بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه زنان نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل میدهند و نقش مهم و سازندهاي در تربیت افراد جامعه دارند، توجه به عوامل ایجاد سلامت روحی و شخصیتی زنان، از مسائل قابل توجه کارشناسان است. در این نوشتار برآنیم تا به اختصار به بیان تأثیر حجاب بر زنان، به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر سلامت آنان بپردازیم. حجاب سبب می شود زنان به تهذیب نفس خود بپردازند و به مراتب عالی کمال صعود کنند، ارزش خود را در جامعه فزونی بخشند، حس آرامش و امنیت را در خود ایجاد کنند و همچنین با رعایت حجاب فرمان الهی را اطاعت کنند. اگرچه زنان به لحاظ جمعیتی، نیمی از افراد جامعه را تشکیل میدهند؛ اما به لحاظ تأثیر، همه افراد جامعه را پرورش و آموزش میدهند.
بنابراین سلامت روح و شخصیتی زنان در مقابل سلامت مردان اهمیتی مضاعف دارد. زنانی میتوانند افراد سالمی به جامعه تحویل دهند، که خود از سلامتی و وضعیت روحی مناسب بهره مند باشند. ازاینروست که چون از سلامت زنان در جامعه سخن به میان می آید در واقع، در چشماندازي دورتر، سلامت جامعه مد نظر است. از جمله عواملی که تأثیر چشمگیري در سلامت بانوان دارد، حجاب است. نگارنده بر آن است تا با تمرکز بر حجاب در پوشش، تأثیر حجاب را در سلامت روحی و شخصیتی زنان مشخص نموده و گامی در جهت آگاهی بخشیدن زنان و ترغیب آنان به حفظ حجاب بردارد.
واژگان کلیدي: حجاب، پوشش اسلامتی، سلامت روانی، شخصیت زن، حرمت اسلامی.
مقدمه
اهمیت حجاب زن از آن جهت است که نه تنها حافظ اخلاق و تجسم تقوي و عفت در سطح جامعه است، بلکه وجود چنین حکمی در اسلام نوعی احترام گذاردن به زن مسلمان و محفوظ نگهداشتن وي از نگاههاي گناهآلود مردان است. چنانکه در روایتی از رسول خدا - - نقل شده که فرمودند:حلیاَه»شُعنرالذﱢملانْساءاَنْظَرَلِلیههورِهونﱠاَیدیِهِنﱠ« - تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص - 591 یعنی زنان غیر مسلمان چون در حریم دینداري و ایمان نیستند، نگاه کردن به آنها ]تا وقتی به قصد لذت بردن نباشد[ اشکال ندارد.شهید مطهري میگوید: حقیقت این است که بدبختیها و سیهروزيهاي قدیم زنغالباًمعلول این جهت بود که انسان بودن او به فراموشی سپرده شده بود و بدبختیهاي جدید او از آن جهت است کهعمداًیاسهواًزن بودن او و موقعیت طبیعی و فطرياش، رسالتش، تقاضاي غریزياش و استعدادهاي ویژهاش به فراموشی سپرده شده است - مجموعه آثار، ج 19، ص . - 30
زن به دلیل اینکه عواطف و احساسات قويتري نسبت به مرد دارد، از نظر روانی نفوذپذیرتر از مرد است و در بین عوامل بیرونی، بیشتر از مردمتأثّرمیشود. اینتأثّرو نفوذپذیري وقتی از سوي شوهر باشد، باعث میشود وحدت و یگانگی روانی زن حفظ شود، اما وقتی از چند منبع باشد و آن زمانی است که زن بدون حجاب در اجتماع مردان نامحرم حاضر میشود، به آسانی تحت تأثیر روانی و عاطفی آنان قرار میگیرد و وحدت روانی او از بین میرود و با از بین رفتن وحدت روانی، دچار اضطراب و آشفتگی میشود - حجاب از دیدگاه روانشناسی - .در منابع اسلامی درباره آثار روانی حجاب و بیحجابی مطالب زیادي وجود داردمثلاً.در آیه 60 سوره نور درباره فلسفه حجاب مییفرماید:سخلَهتعیاَنْ«و؛نﱠ»رُفواگرفْنَ»زنان« خود را بپوشانند براي آنها - خیر - بهتر است.
کلمه »خیر« که به معناي سود و نفع است، مطلق است و به دلیل اطلاقش، هم شامل نفع مادي می شود و همنفع معنوي. در آیه 53 سوره احزاب، سود و نفع حجاب مشخص تر بیان شده است، در آنجا که میفرماید:ذل»کُم لقُلُوبِکُماَطْهو؛«قُلُوبِهِاینرُﱠکار - حفظ حریم بین زن و مرد - براي پاکی دلهاي شما و آنها بهتر است. بنابراین طبق این دو آیه می توان گفت، اثر مهم حجاب براي زن، طهارت و پاکی قلبی است که مقدمهاي براي رسیدن به سلامت قلبی - قلب سلیم - است و از آن در روانشناسی به »سلامت روانی« تعبیر میشود.در روایات نیز به تأثیر روانی حجاب بر زن اشاره شده است. امام علی - - دروصیتخود به امام حسن - - میفرمااَبعوبِحید:لَیاکْفُفصارِهم»شالْحنْفَیهِنﱠجعداهبِکلنﱠجابنﱠ،َهی«؛قیهِ - زناننﱠ.را - در پرده حجاب نگاه دار تا نامحرمان را ننگرند، زیرا که سختگیري در پوشش، عامل سلامت و استواري آنان است - نهجالبلاغه نامه . - 31
همچنین آن حضرت در حدیث دیگري می فرماید:الْمصاَنْعیان»رْاَه - احالمدهوجهاومالم - «؛هاپوشش و حجاب براي حال زن بهتر است و سبب دوام زیبایی او میشود - مستدرك الوسائل، ج 14، ص - 255؛ منظور از حال زن در این حدیث، وضعیت روانی اوست که رعایت حجاب سبب تعادل آن می شود. و نیز پیامبر خدا - - می فرماید:نخَیاَلْعسائ»رُ«کُمفیفَه؛بهترین زنان شما زنان پاکدامن و عفیفاند. - الکافی 1367، ج 5، ص - 324؛ این روایت نیز همان چیزي را میگوید که در آیه 60 سوره نور گذشت.
