بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به روند رو به رشد و شتابزده جمعیتی در ایران امروزه شاهد اسکان غیر رسمی بصورت بسیار ناهمگون با سیمایی نازیبا، خدمات ناکافی در سطوح محلی میباشیم .سکونتگاههای غیر رسمی قسمتی از بافت شهری را شامل میشوند که عمدتا مهاجرین روستایی و اقشار کم توان بدون مجوز و برنامه طرح جامع شهری خارج از محدوده قانونی شهر را در خود جای داده.بر این منوال ماهیت و فرایند مداخلاتی و مشکلاتی که بوجود خواهد امد از جمله مفاهیمی است که باید در برنامه ریزی شهری مورد توجه ویژه قرار گیرد . در مقاله حاضر سعی برین است که دیدگاه و نگرش ساکنین محله سلیمانداراب رشت را به عنوان یکی از فاکتورهای مهم و تاثیر گذار در این پروسه ساماندهی این سکونتگاهها لحاظ کنیم.
روش تحقیق از نوع تحلیلی-توصیفی، جمع اوری داده ،مطالعات کتابخانه ای میباشدو در ادامه از طریق مشاهدات و توزیع پرسشنامه در سطح محلی اقدام به بررسی وضعیت محیط نمودیم روش گرداوری و تحلیل آماری صورت گرفته توسط نرم افزار SPSS میباشد .محدوده مورد مطالعه از پتانسیل بالایی در زمینه همکاری و تعاون برخوردار است که مشکل اسکان غیر رسمی و نداشتن سند مالکیت ،مشکلات پوشش معابر،عدم امکان احداث سیستم دفع فاضلاب و جمع اوری زباله ، فقر و فساد و سطح کیفیت پایین زندگی از عمده مشکلات ساکنین این محله میباشد . در کشور ایران با مشارکت بانک جهانی در سال1382 با تصویب سند توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی توسط دولت،عملاً با رویکردی جدید به مسئله سکونتگاه های غیررسمی توجه گردید ازینرو سعی نمودیم در پایان تحقیق راهکارها و روش های ساماندهی امور محلی را مورد بررسی قرار دهیم .
واژه های کلیدی : سکونتگاههای غیررسمی ،توسعه شهرنشینی ، حاشیه نشینی ،توانمند سازی
مقدمه
با رشد روز افزون جمعیت در مناطق شهری ایران عواملی مانند بلایای طبیعی - زلزله، سیل، خشکسالی - ، حوادث اجتماعی و سیاسی،با افزایش فقر شهری و ناکارآمدی بازارهای زمین و مسکن و نارسایی های نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری از عوامل تأثیرگذار بر گسترش شهرنشینی میباشد، لیکن انکار نقش مهاجرتهای روستایی امری غیرممکن است .باید در نظر داشته باشیم که سرعت رشد شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه مانند ایران بیشتر از جوامع دیگر میباشد و حدود 5دهه است که کشور ما با مسئله اسکان غیر رسمی که گاها در سطح ناحیه ای و گاه در سطح منطقه ای مواجه است که حدودا 8میلیون جمعیت ما درین سکونت گاهها که جلوه گاه فقر بشمار میروند،مستقر هستند.
باوجود اینکه کارشناسان و اندیشمندان زیادی و حوزه های تحقیقات و پژوهش اجتماعی هم در این حوزه و عملکرد به فعالیت پرداخته اند ولی به دلیل عدم وجود امکانات کافی در زمینه های مختلف، کاری از پیش نبرده اند .و همچنان با وضع سابق چه بسا فجیع تر و بحرانی تر روبروست. سازمانها و نهادهای اجرایی انقدر سریع به دنبال چاره و راه حل برای آن بوده اندکه از ریشه یابی و تحلیل بازمانده اند.قانون تعاریف محدوده شهر و روستا و نحوه تعیین انها در سال 1384با هدف ایجاد زمینه مناسب برای نظارت و جلوگیری از گسترش بی رویه شهرها به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید وجود بندهایی در این قانون با اهداف کلی حاکم براین قانون ناسازگار است و به موجب ان نتنها زمینه مناسب برای نظارت و جلوگیری از گسترش بی رویه شهرها را فراهم نساخت بلکه روند نامطلوب فعلی را تشدید نمود
بیان مساله
سکونتگاه های نا به سامان از پدیده های عمده ناپایدار کننده شهری و عارضه ای ناخوانده در مدیریت شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه وبه گونه ای شهر نشینی با مشکلات عدیده است که بنابر مشاهدات جهانی پدیده ای رو به گسترش فزاینده می باشد اینگونه سکونتگاه ها هرچند جلوه ای از فقر هستند اما ازتاب کاستی ها و نارسایی های سیاست های دولت و بازار رسمی نیز محسوب می شوند واز لنجایی که هنوز ساز و کار چگونگی تشکیل و تحول و گسترش این پدیده هنوز به درستی تشخیص داده نشده است در چهارچوب برنامه ریزس رسمی قرار نگرفته و مشکلات اقتصادی فرهنگی و اجتماعی انبوهی را بدنبال داشته است .
