بخشی از مقاله
چکیده
جهان درآستانه قرن بیست و یکم دچار تحولات و دگرگونی های اساسی شده است و جهانی شدن واقعیتی است ملموس و ضرورتی گریزناپذیر که هر جامعهای خواهان رفاه شهروندانش باشد چارهای ندارد جز اینکه خود را با این جریان نیرومند سازگار کند. به گفته فریدمن جهانی شدن انتخاب نیست بلکه واقعیت است امروزه اکثریت جمعیت در سکونتگاه های شهری زندگی میکنند و شهرنشین شدن تدریجی جهانمسلماً تحقق خواهد یافت. این شهرها به طور فزاینده ای در معرض تأثیرات و نفوذ جهانی شدن قرار دارند و این فرآیند، در شهرها به ویژه در کلانشهرها حادث می شود و تغییرات اقتصادی، فرهنگی وسیاسی در مقیاس جهانی اثرات بنیادینی در تجدید سازمان و بازساخت شهرهای جهان بر جای می گذارد. واقعیتها حاکی از این است که دخالتهای نسجیده بشر و بهرهگیری افراطی از منابع طبیعی نظم اکوسیستم را مختل کرده است از این رو، لازم است کلیه کشورهای جهان از فرصتها و امکانات برآمده از روند جهانی شدن بهره گیرند و با اعمال نفوذ در روند مزبور آن را در مسیر توسعه پایدار هدایت کنند.
در این مقاله به ابعاد جهانی شدن و تاثیر های مختلف این روند بر حکمروایی شهری در سطوح پایین تر کشورهای در حال توسعه پرداخته می شود. درواقع با در نظر گرفتن شرایط مورد نیاز برای حرکت به سوی جامعه ای جهانی با زیرساخت های حکمروایی شهری در کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه، فرصت ها و تهدیدهای پیش روی توسعه پایدار شهری مورد بحث قرار می گیرد. یکی از مسائل امروزی پیش روی حکمروایی در این کلانشهرها، قرار گرفتن بر سر دوراهی همراهی یا تقابل با روند جهانی شدن از جنبه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی است. بازبینی ابعاد مختلف جهانی شدن و تأثیرات آن بر حکمروایی شهری در کلانشهر تهران، به ارائه ی راهکارهایی جهت روبرو شدن با این روند ناگزیر، منجر شد که در بخش پایانی مقاله به آنها اشاره می شود.
کلیدواژه:جهانی شدن، حکمروایی شهری، تأثیر بر ساختار اقتصادی، کالبدی، شبکه ارتباطی، تراکم و تغییرات جمعیتی، ایران - کلانشهر تهران -
-1 مقدمه
یکی از تأثیرگذارترین تحولات زندگی بشر در طول اعصار گذشته وقوع انقلاب صنعتی است که تغییرات بسیاری در شرایط زیستی، کالبدی، اجتماعی و فرهنگی پدید آورد و منجر به گسترش سریع شهرها و پیدایش کلان شهرها شد. در واقع می توان مدرنیسم را عامل اصلی این تغییرات دانست. بی روح شدن شهرها و نیز کنار گذاشتن سنت در طراحی و برنامه ریزی شهرها در مدرنیسم باعث شکل گیری پست مدرنیسم شد و جهانی شدن در اثر پست مدرنیسم خود را نمایان ساخت - رضایی، عباسی، . - 1389 شهرها به طور فزاینده ای در معرض تأثیرات و نفوذ جهانی شدن قرار دارند. بدین سبب ارزیابی روندهای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، در مقیاس جهانی، یک ضرورت اساسی در ادراک تحولات شهری در سراسر جهان است. در واقع بررسی کنش متقابل پویش نیروهای جهانی و محلی در نمونه ای از شهرها، پیشرفت مهمی در زمینه مطالعات شهری محسوب می شود - . - Rennie& Yeong,1384
از نظر اجتماعی، شهرها مکان های مناسبی برای شکل گیری نهادهای اجتماعی، اعتلای ارزش های فرهنگی، گسترش و تحکیم روابط و مناسبات اجتماعی و پاسداری ارزش های انسانی و هویت های ملی و محلی هستند. بنابراین هویت در محیط های شهری به یکی از بحث انگیزترین موضوعات عصر حاضر تبدیل شده است - نصرآبادی - . پذیرش این ایده که جهانی شدن مکانیزمی است که از طریق آن، ساختارهای اجتماعی مدرنیته با تخریب فرهنگ های کهن، هویت های محلی و ملی و نیز اقتصادهای محلی و سنتی را به جهان کمتر توسعه یافته تحمیل می کند، مشکل نیست. همچنین درک این مسئله که جهانی شدن در مقوله سیاست باعث شده است تا قدرت های بزرگ تبدیل به مراجع فراملی شده و بدینوسیله، زمینه ساز تکوین مشکل کاملاً جدیدی تحت عنوان بحران دموکراسی بین المللی شوند نیز مشکل به نظر نمی رسد.
