بخشی از مقاله
چکیده :
جامعه ایران از سه بخش شهري، روستایی و عشایري تشکیل یافته است. بخش شهري در پنجاه سال اخیر و بویژه در دو دهه اخیر از رشد بسیار سریعی برخوردار بوده است به گونه اي که نزدیک به هفتاد درصد جامعه ایران را هم اکنون تشکیل می دهد که این میزان به سرعت در حال افزایش می باشد. مردم، چه شهروندان و چه روستانشینان، نیازمند تحصیل اطلاعات هستند. بیسوادي و بیبهرهگی از دستاوردهاي علم و دانش هنوز هم گریبانگیر بسیاري از بخشهاي جهان است. روند تحولات فعلی، ادامه تحولات کلان تاریخ بشري است. تحول انقلاب کشاورزي به انقلاب صنعتی و سپس به انقلاب اطلاعاتی گسترده تر از آن است که بتوان آن را دستاورد گروهی خاص قلمداد کرد.
اطلاعات در عصر حاضر جاي طلا و مواد خام را گرفته است. آدمی از عصر صنعتی به عصر اطلاعات راه یافته و همواره با امواج مختلفی از اطلاعات گوناگون در زمینه هاي سیاسی، اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی از طریق رسانه هاي جمعی از جمله اینترنت رو به رو می شود. به کارگیري علم در تمامی عرصه هاي زندگی و در نهایت توسعه علم، ارتباط مستقیمی با پیشرفت دارد. افزایش و ارتقاي سطح دانش و آگاهی شهروندان یک جامعه دستاوردهاي مثبتی را به دنبال می آورد که ممکن است در مراحل اولیه محسوس و یا ملموس نباشد. از چالش هاي عمده جامعه شهري ایران در سالیان اخیر می توان به پدیده جهانی شدن و تأثیرات زیاد آن در زندگی شهروندان در حال و بویژه پس از پیوستن کامل ایران به سازمان تجارت جهانی - WTO - اشاره نمود که از بزرگترین چالش هاي جامعه ایران در سالهاي آینده بر شمرده شده است.
در این مقاله، پس از بیان نقش فن آوري اطلاعات در عصر حاضر ، دوجهانی شدن، فن آوري هاي ارتباطی و چالش هاي پیش رو، گفتمان دوجهانی شدن ها، تعاریف و روندهاي موجود در فناوري اطلاعات و ارتباطات، جهانی شدن و تاثیر آن برحوزه اطلاع رسانی، اهمیت فنّاوري اطلاعات، فنّاوري اطلاعات و رفع محدودیت هاي اقتصادي و اجتماعی، ویژگی هاي هویتی انسان ها دردنیاي دوجهانی شده، خطرات فنّاوري اطلاعات، راهکارهاي جلوگیري از شکاف دیجیتالی در دنیاي دوجهانی شده، فنّاوري اطلاعات در ایران، و در پایان به نتیجه گیري از موارد ذکر شده درکشورهاي گوناگون جهان و بیان پیشنهاداتی در شرایط کشور ایران می پردازد.
واژگان کلیدي: فن آوري اطلاعات و ارتباطات، جهانی شدن، توسعه، شهر، ایران.
1 مقدمه :
عصر حاضر با توجه به وجود فنّاوريهاي نوین ارتباطی و تجهیزات نرمافزاري و سختافزاري، "عصر اطلاعات و ارتباطات"2 نام دارد. در این عصر، اطلاعات و ارتباطات داراي مهمترین نقش در زندگی فردي و اجتماعی افراد می باشند. امروزه به دلیل پیشرفتهاي خارقالعادهي ارتباطی و ظهور فنّاوري هاي اطلاعاتی نوین مانند اینترنت، افراد می توانند جدید ترین اطلاعات را در هر زمان و مکانی با سرعت بالا و هزینه کم دریافت کرده و یا به دیگران انتقال دهند. فنّاوري مناسب در برگیرندهي نوآوري محلی، توسعه و انتشار از پایین به بالا است. این امر بر روي تولید محلی جهت نیازهاي محلی و بر کیفیت زندگی تأکید دارد. بنابراین انتخاب، ارزیابی، توسعه و به کارگیري "فنّاوري اطلاعات و ارتباطات"1 مناسب تابع شرایط خاص است. آیا فعالیت هاي فنّاوري اطلاعات در ایجاد توسعه کمک می کند؟ اگر چه معیار توسعه درمیان کشورها متفاوت است با این وجود، آنها به طور نمونه موارد زیر را در برمیگیرند.
