمه
قصیده تنها قالب شعری است که از عصر پیش از اساام مورد استفاده‌ی اعراب بود. ایرانیان این نوع شعر را که بر الگوهای باستانی مبتنی است، با تصرّف و تغییراتی از اعراب اقتباس‌کردند - ر.ک: داودپوتا، . - 53 :1382 اشعار عربی خاقانی همچون اشعار فارسی او از پیچیدگی و تصنع برخوردار است و نشان از وسعت دانش او در وجوه مختلف معانی و مضامینی است که به این زبان سروده. وی از شاعران ذواللّسانین است، ّاما باید دانست که در چاپ‌های موجود دیوان خاقانی اختالفات فراوانی از نظر تعداد ابیات و ضبط آن وجود دارد.
حتّی در نسخ موجود نیز اشعار عربی او به دور از اغااط نیست و به تصحیح مجدّد و بازنگری نیاز دارد - ر.ک: اصغری بایقوت و دیگران، . - 22 :1391 شفیعی کدکنی با اشاره به این موضوع تصریح می‌کند که «ضبط‌های شعر نخستین در دیوان خاقانی و حتّی نسخه‌ی کتابخانه‌ی اسکندریّه نیز غلط است» - شفیعی کدکنی، . - 3 :1381 یکی از دالیل این اشکاالت در نسخه‌برداری، عدم نقطه‌گذاری و مسامحه در اعراب حروف است - ر.ک: قزوینی،:. - 2695/101363 آن‌چه مایه‌ی مباهات و تفاخر بسیاری از شاعران ایرانی به ویژه پس از اساام گردید، آشنایی آنان با ادبیات عربی بود.
ایرانیان اگر چه در آغاز کار خود را مقلد اعراب در این باب می‌دانستند، اما در ادامه توانستند از آنان پیشی بگیرند. مثاا منوچهری یکی از رقبای خود را در بیتی به سخره گرفته و خود را با یکی از شعرای عرب برابر دانسته‌است:من بسی دیوان شعر تازیان دارم به بر تو ندانی خواند أال ّهبی َبصحنکَفاصبحنی که مصرع دوم تلمیح به مطلع قصیده‌ی عمرو بن کلثوم دارد با مطلع : ِ ِ وال تبقی مخور األندرینا أال هبی بصحنکَفأصبحینا - آیتی،. - 92 :1371
.1-1 اهمّّیت و بیان مسأله
بیش‌ترین نمونه‌های شعر عربی در سبک عراقی دیده‌می‌شود که اغلب متأثّر از سبک شعرای عرب به‌ویژه معلّقات سبع و اشعار شاعران معروفی همچون متنبّی - 303 -354ه.ق - است. اشاره شد که خاقانی از شاعرانی است که قصاید و قطعاتی به زبان عربی سروده‌است که البتّه در مقایسه با سروده‌های فارسیاو، بسامد اندکی دارند. قصیده‌ای که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد، از سروده‌های بلند عربی خاقانی است که موضوع آن مدح و بثّ‌الشّکوی است.مسأله‌ی اصلی تحقیق این است که خاقانی در این قصیده چه تأثیری از شعرای عرب پذیرفتهاست؟ پرسش‌های دیگری که در این پژوهش به آن‌ها پاسخ داده خواهد‌شد، عبارت است از:
-1مهم‌ترین ویژگی‌های این قصیده خاقانی کدام است؟
-2کدام یک از عناصر فرهنگی و اجتماعی و اساامی ایران در این قصیده مطرح می‌شود؟
.1-2 پیشینه‌ی پژوهش
در مقاله‌ی «مقایسۀ تطبیقی ساختار و محتوای قصاید عربی خاقانی با معلّقات سبع - » اصغری بایقوت و دیگران، 1391 الف: - 27-48 نویسندگان به بررسی آبشخورهای فکری و هنری اشعار عربی خاقانی و معلّقات سبع پرداخته و نشان‌داده‌اند که خاقانی به شیوه‌ی تقلید و تأثیر‌پذیری از آن به نوعی به بازآفرینی در قصاید خود دست‌یافته‌است. در حوزه‌ی اشعار عربی نیز رضایی حمزه کندی و دیگران، در آفتاب نهان خاقانی به ترجمه‌ی اشعار عربی خاقانی پرداخته‌اند که بنا به نظر محقّقان خالی از ضعف نیست - ر.ک: اصغری بایقوت و دیگران، 1391ب 24-7: - ؛ چرا که نیاز به تصحیحی منقّح برای ترجمه‌ی یک متن از ضروریّات یک ترجمه است - ر.ک: اصغری بایقوت، . - 29-42 :1395 با توجّه به این پیشینه آشکار‌می‌شود که تاکنون درباره‌ی مضامین شعر عربی خاقانی و بازنگری در آن به‌ویژه با موضوع فرهنگ و ریشه‌های تمدّن اساامی گام‌های بلندی برداشته‌نشده که این پژوهش با رویکردی نوین بدان پرداختهاست.
.2 بحث
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شعر فارسی اشتمال بر فرهنگ و تمدن اساامی ایرانی است. شاعران ایرانی با توجّه به موقعیت مکانی و زمانی خود، فرهنگ آداب و رسوم و اعتقادات خود و جامعه را در شعر منعکس کرده‌اند. به ویژه
