بخشی از مقاله
چکیده
اسکان غیر رسمی در ایران مانند بسیاری از دیگر کشورهای جهان ، پدیده ای رو به رشد می باشد که شهرهای کشور را با مسائل جدیدی روبرو ساخته است. بنا بر برآورد برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد بیش از 50 درصد ساکنان شهرهای کشور های کم در آمد و 20 درصد کشورهای با درآمد متوسط در سکونتگاههای غیر رسمی زندگی می کنند و شهر بجنورد نیز مانند سایر شهرهای ایران با پدیده اسکان غیر رسمی مواجه است که در این مقاله به بررسی آسیب شناسی کالبدی آن پرداخته می شود.مهمترین علل اسکان غیر رسمی و حاشیه نشینی از گسترش بی رویه شهرها ناشی می شود در مورد چگونگی ایجاد مناطق حاشیه ای و پیدایش پدیده حاشیه نشینی دلایل زیادی گفته شده اما به طور کلی می توان گفت که تا حدود زیادی این پدیده ریشه در مهاجرت دارد هدف از بررسی حاضر شناخت شرایط و ویژگیهای محیط مورد بررسی بوده تا زمینه های کاهش آسیب های کالبدی و اجتماعی مشخص گردد و همچنین بتوان از طریق بررسی دقیق تدابیری اندیشیده شود تا محیط این بافتها به محیطی بهتر تبدیل شود.بنابراین در این مقاله با استفاده از روشی تحلیلی و تبیینی با رویکرد کیفی و کمی سهمی در باز نمایی آسیب های این پدیده بر روی شهر و حاشیه نشینان شده است . نتایج بدست امده حاکی از آن است با توجه به تلاشهای مسئولین ذی ربط و در اولویت قرار دادن این معضل شهری ایجاد و اختصاص شهرداری مستقل و جداگانه ای وهمچنین تخصیص بودجه های مورد نیاز برای این مناطق شاهد حل مشکلات حاشیه نشینان و ارائه خدمات شایسته ای به این مناطق نسبت به سایر مناطق شهری هستیم .
مقدمه
بنا بر برآورد اسکان بشر سازمان ملل متحد بیش از 50 درصد ساکنان شهرهای کشورهای کم در آمد و 20 درصد کشورهایی با در آمد متوسط ، در سکونتگاههای غیر رسمی زندگی می کنند که سنجه های سواد، تندرستی ، درآمد و پیشرفت اجتماعی ، از میانگین شهری در آن کشورها پایین تر است و شایسته شان و کرامت انسانی نیست . یکی از مهمتریین نمادها در شناخت اسکان غیر رسمی ، شاخص ها و ویژگیهای ساختاری مسکن می باشد این پدیده ناشی از تحولات اجتماعی ، اقتصادی و اجتماعی است . بطور کلی می توان گفت که تا حدود زیادی این پدیده ریشه در مهاجرت دارد ، مهاجرت به شهرها به دو دلیل می تواند اتفاق بیفتد. مهاجرت به شهرها ممکن است نشانه ای از تحولات اقتصادی در کشورها باشد که تولیدات صنعتی آن به سرعت رو به افزایش است و به سوی صنعتی شدن پیش می روند و با اینکه این مهاجرت ممکن است نشانه از وخامت اوضاع اقتصادی و عدم وجود تعادل های اجتماعی ، اقتصادی در کشورها باشد بنابراین برای ریشه یابی ایجاد حاشیه نشینی باید به سراغ عوامل بوجود آورنده مهاجرت رفت.
در گذشته جمع انبوهی از حاشیه نشینان را مهاجران روستایی تشکیل می داد امروز، بر خلاف گذشته این نسبت تعدیل شده و ساکنان فقیر شهرها نیز به حاشیه نشینان پیوسته اند گروهایی که قادر به پاسخگویی به هزینه های بالا ی زندگی در شهرها نیستند بر نامه های حمایتی دولت نیز این قشر را به فراموشی سپرده است به همین دلیل این افراد به حاشیه ها رانده می شوند. پایین بودن استاندارد ها و کمبود خدمات زیر بنای شهری ، تراکم بالای جمعیت ، نبود فضای سبز تفریحی ، مدرسه ، بیمارستان، درمانگاه و سایر خدمات شهری که این مسائل باعث شده که بافت فقیر حاشیه ها بافتی جرم زا شود و تمرکز ناهنجاریهای اجتماعی در این بافتهای فقیر مشهود است لذا در این مقاله با تاکید بر معضلات و مشکلات حاشیه نشینی سعی در بازتاب فیزیکی نابرابری اجتماعی این مناطق نسبت به سایر مناطق شهری دارد.
