بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله هدف نشان دادن جنبه هاي غنایی داستان هاي شاهنامه است با تاکید بر این موضوع که تقسیم بندیهاي اروپاییان به طور کلی و اصولی بر معیار ها و انواع شعر فارسی تطبیق پیدا نمی کند. همچنین بیان لطافت ها و ظرایف داستان هاي عاشقانه اي که در ضمن حوادث حماسی بیان می شوند،پوشیدگی،احساسات،عواطف،سخنان،حالات و پیشگامی زنان در داستان هاي غنایی شاهنامه با محوریت داستان عشق تهمینه به رستم است.
در جاي جاي این مقاله به عفت کلام فردوسی و وارد نشدن در حریم خصوصی افراد پرداخته می شود.کاربرد واژگان،لغات و تعبیرات عشقی در ظرف و قالب حماسی از دیگر موضوعاتی است که سعی می شود در این مقاله به آن ها اشاره شود.تاکید بر حضور زنان در خانواده و زن سالاري جوامع،عشق زمینی تهمینه با تاکید بر وجود فتنه بر سر راه رستم و یا غفلت و بی خبري او در این داستان،روح عفت و پاکی در اعتقادات سراینده ي داستان با نگاهی به نقش زن و آرایه ها از نکاتی است که در این مقاله به آن ها توجه خواهد شد.
مقدمه
بیتردید تقسیم آثار ادبی بر اساس محتوا و اندیشه به چهار نوع حماسی ،غنایی ،تعلیمی و نمایشی با همهي گستردگی، التقاطهایی براي آثار کشورهاي اسلامی از جمله وطن عزیز ما ایران ایجاد میکند. در کشورهاي اسلامی آثار ادبی بر اساس شکل ظاهر تقسیم بندي می شوند. قصیده ،مثنوي ،غزل و رباعی از انواع شعر و نثر ساده ،مسجع و... از تقسیم بندي آثار نثر است. اما این تقسیم بندي هیچ گاه مانع نشده که آثار یک نوع در آثار دیگر دیده نشود چه تقسیم بندي بر اساس انواع از نظریات اروپاییان است و صد در صد در مورد اشعار فارسی مصداق پیدا نمیکند.
در این مقاله به دو نوع حماسی و غنایی و آمیختگی آنهاباهم می پردازیم پس نظر صاحب نظران و دیدگاه آنها را ذکر خواهیم کرد. نوع اول یعنی حماسه شرح رشادتها ،دلیريها و جانفشانیهاي یک قوم است که در هنگام جنگ و رویارویی با بیگانگان از خود به یادگار گذاشته اند. شرح دلاوريهایی که به شکل داستانی بیان می شود و آرمان و آرزوهاي همه افراد یک قوم در آن نموده می شود البته این نوع گونهها و زیر مجموعههایی به وجودمی آورد که همان حماسه طبیعی و مصنوع می باشند.
بهترین نوع حماسه طبیعی شاهنامهي استاد توس ابوالقاسم فردوسی است ذهنیت اغلب شنوندگان با شنیدن حماسه به جنگ و نبرد و نیزه و...معطوف می شود همان گونه که با شنیدن نوع غنایی نیز پیکان کلمه بار معنایی حکایات عاشقانه ذکر دلدادگیها و یا شرح هجران را بیشتر نشانه می رود هر چند زیر گونههایی چون مرثیه ،ساقی نامه و...نیز از مباحث دیگر این نوع هستند. ارسطو در کتاب - فن شعر - شعر را به سه نوع کمدي، تراژدي و حماسی تقسیم میکند و از اشعار غنایی بحثی نمیکند و غنایی را در مقوله شعر قرار نمیدهد. - ارسطو ، 1353
دکتر لطفعلی صورتگر عقیده دارد که دلیل این نظر بر اساس آن است که اشعار غنایی با موسیقی همراه بوده و به همین خاطر شعر محض محسوب نمی شده است. در حالی که قصد ارسطو این بود که فقط آن چه را که به وسیله ي الفاظ بیان میشود بررسی کند. - صورتگر ، - 61-60 : 1346 به نظر می رسد که بزم - شعر غنایی - بارزم - شعر حماسی - از نظر و دیدگاه لغوي تناسب چندانی نداشته باشد دکتر صفا در حماسه سرایی معتقداست که غنا از نظر زمانی بر حماسه مقدم است - دکتر صفا ،ذبیح االله ، - 14: 1369و انسان زودتر از آنکه به وصف خارجی و اجتماعی بپردازد خود رابا سرود هاي مذهبی یا عشقی و یا اساطیري که حالت غنایی دارند سرگرم میکرد. آمیختگی این نوع با حماسه از جایی به وجود میآید که هیچ قومی بدون جنگ و نبرد به وجود نیامده است.
