مقاله جهانی شدن ، اینترنت و هویت دانشجو

بخشی از مقاله

چکیده:

جهانی شدن پدیدهای است که در قرن حاضر بطور فزایندهای رو به افزایش است. در فرایند جهانی شدن با گسترش ارتباطات بین جوامع، کلیه ابعاد زندگی انسان در گستره سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دستخوش تغییرات اساسی شده است. در این میان اینترنت به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارهای جهانی شدن نقش موثری را ایفا نموده و بر بخشهای مختلف زندگی بشر تاثیرگذار بوده است. یکی از زمینههای تحت تاثیر، هویت انسانهایی است که در جریان این مبادلات جهانی قرار داشتهاند.

این جستار با هدف بررسی اثرات جهانی شدن - با تاکید بر اینترنت - بر هویت دانشجویان، از طریق مروری بر پژوهشهای انجام شده مرتبط با موضوع صورت گرفته است. نتایج حاصل از این بررسی مروری، بیانگر آن است که فرهنگ جهانی با کاربرد اینترنت موجب تغییردر ابعاد مختلف هویت دانشجویان شده اما در عین حال آنان به عناصرهویت، فرهنگ بومی و ملی خود - شخصیتها و مفاخر ملی، دین و خانواده - تعلق زیادی دارند.

مقدمه:

جهانیشدن فرایندی است پیچیده و چندبعدی که نمایانگر ارتباطات وسیع انسانی در ابعاد مختلف زندگی فردی وگروهی بشر در گستره مسائل سیاسی،اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در جهان است.آنچه که در این فرایند به وسعت سطح مراودات و مبادلات انسانی کمک مینماید، فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. گسترش این فناوریها موجب گشوده شدن پنجرههایی از دگرگونیهای به وقوع پیوسته در جوامع مختلف انسانی است که این دگرگونیها منجر به تشدید یکپارچگی و درهم تنیدگی مناسبات فرا سرزمینی افراد در ابعاد مختلف شده و بر زندگی انسان امروز بشدت تاثیر گذاشته و سطح و نوع نیازهای او را تغییر داده است. در این میان اینترنت به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارهای جهانیشدن ایفای نقش نموده است.

افراد از طریق اینترنت به حجم انبوهی از اطلاعات دسترسی یافته و به جامعه جهانی متصل میشوند. این اتصال جنبههای مختلف زندگی آنان را تحت تاثیر قرار میدهد. یکی از زمینههای تحت تاثیر، فرهنگ جوامع و هویت افراد است. "به باور متیوز و گیدنز افراد هویتهای خویش را بر میگزینند و مجبور به انتخاب ارزشها و نگرشها و سبک زندگی در میان تنوعی از انتخابها میشوند. از این رو در فرایند جهانی شدن و تاثیرات اجتماعی و فرهنگی آن نباید هویت افراد امری منفعل و منزوی تلقی شود. چراکه جوانان با تامل و درنگ به ارزیابی، انتخاب و گزینش مبادرت می کنند" - ادیبی و همکاران،:87 . - 106-107

دانشجویان که بخشی از جوانان هر جامعهای را تشکیل میدهند، به عنوان نمادهای فرهنگی آن جامعه به حساب میآیند. از نظر کارنو دانشجویان عامل انتقال فرهنگ جدید هستند. فرهنگ در جریان جهانیشدن دوباره تعریف میشود زیرا مرزهای زمانی و مکانی و روابط افراد را توسعه میدهد - کارنو،. - 106 :84 گسترش و توسعهی مرزهای زمان و مکان با کاربست وسیع رسانههای امروزی از جمله اینترنت امکان پذیر شده است و" دانشجویان یکی از گروه های اصلی کاربر اینترنت و رایانه هستند" - فیاض بخش به نقل از ون، . - 101 :90 آنان از طریق اینترنت حجم انبوهی از اطلاعات را در زمینههای گوناگون دریافت میکنند که با آن میتوانند هم خود و هم کلیت جامعه را دگرگون کنند و در این دگرگونی پر شتاب و گسترده، هویت و زندگی خود را نیز شکل داده و بسازند.