1 معیار اجتماعی از قبیل کیفیت زندگی در حال پیشرفت، تسکین فقر و برقراري عدالت؛
2 معیار اقتصادي از قبیل گسترش اقتصاد محلی و انتقال تکنولوژي؛
3 معیار محیطی از قبیل استفاده از سوخت فسیلی تقلیل دهنده1]و2و3و4و5و6و7و8و.[9
2 دوجهانی شدن، فنآوريهاي ارتباطی و چالشهاي پیش رو:
بدون شک جهان در هزاره سوم دستخوش تغییرات بنیادین گشته است. به طوري که تحولات چند دههي اخیر را فراتر از تحولات کل تاریخ بشري میدانند. امروز دنیا تغییر شکل داده است و عملاً ما با مفاهیم و عناصر جدیدي روبهرو هستیم. به عنوان مثال اینترنت و فناوريهاي مرتبط با آن بسیاري از حوزههاي ارتباطی را دستخوش تحول کرده است و معانی مفاهیمی چون بهرهوري، توسعه، آموزش و. . . را تغییر داده است. وقتی از اینترنت صحبت میکنیم با مفهوم جدیدي از زمان و فضا مواجه میشویم که حاکی از دگرگونی عمیق در زندگی بشر است. این تحولات به حدي فراگیر است که در حوزههاي ارتباطی و مناسبات اجتماعی قابل مشاهده است. به عنوان مثال گفته میشود به مرور مفهوم پول و ارتباطات پولی میان مردم تغییر کرده و کارتهاي اعتباري جاي آن را خواهد گرفت و یا بسیاري از خریدهاي مردم از بازار به گونهاي از طریق اینترنت صورت میگیرد. در گذشته هسته مرکزي یک شهر یا روستا را بازار میدانستند که معمولاً محل اجتماع مردم به شمار میرفت. اما امروزه مفهوم بازار بهعنوان یک مکان فیزیکی، تغییر کرده و بیشتر مفهومی مجازي پیدا کرده است.
لذا نمیتوان به این پدیدهي گسترده توجه ننمود و یا آن را نادیده گرفت. یکی از این تحولات که تحت عنوان مرجعهاي جدید جهانی شدن از آن یاد میشود مفهوم دو جهانیشدن است که به گونهاي جهان را به دو بخش مستقل و در عین حال مرتبط با هم تقسیم کرده است. تأثیر جهانی شدن به حدي فراگیر است که بسیاري از نهادهاي اجتماعی و مؤلفههاي اقتصادي، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی را تحت الشعاع خود قرار داده است. تأثیرات دو جهانیشدن برروي جوامع بشري - چه شهري و چه روستایی - باید مورد مطالعه قرار گیرد. چون بدون شک توسعه روستا یا شهر درصورتی میسر میگردد که تأثیرات دو جهانیشدن بر روي آنها مورد توجه و تبیین قرار گیرد10]و11و12و13و15و1617و18و.[19
3 موجهاي جهانیشدن و عصر اطلاعات:
هزاره سوم هزارهاي پر از تلاطم و اعجاب و شگفتی و ترس و تردید و توهم است. در عصر جدید ما شاهد دگرگونیهاي ساختاري در روابط تولید، نظام قدرت و اقتدار، فرایندهاي مسلط اقتصادي، اطلاعاتی، جهانی، لایهبنديهاي جدید اجتماعی و نبردهاي فرهنگی و ارزشی، چالشهاي اخلاقی، تربیتی و. . . هستیم. امروز دیگر نمیتوان به صرف داشتن یک اقتصاد تولیدي انتظار تحولات و دگردیسیهاي عمیقی را داشت، بلکه تعیین پایگاه و جایگاه یک کشور نسبت به تحولات جهانی شدن نقشی، اساسی در توسعه و رشد خواهد داشت. اگر تا قبل از فروپاشی شوروي، جهان در قالب هژمونی اتحاد شوروي و ایالاتمتحده آمریکا و در قالب دو ایده ي سوسیالیسم و لیبرالیسم قابل طبقهبندي بود، امروز دیگر نمیتوان به آن مفهوم توجه نمود. چون نظام شوروي وقتی فروپاشید و اطلاعات و رسانههاي دیجیتالی از دیوار آهنین عبور کردند، وارد دورهي جدیدي شدیم.
