بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاظر در رابطه با حاشیه نشینی و بررسی مشکلات ان میباشد. حاشیهنشینی پدیدهاي است که با اسکان غیررسمی و بدونمجو ز گروه بزرگی از مردم در مکانی در کناره ي شهرها ایجاد میشود. حاشیهنشینی و مشکلات آن، به خصوص در کشورهاي در حال توسعه، براي مدیران شهري یک معضل بزرگ شهري محسوب می شود. بر این اساس وجه مشخصه شهرنشینی جهان سومی، ناموزونی و نابرابري است. اشاعه قابل توجهی از ثروت و از سوي دیگر اقلیت هایی که در فقر زندگی می کنند، از ناکامی هاي خط مشی شهري قلمداد می شوند. حاشیه نشینی از پیامدهاي توسعه ناهمسو و بدریخت در نظام شهرنشینی است.
کاربریهاي شهري در قشربندي اجتماعی و اقتصادي تاثیرگذار است و وقتی حاشیه نشینان خود را ناتوان از بهبود موقعیت اقتصادي- اجتماعی خویش احساس کردند، نوعی محرومیت در آنها بوجود آمده و آنها را به ارتکاب جرائم اجتماعی وادار کرده است. ضرورت پرداختن به این موضوع از آنجاست که این پدیده در عین حال که نتیجه و حاصل معضلات اجتماعی و خصوصا اقتصادي است، موجب بروز مشکلات دیگري همچون بزهکاري میگردد؛ با گسترش شهرها و تبدیل آنها به کلانشهر، لزوم کنترل وضعیت حاشیهنشینی و جلوگیري از گسترش آن، بیش از پیش احساس میشود.
کلمات کلیدي: حاشیه نشینی، شهرنشینی، خدمات شهري، مدیریت شهري، آسیب هاي اجتماعی
.1 مقدمه
حاشیه نشینی، زاغه نشینی، آلونک نشینی، کوخ نشینی ،کپرنشینی، جملگی مترادف یکدیگر هستند اگر بخواهیم تعریفی از این اصطلاحارا ئه دهیم و در وهله ي اول افرادي که در این مناطق اسکان دارند را هدف قرار دهیم باید گفت حاشیه نشینان کسانی هستند که در محدوده ي اقتصادي شهر زندگی میکنند ولی جذب نظام اقتصادي و اجتماعی آن نشده اند. - اصغري زمانی، . - 38- 39 : 1383 حاشیه نشینان کسانی هستند که به دلیل بضاعت کم مالی با توجه به توان اقتصادي، نتوانسته اند خود را با ساکنین متن نشین تطبیق دهند این عدم سازگاري اجتماعی سبب نفی آنها به مناطقی است که بتوانند زمینه ي جذب آنها را فراهم کند.
اگر حاشیه نشینی را به عنوان یک مکان درنظر آوریم به دلیل پایین بودن نرخ زمین ویا عدم نیاز به اجازه ساخت وساز و نبود نظارت و کنترل دولتی رانده شدگان از متن ها با هجوم به این محدوده ها سبب تداعی شدن این واژه در اذهان عمومی شده اند. حاشیه نشینی حالتی است که شخص در قالب آن فرو رفته و در حالت زندگی کردن است و همیشه امید به فردایی بهتر دارد. . - رضایی، - 1393 حاشیه نشینی زائیده وجود ویژگی نابرابري در روابط اجتماعی مسلط بر جامعه است. شدت اختلاف بین سکونت گاه ها که باعث می شود عده اي شهرنشین و عده اي روستا نشین وعده اي دیگر حاشیه نشین شوند، که این شدت اختلاف بستگی به میزان شدت در تمرکز گرایی روابط اجتماعی دارد.هرچه از میزان تمرکز گرائی کاسته شود از گسترش و شدت اختلاف بین انواع سکونت گاها کاسته می گردد. - زاهد زاهدانی، . - 1369
.2 مفهوم حاشیه نشینی
کشورهاي توسعه نیافته و در راه توسعه به دلیل رشد سریع جمعیت و درهم شکستن اقتصاد معیشتی مبتنی بر کشاورزي یا فرآیند صنعتی شدن با رشد شهرنشینی شتابانی مواجه می شوند . در عین حال در این گونه کشورها منابع محدود و نابرابري هاي طبیعی و جغرافیایی موجود، باعث بیش بهره مندي بخشی از گروه هاي اجتماعی و کنار گذاشته شدن سایر گروه ها به ویژه مناطق روستایی گردیده است . لذا بخشی از جامعه که از مواهب اولیه ي توسعه بهره مند نشده اند، با توجه به تخصیص امکانات اقتصادي و اجتماعی در مناطق توسعه یافته تر، به نواحی برخوردارتر روي می آورند، تا جزیی انداموار از مجموعه ي اجتماع و اقتصاد آنها گردند. - ابراهیم زاده و همکاران، . - 1383 مفهوم حاشیه نشینی معانی و اسامی گوناگونی براي خود دارد و