دانشجویان با ورود به این جامعه شبکهای، در یک ارتباط دو سویه، ضمن دریافت اطلاعات به انتقال اطلاعات به ویژه در زمینه مسائل فرهنگی نیز میپردازند. با تشدید روابط و تقویت میل و علاقه آنان برای حضور بیشتر در این شبکه، هویتهای جدید شکل میگیرد که نتیجه آن ممکن است تقابل با هویت سنتی بوده و بحرانهایی را ایجاد نماید. این نوشتار با بررسی پژوهشهای انجام شده در این زمینه درصدد تعیین تاثیرات جهانیشدن و استفاده از اینترنت در هویت جوانان و به ویژه دانشجویان است و اینکه پدیده جهانیشدن و ابزار قدرتمند آن، آیا صرفا به عنوان تهدید محسوب میشوند یا میتوانند به عنوان فرصت نیز مورد مداقه قرار گیرند. در این مجال قبل از هر چیز مفاهیم مورد استفاده در نوشتار توضیح داده خواهد شد.

تعریف مفاهیم: جهانی شدن:

جهانی شدن فرایند فشردگی فزاینده زمان و فضا است که به واسطه آن مردم دنیا کم و بیش به صورتی نسبتا ناآگاهانه در جامعه جهانی واحد ادغام میشوند. به بیان دیگر جهانی شدن معطوف به فرایندی است که در جریان آن فرد و جامعه در گسترهای جهانی با یکدیگر پیوند میخورند - گل محمدی، . - 20 :81جهانی شدن را فرایند افزایش ارتباطات بین جوامع تعریف نموده اند. این ارتباطات به گونهای است که وقایع و تحولات یک گوشه از جهان بطور فزایندهای بر مردم و جوامع دیگر سوی جهان تاثیر میگذارد - بیلیس، . - 33 :83 وودوارد جهانیشدن را فرایندی چند بعدی تلقی میکند و اجزایی برای آن برمیشمارد.

از نظر او جهانی شدن ارتباط بین مردم را عمیق تر و انتقال و جابجایی اشخاص، کالاها، خدمات و اطلاعات را در سراسر جهان تسریع میکند - ادیبی و همکاران به نقل از وودوارد ، . - 100 :87 گیدنز معتقد است جهانیشدن فرایند پیچیدهای است و آنچه که به این پیچیدگی دامن میزند، ارتباطاتی است که در تعاملات رو در رو، محلی و راه دور نمود مییابد. به نظر او میتوان جهانی شدن را به عنوان تشدید روابط اجتماعی تعریف کرد. همان روابطی که موقعیتهای مکانی دور از هم را به هم پیوند میدهد - گی دنز،:78 . - 77کاستلز میگوید جهانی شدن سبب شده است تا زمان و مکان دوباره سازماندهی شده، موانع قدیمی رفع گردیده و افق جدیدی ایجاد شود.

کاستلز اشاره میکند که ما حتما به سوی نوعی از زندگی هدایت میشویم که زمان در آن مطرح نیست. جهانی شدن هم دایره دیگران را گسترش میدهد و هم دیگرانی جدید و متفاوت، با قضاوتهایی متفاوت پدید میآورد و هم موجب انواع تازهای از کنش متقابل میشود. او همچنین بر نقش و جایگاه اینترنت در بکارگیری و اعمال قدرت در عصر جهانی شدن، ایجاد جامعه شبکهای و انتقال و جریان فرهنگ و شکل گیری هویتهای جدید اشاره دارد - کاستلز،. - 156 :80 تامیلسون معتقد است که جهانی شدن در کانون فرهنگ مدرن و تجارب فرهنگی نیز در کانون جهانی شدن قرار دارند - ادیبی و همکاران به نقل از تاملینسون ، . - 101 :87 از نظر هلد و مک گرو، جهانی شدن بر توسعه جوانب متعدد، تسریع و عمیقتر شدن فرایندهای بین منطقهای و الگوهای کنش متقابل اجتماعی دلالت دارد.

