بخشی از مقاله
چکیده
در کنار جنگلهای طبیعی، جنگلهای دستکاشت نیز بخشی از تقاضای جهانی چوب صنعتی و همچنین ماده خام مورد نیاز صنایع کاغذسازی را تامین میکنند. در کنار این محصولات، خدمات دیگری نیز توسط جنگلهای دستکاشت ارائه میگردد که ترسیب کربن، پاکسازی آب، تنظیم چرخههای هیدرولوژیک، ایجاد پیوستگی بین موزاییکهای مناظر و به دنبال آن حفظ تنوع زیستی و کاهش روند افزایشی بیابانزایی بخشی از این خدمات هستند و پیشبینی میشود اهمیت نسبی چنین خدماتی در آینده بیشتر شود.
این وضعیت فرصتها و در عین حال چالشهایی پیش روی مدیریت جنگلهای دستکاشت قرار داده است. بنابراین تعیین و اعمال خط مشیهای کلی پیرامون این جنگلها، نیازمند درکی مورد توافق و متداول درباره این جنگلهاست. در این نوشتار، ابتدا مفاهیم پایه درباره جتگلهای دستکاشت و روند تکاملی آنها بحث شده است. در ادامه به تیپولوژی جنگلهای دستکاشت - انواع جنگلهای دستکاشت و هدف از ایجاد آنها - ، وسعت و گسترش این جنگلها در جهان، بیشترین گونههای مورد استفاده در پروژههای جنگلکاری و در نهایت جهتگیری مدیریت این جنگلها و چالشهای پیشروی آن پرداخته شده است.
کلمات کلیدی: ترسیب کربن، چرخههای هیدرولوژیک، تنوع زیستی، بیابانزایی، تیپولوژی
چکیده
در کنار جنگلهای طبیعی، جنگلهای دستکاشت نیز بخشی از تقاضای جهانی چوب صنعتی و همچنین ماده خام مورد نیاز صنایع کاغذسازی را تامین میکنند. در کنار این محصولات، خدمات دیگری نیز توسط جنگلهای دستکاشت ارائه میگردد که ترسیب کربن، پاکسازی آب، تنظیم چرخههای هیدرولوژیک، ایجاد پیوستگی بین موزاییکهای مناظر و به دنبال آن حفظ تنوع زیستی و کاهش روند افزایشی بیابانزایی بخشی از این خدمات هستند و پیشبینی میشود اهمیت نسبی چنین خدماتی در آینده بیشتر شود. این وضعیت فرصتها و در عین حال چالشهایی پیش روی مدیریت جنگلهای دستکاشت قرار داده است.
بنابراین تعیین و اعمال خط مشیهای کلی پیرامون این جنگلها، نیازمند درکی مورد توافق و متداول درباره این جنگلهاست. در این نوشتار، ابتدا مفاهیم پایه درباره جتگلهای دستکاشت و روند تکاملی آنها بحث شده است. در ادامه به تیپولوژی جنگلهای دستکاشت - انواع جنگلهای دستکاشت و هدف از ایجاد آنها - ، وسعت و گسترش این جنگلها در جهان، بیشترین گونههای مورد استفاده در پروژههای جنگلکاری و در نهایت جهتگیری مدیریت این جنگلها و چالشهای پیشروی آن پرداخته شده است.
.1 مقدمه
درحال حاضر، جنگلهای دستکاشت سطحی معادل 140 میلیون هکتار در سرتاسر دنیا را پوشش داده که این رقم چیزی معادل 4 درصد از سطح مناطق جنگلی دنیاست .[9] اهمیت این جنگلها از نظر تولید چوب بیش از درصدی است که ازسطح مناطق جنگلی به خود اختصاص دادهاند و پیشبینی میشود که این اهمیت در آینده افزایش یابد. در سال 2000، جنگلهای دستکاشت، یک سوم تقاضای جهانی برای چوب صنعتی را مرتفع ساختند. بر طبق برخی برآوردها، در سال 2040، این رقم به نصف میزان تقاضای جهانی افزایش خواهد یافت.جهانی شدن بازار محصولات و خدمات جنگلهای دستکاشت باعث ایجاد فرصتها و در عین حال چالشهایی پیش روی مدیریت جنگلهای دستکاشت شده است. از سوی دیگر، علاوه بر برآورده نمودن تقاضای جهانی چوب صنعتی، ماده خام مورد نیاز صنایع کاغذسازی نیز از طریق این جنگلهای سریعالرشد تامین میشود.
این موقعیت فرصتی دیگر برای مدیریت این جنگلها محسوب شده تا با برآورده نمودن این نیاز جایگاه خود را در تامین سهم تقاضای چوب داخلی و بین-المللی ارتقاء بخشند. بنابراین در راستای تامین پایدار تقاضا و رقابتی بودن بازار، انجام عملیات و مداخلات پرورشی شدید به منظور بهینهسازی مقدار و کیفیت تولید آنها لازم است.در کنار این محصولات، خدمات دیگری نیز توسط جنگلهای دستکاشت ارائه میگردد که ترسیب کربن، پاکسازی آب، تنظیم چرخههای هیدرولوژیک و ایجاد پیوستگی بین موزاییکهای مناظر و به دنبال آن حفظ تنوع زیستی و کاهش روند افزایشی بیابانزایی بخشی از خدمات ارائه شده توسط جنگلهای دستکاشت هستند. پیشبینی میشود که اهمیت نسبی چنین خدماتی در آینده بیشتر شود.