اغلب، به مساکن فاقد خدمات و نیازهاي اولیه انسانی اطلاق می شود - گروبر و دیگران، 2005 - ظاهراً اولین تعریفی که دربارة حاشیه نشینی ارائه شده است، به سال 1812 برمی گردد که در آن، حاشیه نشینی به مکانهاي شلوغ و مراکز جرم خیز اطلاق می شد. به هر حال طی دهه ي 1840- 1830 ، فقرا در چنین مناطقی زندگی کردند. حاشیه نشینی در دورة کلاسیک، منطقه اي بدنام و متمایز از سایر مناطق بود . در این دوره اصلاح گرایان بیشتر با چارلز بوت موافق بودند. که مناطق حاشیه نشین را معجونی از خانه هاي فرسوده، با تراکم زیاد جمعیتی، فقر و ضعف تعریف می نمود. براي لیبرالهاي قرن نوزدهم، ابعاد اخلاقی مسئله اهمیت داشت. از نظر اینان، مناطق حاشیه نشین بیش از همه، به عنوان مکان هایی با پسمانده هاي اجتماعی و فساد و مراکز غیر اخلاقی و شلوغ بوده است. - علیزاده اقدم، محمد امینی، . - 1391
هرچند بعدها محققین و نویسندگان عرصه حاشیه نشینی تعریف کلاسیکی هر چند بعدها محققین و نویسندگان عرصه حاشیه نشینی، تعریف کلاسیکی از حاشیه نشینی را مد نظر داشتند، مناطقی با تراکم زیاد جمعیتی ، فقر و خانه هاي غیر رسمی ، دسترسی نابرابر به آب سالم و لوله کشی شده و تصرف غیرقانونی زمین، ولی افتراهاي عصر ویکتوریایی را کنار گذاشتند - دیویس، . - 2004 نیز به ویژگی غیررسمی حاشیه نشینی اشاره می کند که نتیجه اي از موقعیت ساکنان غیر قانونی، اما غالباً قابل تحمل است. - گروبر، . - 2005 حاشیه نشینی به عنوان یک مسئله اجتماعی پیچیده در بستري از تعاملات که متأثر از عوامل بسیاري است شکل می-گیرد، کهبعضاً تشخیص بسیاري از این عوامل بسیار دشوار است. در این زمینه، پل میدوز
مهاجرت را عامل اصلی حاشیهنشینی در کشورهاي در حال توسعه میداند و معتقد است که در کشورهاي در حال توسعه، شهرهاي بزرگ مناطق حاشیهنشین درند. این شهرها با سیل عظیم مهاجرین روستایی روبهرو هستند و شهر به عنوان متوقفکننده در مورد آنها عمل مینماید. بعضی از مهاجرین خوشبخت، میتوانند از دروازههاي طلایی شهر عبور کنند و خود را با شهر تطبیق دهند، ولی بعضی از آنها نمی توانند با شهر سازگاري پیدا کنند و درنتیجه، پشت دروازههاي شهر مناطق حاشیهنشین را تشکیل میدهند. تعداد افراد در حاشیه ها و خصوصیات آنها متفاوت است و اندازة حاشیه ها به محیط آنها و حجم مهاجرین بستگی دارد. همچنین فرهنگ و وضع حاشیهنشینان با افراد شهري تفاوت دارد، امروزه بیشترکشورهاي در حال توسعه، یورش حرکت جمعیت از روستا به شهر را تجربه میکنند. نامتوازنی و نابرابري سطح زندگی در روستا و شهر خود به حاشیهنشینی منجر میشود. مهاجرت روستاییان به شهرها، پس از مدتی شهرها را اشباع می کند و سازمان ها و مسئولین کنترلکنندة شهري نیز از پذیرش آنها عاجز می مانند و تعدادي از روستائیان، نمیتوانند خود را با محیط وفق دهند و جذب حاشیه شهري می شوند - حسینزاده، نواح و اسماعیلی، 111 :1387 به نقل از زاهد زاهدانی، . - 1369
.3 دلائل و علل حاشیه نشینی
دلائل و علل حاشیه نشینی را میتوان در موارد ذیل بیان داشت.
