بخشی از مقاله
چکیده
تاریخ جهانگشای عطاملک جوینی از آثار تاریخی- ادبی ارزشمند قرن هفتم هجری- قمری است که مانند سایر آثار این دوره دارای، نثری مصنوع و فنّی است . روش کلام در نثر فنّی، اطناب است که همان آوردن الفاظ، ترکیبات و عبارات بسیار برای بیان مفاهیم اندک است. بر این اساس، کاربرد هدفمند اشعار و عبارات عربی از اسلوب های اطاله سخن در تاریخ جهانگشای جوینی است که در آفرینش سبک مصنوع و فنّی آن مؤثر بوده است.
این پژوهش با هدف تبیین ارتباط لفظی و معنوی در کتاب تاریخ جهانگشای جوینی با تکیه بر کاربرد اشعار و عبارات عربی با رویکردی توصیفی- تحلیلی انجام شده و به این پرسش ها پاسخ دادهاست که جایگاه اشعارو عباراتعربی در سبک مصنوع و فنّی نثر تاریخ جهانگشاه چگونه و بسامد آن ها با متن فارسی چه نسبتی را رقم خواهد زد؟
که دستاورد پژوهش نمایان کرد، اشعار و عبارات عربی ارتباطی دوگانه با متن فارسی تاریخ جهانگشا فراهم کرده اند: نخست اشعار و عبارات عربی چنان قسمی از کلام، جایگاه نقش هایدستوریِ نهاد، مفعول، مسند،مضافٌ الیه، قید، متمم، شبه جمله و ... را گرفته و دوم از حیث بلاغی عنصر سازنده مقوله های بلاغی تشبیه، تمثیل، کنایه، ایهام، ایجاز، مناظره و ... هستند. هم چنین تضمینهای عربی رویکردهای معنایی تتمیم، تأکید، تنظیر، توصیف،ملخّص و حلّ معانی را در تاریخ جهانگشای جوینی فراهم کردهاست..
.1پیشگفتار
نویسندگان ومترسّلان فارسی زبان در اوایل قرن هفتم برای نشان دادن توانایی خود در نویسندگی با وسعت مجالی که از حیث انتخاب و استعمال الفاظ و تعبیرات در نثر فراهم بود، توجّه زیادی به آرایش کلام و تناسب الفاظ و معانی نشان دادند و در این راه به غایت تکلّف رسیدند. این نویسندگان برای جانماندن از قافله نثرفنّی و مصنوع با به کارگیری مفردات ،عبارات،اشعار و امثال عربی مهارت خود را در استعمال زبان عربی به رخ هم عصران خود میکشیدند. از این میاندبیر و مورّخ نامی عصر مغول، »عطاملک جوینی« چهرهای برجسته به شمار میآید. وی کتاب تاریخ جهانگشا را که شرح فرمانروایی قوم تاتار و حوادث همزمان با آن است، به شیوه نویسندگان هم دوره خود به رشته سخن کشید.
اهمیّت» تاریخ جهانگشا از چند وجه است: نخست آن که تاریخ سال هایی که عطاملک نوشته در هیچ یک از منابع قدیم به این تفصیل نیامده، دوم آن که مورّخان پس از او چه آنان که به فارسی تاریخی نوشته اند چه آنان که به عربی، همواره از کتاب او مطالبی نقل کرده اند و سدیگر آن که در کار ترسّل مهارت فراوان داشته و در علوم ادبی عصر خود ماهر بوده و نثر او از نمونه نثرهای ممتاز عصر مغول شمرده می شود«
نثر جوینی نیز به تبع مورخّان هم دوره خودفنّی، است این ویژگی در میان بیشتر دبیران قرن هفتم هجری قمری دیده میشود . یکی از ویژگی های نثر اواطناب است ؛ استفاده از توصیف ، مَثَل، استشهاد به آیات و احادیث و اقتباس از اشعار عربی در کتاب او فراوان دیده می شود. شگردهای کاربرد شواهد عربی در تاریخ جهانگشا موضوع مهم و دقیقی است که مورد بررسی قرار میگیرد.
1-1 بیان مسأله
2-1 اقتباس ازآیات، احادیث، اشعار و امثال عربی یکی ا زویژگی های عمده نثرهای تاریخی است که به تقلید از نثر عربی از اوایل قرن ششم در نثر فارسی شیوع یافته و در قرن هفتم به اوج خود رسیده به نحوی که به منزله یکی از ویژگی های نثرو به صورت رکنی فنّی و زینتی در آمده است . بررسی روش های نویسندگاننثر فنّی در به کارگیری صنعت درج و تضمین می تواند توانایی های ایشان را شیوه کاربرد شواهد عربی به خوبی نشان دهد.
در میان این مورخّان ، عطاملک جوینی در کتاب تاریخی خود، تاریخ جهانگشاتوانسته است به شکلی ماهرانه از درج و تضمینِ عبارات و اشعار عربی بهره گیرد و آن ها را به طرز مطلوبی با متن فارسی تلفیق کند ؛ این مقاله می کوشد هنر نویسنده »تاریخ جهانگشا« را از منظری سبک شناسانهارزیابی کند به گونه ای که شگردهای وی در کیفیّت درج و تضمین از اشعار، امثال، اقوال ، آیات و روایات عربی مورد بررسی قرار گیرد. بدین سبب چگونگی استعمال درج و تضمین شواهد عربی را از دو منظر ارتباط لفظی و معنوی متن فارسی با جملات عربی بررسی و درجات و اقسام آن ها مشخص میشود.
2-1ضرورت ، اهمیّت و هدف پژوهش
این پایان نامه به دلیل آن که با نگاهی سبک شناسانه به یکی از متون فنّی در قرن هفتم می پردازد میتواند الگوییبرای بررسی دقیق سایر متون فنّی و مصنوع باشد.
روش های تلفیق عبارات و ابیات عربی در متن فارسی می تواند وجوه برجسته یک نویسندهنثر فنّی را در مقایسهبا سایر نویسندگانِ این سبک نشان دهد. تا کنون بررسی و تحلیل شواهدعربی متون فنّی بسیار کلّی بوده و از نگاه جزیی نگرانه به دور بوده است لذا این پژوهش سرآغازی برای نگاه عمیق تر و دقیقتر به صنعت درج و تضمین و کیفیّت کاربرد عبارات عربی در نثر فارسی است که شگردهای اقتباس را از زاویه ای دیگر نشان می دهد.
هدف از این پژوهش، بررسی شیوه ها و شگردهای کاربردِ اشعار، امثال ،اقوال ، آیات ،روایات و عبارات عربی با دیدی سبک شناسانه در متن تاریخ جهانگشا است ؛ این که چگونه مؤلف توانسته ارتباط ظریفی بین عبارات فارسی و عربی ، به مدد لفظ و معنا برقرار کند. برای نیل به این منظور اقتباس های عربی را به دو دسته ارتباط لفظی و ارتباطمعنویِ جملات عربی با متن فارسی تقسیم نموده و سپس انواع و مختصات آن ها را مشخص کرده ایم.
3-1 پرسش های پژوهش
.1 نویسنده تاریخ جهانگشا از چه روش هایی برای درج و تضمین شواهد عربی بهره گرفته است؟
2.آیا بین شواهد عربی و متن فارسیِ کتاب تاریخ جهانگشا ارتباط لفظی وجود دارد و اگر وجود دارد چه نوع ارتباطی است؟