این همان تعبیر آنتونی گیدنز است که می گوید تلویزیون عامل سقوط اتحاد جماهیر شوروي است - گیدنز، . - 1384 چون شوروي تا موقعی که اقتصاد جهانی براساس تولیدات صنعتی و نظام کارخانهاي پیش میرفت میتوانست با جهان غرب رقابت نماید. اما به محض آنکه وارد عصر اطلاعات گردید تبلیغ یک کالاي غربی مثل مکدونالد و پپسیکولا و یا یک موسیقی غربی همه چیز را دچار تغییر و تحول نمود و عملاً شوروي نتوانست همسو با این تحولات حرکت نماید. این تحولات اطلاعاتی که تحت تأثیر تحولات رایانه پدید آمد، بسیاري از اشکال سنتی ارتباطات مثل ارتباط چهره به چهره، نامه و تلفن را تغییر داد به طوري که ارتباطات اینترنتی، نامههاي الکترونیکی و. . . جایگزین آن گردید. بهطورکلی اگر بخواهیم موجهاي تحولات رادر جهان بشناسم میتوان آن را به چهار موج اساسی تقسیم نماییم:
-1 انقلاب کشاورزي که در ساختار تغذیهاي بشر تأثیر داشته است.
-2 انقلاب صنعتی که انرژي و تولید را متحول کرده است.
-3 انقلاب اطلاعاتی که ساختار اطلاعاتی را در جهان متحول ساخته است.
در عصر اطلاعات دستگاه کامپیوتر ذهن انسان را میسازد و منشاء قدرت از تولیدات صنعتی به تولید اطلاعات مبدل شده است. برهمین اساس میتوان فوران اطلاعات را در عصر پسامدرن یک نقطه عطف دانست، نقطهاي که جایگاه انسان را در زمینه تولید، توزیع و مصرف اطلاعات تغییر داده است. همچنین ذهن انسان عصر فرامدرن دیگر یک ذهن نوشتاري نیست. بلکه ذهن او براساس تحولات رسانهاي به یک ذهن رسانهاي و ارتباطی مبدل شده است. علاوه بر همهي اینها، ما امروز موج چهارم تحولات را تحت عنوان »انقلاب مجازي«1 تجربه میکنیم. دوران مجازي دورهاي است که در آن انسان براي دستیابی به نیازهایش وارد شبکهي مجازي شده و همهي احتیاجاتش را از طریق اینترنت و ماهواره برطرف مینماید. مانوئل کاستلز درمورد جامعه شبکهاي میگوید: »در جامعه شبکهاي اقتصاد اطلاعاتی، بهرهوري ورقابت میان شرکتها و بنگاههاي تجاري، مناطق و حوزههاي اقتصادي و کشورها بیش از هر زمان دیگر به معرفت و اطلاعات و دانش و تکنولوژي لازم براي پردازش این اطلاعات از جمله تکنولوژي تکیه دارد.
جامعه اطلاعاتی تفاوتهاي شایانی با جوامع تودهواردارد. جامعه تودهوار بر ارتباطات یک سویه تأکید دارد - تولید تودهوار و در مقیاس وسیع محصولات و ایدهها، ایجاد یکسانی و یکدستی - اما جامعه اطلاعاتی به ارتباطات دوسویه اهمیت میدهد و متمایل به گسترش علایق چندگانه و متعدد است. یکی از عناصر اساسی جامعه اطلاعاتی رسانهها هستند. رسانههایی که خارج از ساختار ازمانی دولتی در بخش نهادهاي مدنی و مردمی شکل گرفته و اشکال گوناگونی از حوزههاي ارتباطی و کنشی را نشان میدهند. در جامعه اطلاعاتی و مجازي هرفردي میتواند تولید کنندهي خبر و مصرف کنندهي آن باشد. در صورتی که در جوامع ماقبل اطلاعاتی، اطلاعات مختص گروههاي خاصی است و فقط توسط بخشی از نهادهاي رسمی تولید میشود. این گسترهي رسانهاي در تمام سطوح اجتماعی باعث رشد ارتباطات دوسویه گردیده، یعنی از یک سو شهروندان توان ارتباطی پیدا کردند و میتوانند منافع و علایق خود تشخیص داده و براي پیشبرد آنها به تشکلها توسل