از این رو با توجه به تعریفهای متعدد و تاکید محققان بر ابعاد متنوع جهانی شدن، به نظر میرسد جهانی شدن و فرهنگ روابط متقابلی دارند - ادیبی و دیگران به نقل از نیستانی ، . - 101 :87 جهانی شدن فرهنگ به نوعی سیر تناقض نمایی را طی میکند. این جریان از سویی سبب ایجاد نوعی فرهنگ جهانی بر فراز فرهنگهای ملی و بومی خواهد شد و از سوی دیگر به فرهنگهای بومی به واسطه رشد و گسترش رسانهها و وسایل ارتباط جمعی رشد و بالندگی میدهد - خیراللهی، . - 52 :88نیروهای اجتماعی و فرهنگی که به لحاظ مکانی گسترده و دارای مشاغل فرهنگی هستند، در واقع به جهانی شدن دامن میزنند.

تاثیر تکنولوژی به ویژه وسایل ارتباط جمعی به اشاعه الگوهای واحد در میان فرهنگها و گروههای مختلف سخت میدان داده است. الگوهای رفتاری و ارزشی معینی به مدد ارتباطات جمعی چنان رواج مییابد که حتی دشوار میتوان منشا پیدایش آنها را پی گرفت. کشورهایی که از نظر توان و نیروی تکنولوژیک ضعیف هستند، بیش از کشورهای دیگر در معرض این موقعیت دشوار قرار میگیرند. کشورهای صنعتی بزرگتر بهتر میتوانند الگوها و نظامهای ارزشی خود را صادر کنند و بقیه را تحت تاثیر قرار دهند - صالحی امیری و محمدی به نقل از پهلوان ، - 50 :89

ابعاد جهانی شدن و جهانی شدن فرهنگی:

واترز جهانی شدن را به منزله فرایندی میداند که دارای سه بعد است:

-1 جهانی شدن اقتصادی با شکل گیری بازارهای مالی جهانی و مناطق آزاد، مبادله جهانی کالاها، خدمات و رشد سریع شرکتهای فراملیتی رابطه دارد.

-2 جهانی شدن سیاسی که از طریق این شیوه، دولتهای ملی جای خود را به سازمانهای بینالمللی میدهند - از قبیل سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا - و سیاست جهانی پدید میآید - صالحی امیری و محمدی، . - 50 :89

-3 جهانی شدن فرهنگی مربوط است به جریان اطلاعات، نشانهها و نمادها در سراسر جهان و واکنشهایی که این جریان برمیانگیزد - صالحی امیری و محمدی به نقل از اسمیت ، . - 50 :89 در مورد بعدجهانی شدن فرهنگ که مرتبط با این نوشتار است، چند دیدگاه وجود دارد:

یک دیدگاه مبتنی است بر ایجاد فرهنگ فراگیر برای همه ملت های جهان، متفاوت با همه فرهنگهای محلی، ملی و قارهای. فرهنگی که در آن زبان، سنن، تمایلات، ارزشها و شیوههای پر کردن اوقات فراغت برای همه مردم جهان یکسان شده است و به موازات گسترش و تعمیق آن، فرهنگهای بومی تضعیف شده و بتدریج رو به زوال میگذارند و امکان پایداری کارکردهای سنتی و بومی این فرهنگها را به مخاطره میاندازند - پیشگاهی فرد به نقل از بوطالب، . - 160 :80 عدم پایداری کارکردهای سنتی و بومی بتدریج منجر به فقدان هویت و سنتها شده و بافت اجتماعی جوامع را متلاشی میکند - پیشگاهی فرد به نقل از اسعد ، . - 160 :80 اسمارت معتقد است در شرایطی که تحولات جهانی به سرعت رو به افزایش است، کم رنگ شدن مرزها و رخنه عناصر فرهنگی بیگانه در آداب و رسوم و سنت های ملی، واقعیتی انکار ناپذیر است.

