بخشی از مقاله
چکیده
هویت مفهومی گسترده است و ابعاد مختلفی دارد که یکی از آن ها بعد دینی است. نوجوانان و جوانان زیادی درگیر بحران هویت می باشند و می خواهند ضمن کسب تجربیات جدید هویت خود را روشن کنند. فرایند جهانی شدن با تأثیر گذاری بر جنبه های اعتقادی و فرهنگی در پی آن است که هویت دینی نوجوانان و جوانان را در مسیر دلخواه خود هدایت کرده و به آن شکل دهد. در این مقاله سعی می شود با به کارگیری روش کتابخانه ای ضمن تشریح وضعیت فرایند جهانی شدن فرهنگ و بررسی رویکردهای مختلف درباره آن - یکسان سازی و همگونی، چند بعدی و کثرت گرا و تعاملی - و بیان اهمیت هویت دینی دانش آموزان - به ویژه دانش آموزان نوجوان - ، راه کارهای لازم در خصوص رفع بدفهمی ها درباره هویت دینی ارائه گردد.
واژه های کلیدی: جهانی شدن، هویت دینی، فرهنگ، دانش آموزان نوجوان
مقدمه و بیان مسأله
فرایند جهانی شدن پدیده ای اساسی در عصر حاضر است که نه تنها بر جنبه های اقتصادی، صنعتی و اجتماعی زندگی بشر تأثیرات شدیدی داشته، بلکه جنبه فرهنگی و اعتقادی زندگی او را هم دچار تغییر و تحول کرده است. جهانی شدن شدن فرهنگ به معنای شکل گیری و گسترش فرهنگی خاص در عرصه جهانی است که به دنبال موجی از همگونی در جهان است و حیات خرده فرهنگ ها و فرهنگ های ملی را تهدید می کند و در پی بر هم زدن هویت جوامع و ایجاد هویتی جدید برای آنهاست. هویت دینی هم به عنوان یکی از لایه های مهم هویت از این خطر مصون نیست. پدیده جهانی شدن فرهنگ بر اهمیت بحث درباره هویت دینی می افزاید، زیرا گسترش وسایل ارتباط جمعی، تغییر در الگوهای مصرف، ترجیحات فرهنگی، در نوردیدن مرزهای مکان و زمان و......تمدن های مختلف بشری را بیش از پیش در مواجهه با هویت های متکثر قرار داده است.
آنچه امروزه در جهان رخ می دهد از این بابت که فرزندان و دانش آموزان ما را به سرعت و در سطحی گسترده با سبک زندگی و مناسبات اجتماعی، فرهنگ و هنر و باورها و ارزش ها بیگانه آشنا می سازد و هویت، نظام ارزشی و معتقدات آنها را دگرگون می سازد، نگران کننده است. از طرفی هویت دینی از مهمترین عناصر ایجاد کننده همبستگی و همگنی اجتماعی است که طی فرایندی با ایجاد تعلق خاطر نسبت به دین و مذهب در افراد جامعه، نقش بسیار مهمی در شکل گیری هویت جمعی دارد. لذا می توان گفت که امروزه جهانی شدن موجب ایجاد تغییرات فرهنگی بسیاری در جوامع مختلف شده است. رواج ارزش های گوناگون، قرار گرفتن در معرض اندیشه ها و گرایش های مختلف از جمله عوامل تهدید کننده تعلق خاطر به هویت دینی به ویزه در میان نوجوانان است. بنابراین در پزوهش حاضر سعی بر آنست که با توجه به رویکردهای جهانی شدن فرهنگ، بدفهمی های هویت دینی ناشی از آن مورد تحلیل قرار گیرد.
مفهوم جهانی شدن
جهانی شدن معادل کلمه انگلیسی Globalization و به معنای شمول گرایی و فراگیر شدن امری در سطح جهان، بین المللی شدن، فراقلمرو گرایی و تعابیری از این دست می باشد - ذکایی، . - 1385 در واقع جهانی شدن پدیده ای نوظهور و پیچیده است که به دلیل ابعاد نامکشوف و گسترده آن و داشتن ماهیتی ساختار شکنانه، هنوز کارکردهای همه جانبه اش آشکار نگشته است - نکویی سامانی، . - 1387 بدیهی است که جهانی شدن از ابعاد گوناگون برخوردار است و تأثیرات شگرفی بر حوزه های اقتصاد، سیاست، اجتماع و فرهنگ جوامع داشته است - کچویان، . - 1385 مارتین آلبرو1 جهانی شدن را فرایندهایی تعریف می کند که موجب می شود تمام مردم جهان در یک جامعه واحد و فراگیر جهانی به هم بپیوندند. به اعتقاد پراتون2، جهانی شدن فرایندی از تحول است که مرزهای سیاسی و اقتصادی را کم رنگ کرده است، ارتباطات را گسترش و تعامل فرهنگ ها را افزایش داده است - لطف آبادی و نوروزی، . - 1383 از این منظر جهانی شدن پدیده ای چند بعدی است که آثار آن قابل تسری به سایر حوزه های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی است. - طاهرخانی، . - 1383 به نظر رابرتسون3 جهانی شدن فرایندی است که از عصر رسانس و قرن پانزدهم شروع شده و پنج مرحله مختلف را پشت سر گذاشته است که عبارتند از:
الف - مرحله نخست، مرحله تکوین و شکل گیری اولیه می باشد که از اوایل قرن پانزدهم تا قرن هجدهم در اروپا آغاز گشته است. در این دوره نظام فراملی قرون وسطایی فرو ریخت و اجتماعات ملی، تحکیم مفاهیم فردی و فرد گرایی و ایده های مربوط به بشریت و انسان ظهور کرد.