البته دقیقا در برابر این دیدگاه دکتر شمیسا معتقداست که نوع حماسه زودتر از نوع غنایی پیدا شده است. - شمیسا ،سیروس ، - 14:1370 این نظریات حاکی از آن است که داستانهاي حماسی از احساسات و عواطف قهرمانان وارد میشود و دیگر اینکه زندگی رویههاي گوناگونی دارد و نباید ارزشهاي فردي و اجتماعی را محدود به بعضی امور بدانیم. همانگونه که در حضور صحنههاي جنگ دفاع از اعتقادات و ارزش ها و پایداري در مقابل تهاجم با اهمیت است.
کمال و درك درست از زندگی عشق و موهبت و گله و شکوه هم حائزارزش است. عشق در اثر حماسی داستانی است که عاشق و معشوق خواهان حق طبیعی خود هستند عشقهاي پاك و ساده اي که آرزوي هر آزاده است خواننده آرزومند است که دو طرف هرچه سریع از موانع گره ها رهایی یابند تا به خواستهها و آرزوهاي شان دست یابند البته همه این داستان ها از چنین ویژگیهایی برخوردار نیستند.
بعضی از داستانهاي عشقی و غنایی شاهنامه غیر واقعی و برخواسته از هوس و گناه است عشق سودابه به سیاوش یکی از این نمونههاست که با عشق بیژن و منیژه کتایون و گرشاسب ، زال و رودابه رستم و تهمینه و سهراب و گرد آفرید قابل مقایسه نیست در مورد نوع اخیر هم میتوان به تفاوتهایی رسید از جمله اینکه در داستان عشق گرد آفرید و سهراب پیشنهاد از جانب سهراب است در حالی که در انواع دیگر پیشگامی با زنان است این پیشگامی تاکید بر اهمیت زنان و توجه به جامعه ي مادر سالاري و نقش پذیري و اهمیت دادن به جنس زن و قدرت زنان در اساطیر و حتی تاریخ در جوامع ایرانی است.
این گزارش قصد پرداختن به حالات عشق تهمینه را دارد وهم چنین کاربرد الفاظ ، اصطلاحات و تعبیرات، درون مایه و بررسی اعتقادات راوي داستان را تحلیل میکند. در بین داستان هاي عاشقانه داستان زال و رودابه ، بیژن و منیژه و کتایون و گرشاسب از حکایتهاي غنایی هستند که حوادث متنوع تري را شامل می شوند ولی داستانی که شخصیت هاي کمتري دارند و در عین حال زیبایی و گیرایی و حالت غنایی ساده تري دارد داستان عشق رستم و تهمینه است که به آن میپردازیم هرچند میدانیم داستانهاي بزمی شاهنامه نوع مستقلی به شمار نمیآید و در دل ماجراهاي حماسی جاي گرفته اند و همین امر زیبایی و گیرایی آنها را بیشتر کرده است.
پیشینه تحقیق
تاکنون کمتراثري به شکلی خاص به بیان موضوع غنادرحماسه - داستان عشق تهمینه - پرداخته است وکاوش هاي نگارنده این پژوهش ،تنها به یافتن چندمقاله وپایان نامه خلاصه می شودازجمله:
-1پایان نامه دکتري ازدانشجوي محقق سرکارخانم مریم صاءب به استادراهنمایی دکتررضااشرف زاده درسال - 1382 - - 1381دررشته زبان وادبیات فارسی تحت عنوان - پیوندغناوحماسه درشاهنامه -
-2مروري برتاریخچه ادبیات غنایی درایران ازفرشته ناصري
-4حماسه دربزم غزل پیرامون بحث غزل وحماسه درادب انقلاب ازمریم نافلی به شکل پایان نامه به استادراهنمایی دکترمحمدبراتی عضوهیآت علمی دانشگاه اصفهان
-5بررسی حماسه وتغزل درشاهنامه فردوسی
روش تحقیق
دراین تحقیق ازروش کتابخانه اي استفاده شده است ومنبع اصلی دراین نگارش شاهنامه فردوسی چاپ مسکو انتخاب شده است ونگارنده بامطالعه بسیارفبش هاي متعددي براساس موضوعات اصلی وفرعی فراهم آورده است وجهت سندیت بخشیدن به بحث ،برخی ازمعدودمقالات وآثارنگاشته شده دراین باب رانیزمطمح نظرداشته است.