به عقیده آنها بر پایه زیر ساخته ای اقتصادی و فنی جهانی، یک فرهنگ جهان شمول شکل می گیرد که بر خلاف فرهنگ های ملی یا قومی خاص، به هیچ هویت تاریخی تعلق ندارد و خاطره محور نیست. در واقع فرهنگ مورد نظر فرهنگی است التقاطی، عام ، بی زمان و فنی - مهدیزاده و عنبرین به نقل ازاسمارت، - 3 :88 دیدگاه دیگر در مورد جهانی شدن فرهنگ، قربانی شدن هویتهای بومی و ملی نیست. طرفداران این دیدگاه معتقدند در فرایند جهانی شدن بسیاری از شاخصهای فرهنگ بومی و محلی برجستهتر شده و به فراسوی سرزمین ملی و بومگاههای محلی سرازیر میشود. آنها معتقدند مرزها نمیتوانند جدا کننده فرهنگها باشند.

جهانی شدن به معنای از دست رفتن هویتهای بومی نیست بلکه به معنای از دست رفتن مرزبندیهای مصنوعی است - پیشگاهی فرد به نقل از هدایتی ، . - 161 :80 پدیده جهانیشدن را نه میتوان با چشماندازی کاملا خوشبینانه نگریست که در راستای بسط آگاهی، آزادی و برابری انسانها عمل میکند و نه میتوان به این دیدگاه بدبینانه پایبند بود که جهانی شدن در راه تشدید نابرابریهای گوناگون، یکسانسازی فرهنگی و نابودی فرهنگها و هویتهای فرهنگی گوناگون عمل میکند. گیدنز معتقد است که در جامعه کنونی منابع هویتی و فرهنگی، بسیار متنوع و متکثرند و یک منبع یا قدرت واحد هویتی یا فرهنگی نیست که دست اندرکار ساخت فرهنگ و هویت باشد.

وی میپذیرد که جوامع غربی در عرصه امکانات و تولیدات فرهنگی دارای جایگاه مهمی هستند، با این حال معتقد است از آنجا که امروزه جوامع مختلف، هر کدام دارای تولیدات فرهنگی خاصی هستند و در گسترش آنها نیز نقش ایفا میکنند، در فرایند جهانی شدن نیز، هر چند به میزان های متفاوت، سهیماند . جهانی شدن یک پدیده دیالکتیک است، بدین معنا که افراد، هم در این فرایند نقشآفرینی میکنند و هم تحت تاثیر آن قرار دارند. - ساروخانی و باباییفرد به نقل از گیدنز ،. - 150-151 :87

جهانی شدن فرایندی گریز ناپذیر است که پیامدهای گسترده آن ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع از جمله ایران را تحت تاثیر قرار داده است. روند بی وقفه جهانی شدن تقریبا همه عناصر خرد وکلان جامعه بشری را در سطوح گوناگون در معرض تغییر قرار داده است. از این میان مقوله فرهنگ به عنوان رکن اصلی،گستردهترین، عمیقترین و پرنفوذترین مولفه زیست جهان انسانی، بیش از سایر مولفه ها این تغییرات را در خود بازتاب میدهد. - شرف الدین،. - 57 :86

جهانی شدن و اینترنت:

به عقیده بسیاری از محققان، رسانههای جمعی به خصوص رسانههای جدید و فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات، مهمترین ابزار جهانی شدن در عرصه سیاست، فرهنگ و اقتصاد است - رابرتسون،. - 7:1992 امروزه کمتر کسی در این گزاره شک میکند که جهان وارد عصر تازهای شده که نماد آن اهمیت یافتن اطلاعات است. بسیاری از دانشمندان و صاحبنظران علوم اجتماعی بر این باورند که ترکیب و همگرایی فنآوریهای ارتباطی و تجدید ساختار نظام سرمایهداری در دهههای اخیر ما را وارد عصر و جامعهی تازهای کرده است. دانیل بل آن را جامعهی فراصنعتی، امانوئل کاستلز، جامعهی شبکهای و تادائو اومه سائو آن را جامعهی اطلاعاتی نامیده است.