.2 مفاهیم پایه و تعاریف
.1-2 روند تکاملی مفاهیم و تعاریف
برای تعیین و اعمال خط مشیهای کلی پیرامون جنگلها، نیاز به تعاریف مورد توافق و متداولی است تا بر اساس آنها بتوان به درکی صحیح از معیارهای موجود در سیاستهای جهانی جنگل دست یافت .[19 , 20]سال 1965 مفاهیم و تعاریف جنگلهای دستکاشت توسط سازمان خوار و بار جهانی برای اولین بار ارائه شد و تا کنون تغییرات زیادی به همراه داشته است. همواره مسایل گوناگون، بحثها و دیدگاههای متضادی در فرآیند و وروش تعریف واژههای جنگلکاری - واژههایی مانند جنگلکاری در مناطق جنگلی و یا جنگلکاری در مناطق غیرجنگلی - بین جمعیت جنگلبانان و جوامع فعال در زمینه موضوعاتی مانند تغییرات اقلیمی وجود داشته است .[8] بعلاوه انتقادات بسیاری از سوی برخی گروههای زیستمحیطی و گاها اجتماعی به تعریف ارائه شده از سوی سازمان خوار و بار جهانی وارد میشود.[23]
دو واژه کلی در مبحث جنگلکاری وجود دارد که در زبان فارسی به یک معنا تفسیر میشوند. یکی واژه " Forest "Plantation و دیگری واژه "Planted Forest" است. در اوایل دهه 2000 میلادی، تغییری مفهومی در تعریف واژه"Planted Forest" بوجود آمد .[2] واژه "Planted Forest" در قیاس با واژه " Forest Plantation " مفهومی گستردهتر دارد،بنابراین سلسله مفاهیم و تعاریفی را بر اساس ویژگیهای جنگل شامل میشود. این واژه برای تمایز بین فعالیتهای جنگل-کاری سنتی با استفاده از گونههای غیربومی و تککشتی با فعالیتهای جنگلکاری با استفاده از گونههای بومی و آمیخته، که در گذشته به آنها جنگلهای نیمهطبیعی اطلاق میشد، بوجود آمد .[1]
سازمان خوار و بار جهانی در سال 2006 جنگل دستکاشت را اینچنین تعریف میکند "جنگلی که با تعدادی از گونههای وارداتی و گاها بومی از طریق کاشت بذر یا نهال در فواصل یکسان ایجاد شده است و تودههای آن در یک طبقه سنی قرار دارند" .[9] این تعریف بسیار کلی است و انواع جنگلکاریها شامل جنگلکاریهای صنعتی - جنگلکاریهایی کهاهدف تولید چوب صنعتی ایجاد شدهاند - ، جنگلکاریهای کوچکمقیاس در محل سکونت و مزارع، اگروفارستری و جنگل-کاریهای با اهداف اکولوژیک - نظیر حفاظت خاک و مدیریت حیات وحش - را در بر میگیرد. این تعریف گسترده بهصورت جزئیتر توسط مرکز تحقیقات بینالمللی جنگلداری در جدول 1 تحت عنوان تیپولوژی جنگلهای دستکاشت ارائه شده است.[2]
البته تنها عامل تفکیک جنگلهای دستکاشت هدف از ایجاد آنها نبوده و عواملی نظیر مقیاس مکانی، شدت مدیریت، ساختار و نوع مالکیت آنها نیز در طبقهبندی این جنگلها موثر است. در تیپولوژی ارائه شده، شاید بتوان گفت که " جنگلهای ثانویه مدیریتشده از طریق بذرکاری" تیپی بینابینی از جنگلهای دستکاشت و دیگر تیپهای جنگلی است.روند تکاملی مفاهیم و تعاریف دارای نکات مثبت و منفی است. بهعنوان مثال تولد واژه "Planted Forest" میتواند درک بهتری از سرمایهگذاری در جنگلهای مصنوعی بوجود آورده و همچنین ابهامات اجتماعی و زیستمحیطی در این مقوله را از بین میبرد که نکتهای مثبت محسوب میشود .[1]
از سوی دیگر، چنین تعریف گسترده ارائه شده توسط سازمان خوار و بار جهانی [10] میتواند باعث افزایش سردرگمی شود. بر طبق این تعریف، دو برآورد درباره سطح جنگلکاریها توسط FAO اعلام شده که یکی معادل 270 میلیون هکتار و دیگری معادل 140 میلیون هکتار به ترتیب برای Planted Forests و Forest Plantations است. تفاوت در این برآوردها به دلیل احتساب جنگلهای نیمهطبیعی - جنگلهایی که حفظ کارایی و ترکیب انها علاوه بر زادآوری طبیعی نیازمند کاشت بذر و نهال بطور مصنوعی است - به عنوان است.