ب - مرحله دوم، مرحله آغاز جهانی شدن از نیمه دوم قرن هجدهم تا دهه 1870 است. در این دوره مفاهیمی چون دولت واحد، تلقی فرد به عنوان شهروند، تأکید بر حقوق بشر و گسترش پیمان ها و نمایندگی های مرتبط با تنظیم روابط بین المللی و فراملی مطرح شد.
ج - مرحله سوم یا خیزش، فاصله بین سال های 1870تا 1920 را در بر می گیرد. در این دوره، چهار مرجع اصلی جوامع ملی، فرد، جامعه بین المللی و بشر مطرح است. همچنین نمودهای جهانی شدن در این دوره عبارت است از: رسمیت مفهوم بشر در سطح بین المللی، رشد جنبش های وحدت جهانی و.....
د - مرحله چهارم یا مرحله مبارزه با سلطه از 1920 تا 1960، مهم ترین ویژگی های این دوره عبارت است از: تأسیس جامعه و سازمان ملل متحد و تثبیت استقلال ملی.
ه - مرحله پنجم از اواخر دهه 1960 تا پایان قرن بیستم را شامل می شود - سلیمانی بشلی، . - 1389 ویژگی های عمده جهانی شدن عبارتند از: فشرده شدن زمان و مکان، ارتباطات سریع، سرعت بروز تغیرات، وجود هم زمان فرایندهای عام گرایی و خاص گرایی، بسط تنوع فرهنگی و دینی، تغییر ابعاد شناختی و... . جهانی شدن صرفا پیامدهای منفی ندارد بلکه پیامدهای مثبتی هم دارد.
مفهوم فرهنگ
فرهنگ - Culture - واژهای است که علمای علوم اجتماعی و پژوهشگران رشته مردمشناسی آن را به کار میبرند و این واژه از گستره وسیعی برخوردار است. فرهنگ در قالب بحث تخصصی خود، در حدود اواسط قرن نوزدهم در نوشتههای علمای مردمشناسی پدیدار شد و کاربرد علمی کلمه فرهنگ در اواخر قرن مذکور، توسط تایلر1917 - 4 - 1832 مردمشناس انگلیسی صورت گرفت. به صورت خیلی کلی مفهوم فرهنگ عبارت است از، کیفیت زندگی گروهی از افراد بشر که از یک نسل به نسل دیگر انتقال پیدا میکند. به عقیده ادگار شاین5 فرهنگ را میتوان بهعنوان یک پدیده که در تمام مدت اطراف ما را احاطه کرده است
مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. پژوهشگران مسائل فرهنگی، کاربرد فرهنگ را در دو زمینه بیان میکنند: الف - فرهنگ در گستردهترین معنی میتواند به فرآوردههای تمدن پیچیده و پیشرفته اشاره داشته باشد که در چنین معنایی به چیزهایی مانند ادبیات، هنر، فلسفه، دانش و فنشناسی باز میگردد. ب - در زمینه دیگر، فرهنگ از سوی مردمشناسان و دیگر کسانی که انسان را بررسی میکنند به کار میرود. در این معنی به آفریدههای اندیشه، عادات، اشیاء عادی اشاره دارد که در پی انباشت آنها سازگاری پیچیدهای بین انسان و محیط طبیعی وی پدید میآید. به طور کلی، فرهنگ بهصورت مجموعهای از الگوهای رفتار اجتماعی، هنرها، اعتقادات، رسوم و سایر محصولات انسان و ویژگیهای فکری یک جامعه یا ملت گفته میشود.
جهانی شدن فرهنگ
امروزه فرهنگ به حوزهای بسیار پیچیده و بحث آفرین تبدیل شده است، زیرا زمانی که فرهنگهای جهانی در درون فرهنگهای محلی رخنه میکنند، پیکربندیهای جدیدی ظهور مییابد که هر دو قطب - جهانی و محلی - را در هم ترکیب میکند و