جامعه ی اطلاعاتی را جامعهای میدانند که در آن دسترسی به اطلاعات، افزایش یافته و اطلاعات اهمیت زیادی در زندگی روزمره پیدا کرده است . به سبب گسترش دامنهی تاثیر رسانههای جمعی، به ویژه ماهواره و اینترنت و سایر فنآوریهای اطلاعرسانی، جامعهی اطلاعاتی امروزبُعدی جهانی پیدا کرده و منحصر به کشور یا کشورهای خاصی نمیشود. اقتصاد جهانی مبتنی بر اطلاعات، توسعه فناوریهای دیجیتالی و فشردگی زمان و مکان از ویژگیهای این عصر است.

موتور محرکهی این تحولات، انقلاب و انفجار اطلاعات و تحولات پرشتاب علمی و فنآورانه بوده است - رفعت جاه و شکوری، . - 87 فنآوریهای نوین ارتباطی که تناسبی با فرهنگ پیشین ندارند، عدم تجانسی نسبتا بادوام آفریدهاند و این عدم تجانس یا به اصطلاح تأخر فرهنگی موجب پیدایی بحرانی فرهنگی شده است که با دگرگونیهای اجتماعی بروز پیدا میکند - محسنی،. - 45:1380 در این فرآیند، ابتدا رایانهها به جامعه راه می یابند و سپس رایانههای شخصی به منازل و حوزههای خصوصی افراد و خانوادهها وارد میشوند و بزرگراه اطلاعات را از وسط منازل عبور میدهند. وصل شدن رایانهها به خطوط تلفن و دسترسی آسان ونسبتاً کمهزینه به اینترنت، افراد را به اطلاعات انبوه و جهانی متصل ساخته و این همه، جنبههای مختلف زندگی ما را تحت تأثیر قرار میدهد - رفعت جاه و شکوری: . - 87 امروزه اینترنت در طیف وسیعی از فعالیتهای تجاری، اقتصادی، فرهنگی، تبلیغی، اداری و سازمانی، سیاسی و نظامی، اجتماعی و علمی کاربرد پیدا کرده است.

اینترنت وسیله و ابزاری برای مبادله اطلاعات و برقراری ارتباطات در جهان امروز است. بدین ترتیب میتوان مدعی شد هیچکدام از ابزارهای ارتباطی و اطلاعرسانی پیشین چنین آثار گستردهای را در همه شئونات حیات فردی و اجتماعی بشر بر جای نگذاشته است. امروزه اینترنت یک وسیله حیاتی برای بسیاری از مردم کشورها به شمار میرود و از این طریق اطلاعات ارزشمندی به دست میآورند. ولی با وجود این امتیازها و قابلیتهای فراوان، اینترنت مشکلات جدی بسیاری را ایجاد کرده است - موحد و همکاران به نقل ازسانوو و راندو: . - 90 یکی از جنبههای مهمی که تحت تاثیر فنآوری های اطلاعاتی و ارتباطی جامعهی اطلاعاتی به ویژه اینترنت قرار گرفته است، هویت است.

هویت، با تاکید بر هویت ملی و فرهنگی:

هویت در لغت نامه دهخدا به معنای تشخص - دهخدا،81، ذیل واژه هویت - و در فرهنگ معین به معنای هستی، وجود، آنچه موجب شناسایی شخص باشد و... - معین، 83، ذیل واژه هویت -