-2 مبانی نظری جهانی شدن
-1-2 جهانی شدن
جوزف استیگلیتز، برنده جایزه نوبل، جهانی سازی را چنین تعریف می کند: یکپارچگی بیشتر کشورها و مردم جهان که با کاهش شدید هزینه های حمل و نقل و ارتباطات میسر گردیده است، و در هم شکستن مرزهای مصنوعی در برابر جریان کالاها، خدمات، سرمایه، دانش و - به میزانی کم تر - مردم. جهانی شدن فرآیندی است که به سمت یک جهان بدون مرز حرکت می نماید و در آن فاصله و زمان مفهوم واقعی خود را از دست می دهد. که عامل اصلی آن بهبود در تکنولوژی های جدید و فناوری های ارتباطی می باشد و در شهر اتفاق می افتد و شهر ها را می توان مظهر و تجسم عینی جهانی شدن در نظر گرفت - قزلسفلی، . - 1379
جهانی شدن همچنین می تواند به وسیله شرایطی که منجر به افزایش ادغام اقتصادی، پیشرفت دستاوردهای فناوری، کاهش ارزش های اجتماعی، افزایش جریان اطلاعات و کاهش هزینه های حمل و نقل و همه چیزهایی که دستیابی به منابع و تولیدات خارجی را آسان تر و ارزان تر می کند، تعریف شود - . - OECD, 2001 در واقع جهانی شدن به معنای یکپارچه شدن جهان در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی و حذف مرزهای مصنوعی و قراردادی است. در این مفهوم ضمن تغییر و تحولات اجتماعی از مقیاس محلی به جهانی، سرنوشت تمامی بخش های کره زمین از طریق شبکه و پیوندهای وابسته به هم و نفوذ و ارتباط متقابل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی فراسوی مرزها به هم گره خورده است - . - Rennie& Yeong,1384,13
-2-2 توسعه پایدار
درسال 1987، خانم گرو برانتلندنخست وزیر نروژ، برای توسعه جهانی از عبارت توسعه پایدار استفاده کرد و آن را توسعهای اعلام کرد که آینده را با خطر مواجه نکند - . - Henry, 2001 توسعه پایدار توسعه ای است که علاوه بر توسعه و تعالی زندگی نسل حاضر به حمایت از نسلهای آتی نیز عنایت دارد و براساس آن، شرایط انسانی و وضعیت محیطی و اکوسیستمی به طور همزمان مورد توجه قرار میگیرد. توسعه پایدار بر پایه فلسفه پایداری قرار دارد. پایداری به توانایی سیستم برای کار کرد درآینده نامحدود اطلاق می شود. - - Gilman,1999
-3-2 جهانی شدن و توسعه پایدار
عقلانی ترین بدیل جهانیشدن، توسعه پایدار است که همزمان با توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی بر ضرورت توجه به محیط زیست و حفظ منابع طبیعی نیز تاکید می کند، توسعه پایدار را میتوان مدیریت روابط نظام های انسانی و اکوسیستمهای طبیعی با هدف استفاده پایدار از منابع در جهت تامین رفاه نسلهای حال و آینده تعریف کرد. توسعه پایدار بریکپارچگی اقتصادی- محیطی، حفاظت محیطی، تعهد بین نسلها و عدالت درون نسلی و بین نسلی، کیفیت زندگی و مشارکت آحاد جامعه در فرایند توسعه قرار دارد و زمانی عینیت می یابد که اولا کیفیت زندگی انسان را بهبود بخشد و ثانیا قابلیت زیستِ کره زمین را حفظ کند. در مورد ارتقای کیفیت زندگی انسان، سیاستهای توسعه باید به گونهای تدوین شود که زمینه تعالی همه آحاد جامعه را فراهم آورد؛ سلامت جسم و روان آنها را تدارک ببیند؛ امکانات آموزشی، پرورشی،بهداشتی و رفاهی را در حد یک استاندارد شایسته زندگی در اختیار انسان بگذارد؛ امنیت سیاسی، اقتصادی و قضایی را برای او تامین نماید به صورتی که روابط انسانی مناسب بین افراد خانوادهها و درکل جامعه در سطوح محلی و سازمانی و ملی برقرار گردد - . - Gawor,2008
-4-2 حکمروایی شهری
حکمروایی شهری، طبق تعریف زیست بوم سازمان ملل - - UN Habital، عبارتست از مجموع روش های برنامه ریزی و مدیریت عمومی شهر از جانب افراد، نهادهای عمومی و نهادهای خصوصی. فرآیند مستمری است که از آن طریق، منافع متضاد یا متعارض با هم همراه شده و به یک کنش همکاری روی آورده می شود همچنین حکمروایی شهری فرآیندی است چند جانبه میان کنش گران رسمی اداره شهر از یک طرف و نیز فعالان عرصه مدنی به عنوان کنش گران غیر رسمی که تعاملات چند وجهی آن ها می تواند به سازگاری منافع گوناگون در بین کنش گران منجر شود. آنچه در این مفهوم پیداست همانا وارد شدن جامعه مدنی و نیز بخش خصوصی به فرآیند برنامه ریزی و اداره امور - شهری - است. این در حالی است که حکومت، مجموعه ای از نهادهای رسمی و حقوقی با قدرت قانونی است. - برک پور، - 496- 495 :1386
-3 پیشینهجهانی شدنروابط شهرها
بررسی روابط بین جهانی شدن و شهرها به دهه 1970 بازمی گردد که مصادف با دوران شکوفایی اقتصاد جهانی و گسترش فزاینده جهانی شدن در ابعاد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است. پیش از این »پاتریک گدس« در سال 1915 در کتاب خود با عنوان »تکامل شهرها«، در مبحثی با همین عنوان به بررسی وضعیت برخی شهرهای مهم اروپا پرداخت. اگرچه وی این شهرها را مکان انجام بخش بسیار مهمی از فعالیت های اقتصادی برتر جهانی توصیف کرد، ولی این مفهوم با آن چه اخیراً مطرح می شود، کم تر تناسب دارد . - Hall,1966: 223 - پس از او، »پیتر هال« در سال 1966 با الهام از مطالعه گدس، شش شهر لندن، پاریس،
