بخشی از مقاله
چکیده
از شگردهايشعري شاعران کٌردزبان تأثیرپذیري از شعراي فارسی گوي بوده است، در این راستا شاعرانی با الهام از شاعران فارسی زبان، آثار ادبی والایی به جامعه زبانی کٌرد و فارس تقدیم نموده و توانستهاند راه را براي رهگذران وادي ادب و فرهنگ هموار کنند. آنها با استفاده از این منابع دست اول فارسی، اشعار خود را با قرایح و سلایق ادبی دخیل ساخته اند، تا آثار بس بزرگی به ساحت زبان و ادبیات عرضه دارند. در این جستار با روشی توصیفی –تحلیلی و روش کتابخانه اي تلاش شده تأثیرپذیري شعري محوي را از سعدي شیرازي بررسی کنیم و میزان الهامگیريینا شاعر کٌردي و فارسیراي را از شیخ اجل بیابیم. این امر با بهرهگیري از مکتب فرانسه انجام می گیرد، که اولین مکتب ادبی ادبیات تطبیقی است و در آن »تأثیر وتأثر« و»صله تاریخی« اهمیت ویژهاي دارد. پاره اي از نتایج این تحقیق حاکی از آن است که شاعر مورد پژوهش به دلیل شناخت کافی و وافی از زبان و ادبیات فارسی و به ویژه شعراي برجسته ایرانی، به صورت گستردهاي از ادبیات و شعر شعراي فارسیزبان و به ویژه سعدي شیرازي بهره برده است.
مقدمه:
زبان فارسی به سبب غنایی ادبی و وجود مشاهیري بزرگ همچون حافظ، سعدي، مولوي و فردوسی همواره مورد توجه غیر فارسی زبانان و ملتها و قومیتهاي منطقه بوده، حتی می توان پا فراتر گذاشت و با اطمینان خاطر گفت که شعراي مشاهیر ایرانی بر روي ادبیات تمام جهان تأثیر بسزایی گذاشتهاند، کافی است که در کتابخانهها و رسانه هاي دیجیتال سري زد و جستجو کرد، خواهیم دید که شعراي بنام غربی و اروپایی نیز متأثر از بزرگمردان عرصه ادبیات ایران بوده اند و انبوهی کتاب و مقالات علمی در خصوص بیان نحوه تأثیرپذیري شعراي عربی و غربی از شعراي برجسته ایرانی به رشته تحریر در آمده است.
حال با توجه به وسعت دامنه تأثیرگذاري شعراي ایرانی بر ادبیات جهان ناگفته پیداست که ادبیات کردي تا چه اندازه متأثر از آنان بوده و تا چه میزان شعراي کلاسیک کردزبان از این سرچشمه زلال بهره بردهاند.
جالبتر اینکه شعراي شاعران کلاسیک کرد غیر ایرانی به دلیل آشنایی کافی و وافی با زبان و فرهنگ و ادب فارسی پا از این فراتر گذاشته و هرکدام از آنان بخشی از دیوان خود را به سرودن اشعار فارسی اختصاص دادهاند.
شیوه هاي تأثیرپذیري شعراي کرد از شعراي فارسی سرا گوناگون بوده و هر شاعر به اقتضایی توانایی و مهارت خویش از شعر فارسی بهره جسته است. آنان با استفاده از بیتها و مصراعها در لابهلاي اشعار خود تا اقتباس و تضمین و گرفتن مضمون به هر شیوه اي که ممکن بوده، از این اشعار در دیوان خود بهره جستهاند.
در میان شعراي ایرانی، شاعرانی هستند که بیشتر از سایرین مورد توجه شعراي کرد ربان بودهاند، به نظر
می رسد که شاعرانی مانند حافظ، سعدي و مولوي بیشتر از سایرین مدنظر شعراي کلاسیک کردي سراي بوده.
با توجه به آنچه گفته شد سعدي شیرازي یکی از شاعرانی است که مردم کردزبان تعلق خاطر خاصی نسبت به اشعار وي داشته اند. گواه این مدعا آن است که نه تنها در مکتبخانه هاي قدیم، بلکه هم اکنون در بعضی از مکتبخانه ها و حجرههاي سنتی مناطقی از کردستان از »گلستان سعدي« به عنوان منبع تدریس در مراحل مقدماتی آموزش داده میشود.
یکی از شعراي کلاسیک کردي که به شدت تحت تأثیر اشعار شعراي فارسی سراي ایرانی بوده حاج ملأ محمد به الخی متخلص به محوي است که در دیوان وي میتوان نمونه هاي زیادي از تأثیرپذیري ایشان از شعرا و عرفاي ادب فارسی یافت. ما در این مقاله بر آنیم که از میزان تأثیرپذیري شاعر کرد محوي از شیخ اجل مطلع شویم و ابیاتی را که متاٌثر از سعدي سروده با رویکردي تطبیقی و با بهره گیري از مکتب فرانسه که اولین مکتب ادبی ادبیات تطبیقی است و در آن »تأثیر و تأثر« و »صله تاریخی« از اهمیت ویژهاي برخوردار
است، مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.