یکی از پیش شرط های کنترل پیدایش این اسکان های غیرر رسمی بررسی و تحلیل فرایندهای موثر در این زمینه میباشد با بررسی شرایط فعلی محدوده مورد مطالعه و با سنجش میزان وضعیت اجتماعی و با توجه به اینکه اکثر افراد ساکن در این سکونتگاه ها از لحاظ اقتصادی در شرایط نا مناسبی هستند بنابراین مهم ترین اقدام بهبود اوضاع اقتصادی این افراد و دادن تسهیلات و خدمات مناسب جهت بهبود وضعیت زندگیشان و نیز فراهم کردن شرایطی که در آن این افراد بتوانند مسکنی با مصالح مقاوم و ایمن بسازند تا بتوانند در محیط مسکونی سالم و مطمئن زندگی کرده و به لحاظ روانی نیز در امنیت به سر برند.توانمندسازی در سکونتگاههای غیر رسمی به عنوان اصلی ترین و مناسب ترین رویکرد جهت ارتقای کیفیت سطح زندگی به شمار میرود ولی باید بررسی کنیم که آیا کارامد ترین روش جهت دستیابی به این رویکرد میباشد یا خیر ؟شاخص های مناسب برای این سنجش اعم از فضایی ،کالبدی،اجتماعی و اقتصادی کدامند ؟
-1مولفه های اثرگذار بر بهبود وضعیت اجتماعی کدامند؟
2 -آیا میتوان با بهبود وضعیت این مولفه ها به توانمند سازی سکونت گاههای غیر رسمی این محله کمک رساند؟
- چالشهای پدید آمده در اثر ایجاد سکونتگاههای غیر رسمی و پیامد های آن تمامی راهکار هایی که تا کنون پیشنهاد و به کار بسته شده است، برای مناطق مختلف می تواند قابل قبول یا غیر قابل قبول باشد، که در ادامه به تعدادی از راهکار های انجام شده در برخی از مناطق ایران، اشاره شده است. این راهکار ها عبارتند از :
-1 تخریب سکونتگاه های غیر رسمی ؛
-2 ممانعت از ایجاد سکونتگاه غیر رسمی ؛
-3 ساماندهی از طریق تهیه طرح های کالبدی ؛
-4 رها کردن به امید بهبود وضعیت اقتصادی ، اجتماعی و محو تدریجی ؛
-5 پیش بینی مناطقی برای ایجاد سکونتگاه غیر رسمی و برنامه ریزی برای آن ؛
-6 رسمیت دادن به سکونتگاه غیر رسمی از طریق اتصال آنها به شهر ها ؛
-7 باز گرداندن اجباری ساکنان به محل سکونت قبلی خود ؛
-8 توانمندسازی و تشکیل گرو ه های خود گردان
اهداف پژوهش
-1یادآوری اهمیت و ضرورت تحقیق در مورد سکونتگاههای غیر رسمی به عنوان نمادی از ناپایداری توسعه، به خصوص در جامعه شهری کشور با توجه روند افزایشی و روبه رشد وگسترش بی رویه آن.
-2شناسایی عوامل اصلی تأثیرگذار بر گسترش حاشیه نشینی در محله سلیمانداراب شهررشت
-3بررسی وضعیت اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی ساکنین این محله.
-4بررسی مشکلات و پیامدهای حاشیه نشینی در سطح محله
-5 راهبردها و راهکارهای عملی پیشنهادی جهت بهبود کیفیت زندگی ساکنین این سکونتگاهها
پیشینه تحقیق :
- تعاریف و مشخصات سکونتگاههای غیر رسمی1 و حاشیه نشینی
حاشیه نشینی عبارت است از وضع زندگی تمام کسانی که با درامد کم و اندک و بهره گیری از امکانات و خدمات نامطلوب شهری ساکن در جامعه شهری میباشندو هیچگونه نقش موثری در تصمیم گیری و برنامه ریزی شهری برای اینده شهر وسکونتگاه خود ندارند .صاحب نظران و کارشناسان مسائل شهری تعاریف گوناگونی از سکونتگاه غیر رسمی ، ارائه کرده اند که اکثر آنها سطح کیفی مسکن و نحوه تصرف محل سکونت واملاک تشخیص سکونتگاه را غیر رسمی دانسته اند .این سکونتگاهها با عناوین متفاوتی ذکر می شوند از جمله: 1حاشیه نشینی،2 سکونتگاه خودرو،3 سکونتگاه برنامه ریزی نشده ،4 سکونتگاه غیر قانونی، 5 سکونتگاه نا به سامان و غیر منتظم، 6 زاغه نشینی ،7 آلونک نشینی ، 8کپر نشینی9 ، و حاشیه نشین فردی است که در یکی از این مناطق سکونت دارد.همچنین برخی بر این عقیده اند که حاشیه نشین فردی است که در محدوده اقتصادی شهر زندگی می کند، ولی جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر نشده است. تاکید بر این نکته ضروری به نظر می رسد که عدم جذب اقتصادی و بیکاری این افراد نه به دلیل عدم وجود فضای کاری ، بلکه به علت تهی بودن آنها از هر گونه مهارت است
حوزه مورد مطالعه: محله سلیمانداراب رشت
این محله واقع در جنوب غربی رشت میباشد و در محدوده منطقه 4کلانشهررشت محسوب میگردد .با مساحتی حدود 203هکتار و حدود 72هکتار مسکونی و جزو بافت فرسوده شهر رشت محسوب میگردد و از لحاظ تراکم جمعیتی در وضعیت بسیار نامطلوبی بسر میبرد و در زمینه سکونت گاههای غیر رسمی بیشترین امتیاز را در میان محله های رشت کسب کرده است.
مشکلات موجود در محله سلیمانداراب رشت