-1پائین بودن درآمد در روستاها و نبودن فرصتهاي اشتغال در جریان حرکت روستائیان به شهرها و رشد سریع جمعیت شهري
-2 کمبود مسکن در شهرها
-3 تفاوتهاي نژادي که موجب رانده شدن گروههاي خاص در برخی شهرها و نواحی شده استعمدتاً - در کشورهاي در حال توسعه - در ایران گتوههاي نژادي در خوزستان – تهران – مشهد – شیراز سابقه دارند.
-4گرانی غیر متعارف زمین شهري در کلان شهرها
-5 نگاه تمرکز گراي سیستم دولتی و افزایش بیشتر امکانات مادي و اقتصادي دولت به شهرهاي بزرگ - اختصاص بیش از %30 بودجه عمرانی کشور به تهران - که موجب افزایش امکانات در شهر و کاهش آن در روستاهها و مناطق کوچک خواهد شد - شما امکانات و رفاه را در تلویزیون نشان میدهید بعد توقع دارید روستائی که در تقسیم منابع بدست شما، از حق خود و این امکانات محروم شده بدنبال پیشرفت و رفاه نیاید؟!! -
-6 شهري شدن و مدرنیزاسیون آمرانه که موجب گسست یکباره جامعه از ریشه ها میشود که خود موجب بی هویتی و کم توجهی به ریشه ها و رفاه طلبی به هر قیمتی خواهد شد.
-7 عدم تأمین نیازهاي درآمدي و مسکن طبقات مستضعف جامعه در بازار رسمی زمین و مسکن بدلیل افزایش شدید قیمت مسکن و تورم که موجب علاقه به زندگی در حاشیه شهر شده است که خود موجب رشد تصاعدي حاشیه نشینی خواهد شد. - بحث ارزش افزوده زمین - نگرانی از آینده و تأمین مسکن و اجاره بهاي بالا هم تشدید کننده خواهد بود.
-8 گسترش شکاف طبقاتی
-9مهاجرت روز افزون روستائیان به شهردلیل عوامل دافعه مبدأ - بویژه فقر و بیکاري -
-10 مهاجرت طبقات کم درآمد شهري بویژه کارمندان به حاشیه شهرها که در آیندهقطعاً بستر بحران خواهد بود.
-11عدم توجه در مکان یابی صنعتی به سکونت کارگران ساده،در این مناطقعمدتاً مکان سکونت مهندسان وکارمندان ارشد طراحی شده وبراي کارگران ساده پیش بینی صورت نمی گیرد - مثال ممکو و شهرك مقداد منطقه پتروشیمی ،شهر ماهشهر - - مسعودي فر، . - 1383
.4 بحران هاي حاصل از حاشینه شینی در کلان شهر
- اشتغال حاشیه نشینان به کارهاي غیررسمی مانند کوپن فروشی که در نهایت به اقتصاد کلان شهري صدمه م یزند.