پیشینه پژوهش:
پایاننامه سجادي - 1391 - ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺎﯾﺴﻪي زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﺷﻌﺎر کردي و فارسی محوي« در این رساله سعی بر آن شده که با بررسی زیباشناختی اشعار فارسی و کردي محوي ارزش و جایگاه زیباییشناسی آنها شناخته شود این رساله از نظر ساختار شامل یک مقدمه و چهار فصل بوده، در مقدمه مطالبی پیرامون زندگی نامه شاعر، روش تحقیق و اهداف تحقیق آمده است در این پژوهش، زیباییشناسی اشعار کردي و فارسی محوي در سه بخش - عروض و قافیه، بیان و بدیع - مورد بررسی قرار گرفته و میزان کاربرد مصادیق هریک مشخص شده استفلهمچنین نگارنده به مقایسه آماري زیباییشناسی اشعار فارسی و کردي محوي با استفاده از نمودار، و نتیجهگیري پرداخته است.
نگارنده در این پژوهش ضمن برشمردن ادبیات عرفانی و جلوه هاي آن به سراغ اصل مطلب رفته و با این فرض که محوي، شاعر بزرگ کُرد، از اندیشههاي عرفانی عطار نیشابوري متأثر بوده است و در باب مضامین و اندیشه هاي عرفانی و صوفیا نه از جهات بسیاري اشتراك داشته است در این پژوهش سعی نموده که با روش ادبیات تطبیقی، شباهتها و اشتراکات عرفانی محوي و عطار بیان نماید.
اهمیت و ضرورت پژوهش:
تاکنون پژوهشهاي نسبتاً زیادي در خصوص بررسی تطبیقی بینامتنی و یا تأثیرگذاري شعراي فارسی زبان بر شعراي کردزبان به رشته تحریر در آمده است هر چند که با توجه به وسعت و غناي دو ادبیات کردي و فارسی و اشتراکات زیاد آنها نمی توان این مقدار پژوهش را کافی و مناسب دانست. اما اگر از بعد دیگري نگریسته شود برحسب اطلاع نگارنده به نظر میرسد که در میان پژوهشهاي مذکور شاعرانی هستند که بیشتر تأثیرگذاري آن ها روي ادبیات کردي مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته که سرآمد آنها خواجه حافظ شیرازي است. با توجه به میزان تأثیرگذاري سعدي شیرازي بر ادبیات کردي می توان گفت که حق مطلب ادا نشده و باید پژوهش هاي زیادي در این زمینه به صورت نمونه موردي انجام میگرفت. لذا اهمیت این پژوهش در آن است که با بررسی تطبیقی شعر محوي و سعدي میتواند زمینه را براي انجام پژوهش هاي دیگر در زمینه بررسی تطبیقی اشعار محوي با سایر شعراي ایرانی از یک طرف و از طرف دیگر بررسی تطبیقی و موردي شعر شعراي کردي سرا و به ویژه شعراي کلاسیک با سعدي شیرازي را فراهم نماید.
نگاهی به زندگی و آثار محوي به الخی:
قبل از ورود به بخش تطبیقی لازم است که نگاهی کوتاه به زندگانی و احوال هردو شاعر داشته باشیم و ابتدا از محوي شروع نموده: نام وي حاج ملأ محمد متخلص به - محوي - فرزند شیخ عثمان به الخی از نواحی سلیمانیه، انسانی دانشمند، عارف و شاعر توانایی بوده است که در سنه 1253 ه ق در به الخ متولد شده است. تحصیل علوم و کسب طریقه را نزد پدرش که مرید شیخ سراجالدین بوده شروع کرده؛ پس از آن مدتی در سابلاخ - مهاباد فعلی - نزد ملأ عبداالله پیره باب و زمانی در بغداد نزد علامه محمد افندي فیض مفتی زهاوي تلمذ نموده و اجازه گرفته است. بعد سفري به حجاز رفته و پس از مراجعت مدتی در استانبول توقف کرده و پس از آن به سلیمانیه بازگشته است.
در سلیمانیه به دستور اولیاي امور براي او تکیه و رباطی ساخته اند و او تا آخر عمر در آنجا به تعلیم و ارشاد مشغول بود و در نهایت عزت و حرمت می زیسته است. مدت زندگانی محوي 75 سال بوده و روز جمعه پنجم ماه رمضان سال 1327 ه ق، در سل یمانیه وفات یافته و در خانقاه خود دفن شده است. محوي به ادبیات فارسی و عربی و ترکی آشنایی کامل داشته و اشعار زیادي به کردي و اندکی به فارسی و عربی و کردي از او بهجا مانده، دیوان اشعار کردي محوي به سال 1341 ه. ق در مطبعه سلیمانیه چاپ شده است.
نگاهی به زندگی و آثار سعدي شیرازي:
ابومحمد مصلح بن عبداالله مشهور به سعدي شیرازي معروف به مشرف الدین، شیخ سعدي یا شیخ شیراز است، بین سالهاي 585، 504 متولد شد. درباره نام و نام پدر شاعر و همچنین تاریخ تولد سعدي اختلاف بسیار است. سعدي در شیراز پاي به هستی نهاد و هنوز کودکی بیش نبود که پدرش درگذشت. سعدي پس از تحصیل مقدمات علوم از شیراز به بغداد رفت و در مدرسه نظامیه به تکمیل دانش خود پرداخت. او در نظامیه بغداد که مهم ترین مرکز علم و دانش آن زمان به حساب میآمد از آموزههاي اندیشمندان آنجا بیشترین تأثیر را پذیرفت.