تعریف اسکان غیر رسمی
اسکان غیر رسمی تا کنون در ایران نامهای مختلفی به کار برده شده است به ویژه حاشیه نشینی ، زاغه نشینی مسکن نابهنجار اسکان خود انگیخته ، اسکان خود جوش - در زیر به چند تعریف ارائه شده از این پدیده می پردازیم. حاشیه نشینان کسانی هستند که در محدوده شهرها زندگی می کنند اما از لحاظ محل سکونت ، بهداشت، خدمات عمومی ، خدمات اجتماعی و تسهیلات زیر بنایی شهری ، در شرایطی نامطلوب به سر می برند سکونتگاه غیر قانونی ، یک منطقه مسکونی است که بدون مطالبه قانونی برای دریافت زمین و یا اجازه از سوی مقامات مربوط ، برای خانه شکل گرفته است. تعدادی از عمده ترین نامها و مفاهیم دیگری که برای حاشیه نشینی بکار می برند. اسکان غیر قانونی ، سکونتگاههای غیر رسمی سکونتگاههای افراد کم در آمد سکونتگاههای نیمه دائم و موقتی سکونتگاههای آلونکی سکونتگاههای خودرو سکونتگاههای غیر مجاز سکونتگاههای برنامه ریزی نشده سکونتگاههای کنترل نشده سکونتگاههای حاشیه نشین سکونتگاههای نابهنجار یا نابسامان آنچه از تعاریف بر می آید سکونتگاههای غیر رسمی در ایران غالبا از مهاجرین تشکیل می شود که بنا به علل مختلف ، شهرهای بزرگ را هدف قرار داده اند، ولی بدلیل بی سوادی ، فقدان مهارتهای فنی و سرمایه کافی ، قدرت ورود به متن اصلی را نداشته و اسکان غیر رسمی آخرین چاره این اقشار کم در آمد جامعه شهری در تامین مسکن می باشد مشخصه اصلی اکثر این محلات مساکن غیر استاندارد و بی کیفیت می باشد.
بیان مسئله
یکی از پدیده های درحال افزایش وگسترش و ناپایدار کننده شهری بویژه درکشورهای در حال توسعه گونه ای شهرنشینی با مشکلات حاد، موسوم به اسکان غیر رسمی است .در حقیقت این سکونتگاهها جلوه ای از فقر و بنوعی بازتاب نارسایی و کاستی های سیاست های شهرسازی کشور را نمود می سازد. این مساله نه تنها در سطح محلی بلکه درسطح ملی به سیاستگذاری واقداماتی هدفمند و آینده بینانه نیازداشته و دارد.در همین راستا سند توانمند سازی در برنامه سوم و چهارم توسعه تنظیم گردیدودر بهمن ماه 1382 این سند مصوب و ابلاغ شد.
با توجه به اینکه سکونتگاههای غیررسمی شهر بجنورد ،بالغ بر 74 هزار نفر - یک سوم جمعیت شهر بجنورد - و مساحتی در حدود 523 هکتار - یک پنجم مساحت طرح تفضیلی - رابخوداختصاص داده و ازطرفی پس تشکیل استان خراسان شمالی و مرکز استان شناخته شدن شهر بجنورد، جمعیت حاشیه نشینی رو به فزونی گذارده بود ، لزوم اندیشیدن چاره ای برای حل مشکل مربوطه امری حیاطی بنظر می رسید. در همین راستا و بر اساس سند توانمند سازی وساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی شهر بجنورد شهرداری مهر بجنورد پس از تصویب در شورای شهر و سپس ستاد استانی در مورخ 89/07/19 تشکیل گردید .
ویژگی های عمومی عرصه تحقیق شهر بجنورد ، با وسعتی حدود 2500 هکتار در جنوب شهرستان بجنورد قرار گرفته است . این شهر با نوار مرزی ایران و ترکمنستان 55 کیلومتر فاصله دارد و مهم ترین کانون جمعیتی ناحیه شمال خراسان بزرگ می باشد . ارتفاع این شهر از سطح دریا 1070 متر است و از نظر موقعیت جغرافیایی در عرض شمالی 37/27 و طول شرقی 57/17 واقع است . جمعیت شهر بجنورد در سال 199 791 1390 هزار نفر می باشد - مرکز آمار ایران ، - 1390 از اینجهت، چهل و چهارمین شهر کشور بهشمار میآید. شهر بجنورد نیز مانند سایر شهر های ایران دارای سکونتگاه های غیر رسمی زیادی می باشد. با توجه به اینکه سکونتگاههای غیررسمی شهر بجنورد ،بالغ بر 74 هزار نفر - یک سوم جمعیت شهر بجنورد - و مساحتی در حدود 523 هکتار - یک پنجم مساحت طرح تفضیلی - رابخوداختصاص داده و ازطرفی پس تشکیل استان خراسان شمالی و مرکز استان شناخته شدن شهر بجنورد، جمعیت حاشیه نشینی رو به فزونی گذارده است ،لزوم اندیشیدن چاره ای برای حل مشکل مربوطه امری حیاطی بنظر می رسید. با توجه به آمار اعلام شده در خصوص اینکه بجنورد بیشترین آمار حاشیه نشینی درکشور را داراست و باعنایت به مصوبات هیئت دولت جهت توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی، شهرداری مهر بجنورد در سال 1386