سلامت و حجاب
در یک بررسی ساده می توان بهطور جزئیتر به آثار حجاب در سلامت روانی زن پی برد. در اینجا به بعضی از آثاري که حجاب در سلامتی و آرامش روانی زنان دارد، اشاره میکنیم.
آسایش روانی
اگر انسان ها در زندگیروزمرّهخود و در کوچه و خیابان، محل کار، تحصیل و حتی داخل منزل احساس امنیت نکنند و ائماًددر ترس و دلهره باشند، بهتدریج دچار اضطراب می شوند. در این میان زنان به دلیل ویژگیهاي شخصیتی و موقعیت اجتماعیشان، آسیبپذیري بیشتري دارند وطبعاًنیاز بیشتري به امنیت دارند. زیرا در بین جوامع بشري همیشه مردانی وجود دارند که به جهت نداشتن تربیت صحیح انسانی، به دنبال فرصتی هستند تا زنان را مورد سوءاستفادههاي جنسی قرار دهند و یا حداقل مردانی که زمینههاي انحرافی در آنها وجود دارد، و به تعبیر قرآنقَلْبِهمف»رَضی - «احزاب، - 32 یعنی بیمار دل هستند، با دیدن کوچکترینمحرّكجنسی، عنان اختیار را از کف داده و نسبت به زنان بیحرمتی روا میدارند.در تفسیر علی بن ابراهیم قمی - ج 2، ص - 196، آمده است: زنان مسلمان به مسجد می رفتند و نماز جماعت را با پیامبر میخواندند. هنگامی که ایشان براي خواندن نماز صبح و یا مغرب و عشا از خانه بیرون میرفتند، جوانها بر سر راهشان می نشستند و بهتعرّضو آزار آنان می پرداختند. در این زمان آیه 59 سوره احزاب نازل گردید و بر پوشش زنان به عنوان حفاظ در مقابل آزار و اذیت دیگران تأکید کرد.
شخصیت زن
یکی دیگر از ثمرات حجاب براي زن، گران بهاتر شدن او براي مرد و در نتیجه، به وجود آمدن عشق است که لذّتبخشترین عواطف انسانی است. نیاز به دوست داشن و محبوب دیگران واقع شدن، همچنانکه »مزلو«روانشناس غربی در سلسلهمراتب خود به آن اشاره کرده، یکی از نیازهاي مهم هر انسان است. میزان این نیاز در زنان بیش از مردان است؛ زیرا موجودیت روانی و شخصیتی زن به این است که موردتوجهو محبت دیگران، به ویژه نزدیکانش مثل پدر، مادر، شوهر و فرزندان واقع شود، بهطوريکه اگر این جایگاه را نداشته باشد امید خود را در زندگی از دست میدهد؛ به عبارت دیگر، شکست در عشق، شکست در همه چیز اوست.
»ویل دورانت« نیاز اصلی زن در زندگی زناشویی را، مورد محبت و توجه مرد واقع شدن می داند و در این باره مینویسد: »زن وقتی زنده است که معشوق باشد و توجه به او مایه حیات اوست« و در جاي دیگر مینویسد: »میگویند زنان بیشتر به دنبال ستایشها و تحسینهاي مطلق و مبهم مردانند و بیشتر میخواهند که مردان به خواست آنهاتوجهکنند و این امر از میل آنها بهلذّتجنسی بیشتر است؛ در خیلی از مواردلذّتمحبوب بودن آنان را بیشتر خرسند میسازد« - لذات فلسفه، ص 135 و ص . - 34در مقابل، اگر زنان مورد بیمهري و بیتوجهی قرار گیرند و یا تحقیر شوند، بیش از دیگران در معرض ناراحتیها و مشکلات روانی قرار میگیرند و سلامت روانی خود را از دست میدهند.
آنان زمانی میتوانند این نیاز را در خود تأمین کنند که ارزش واقعی خود را به عنوان یک انسان از دست ندهند. مسئله مهم این است که زن از چه راهی می تواند ارزش واقعی خود را حفظ کند؟ اسلام و سایر ادیان الهی بهترین عامل حفظ ارزش زن را »حجاب« می دانند. بیتردید حجاب و خودداريهاي ظریفانه زن، او را در نظر مرد محبوب می کند و مرد را آماده فداکاري و جان فشانی براي او میکند. در واقع نقش مهم حجاب براي زن حفظ جایگاه معشوقیت اوست.اما اگر زن زیباییهاي خود را در معرض نمایش قرار دهد، کمکم براي مردان عادي می شود و بهتدریج از ارزش او کاسته می شود؛ ولی وقتی زن خود را می پوشاند، نهتنها ارزش او کم نمیشود، بلکه براي مرد جذابتر و رؤیاییتر جلوه می کند.
زیرا »حجب براي دختر همچون وسیله دفاعی است که به او اجازه می دهد تا از میان خواستگاران خود شایستهترین آنان را برگزیند، یا خواستگار خود را ناچار سازد که پیش از دست یافتن بر وي به تهذیب خود بپردازد. موانعی که حجب وعفّتزنان در برابر شهوت مردان ایجاد کرده، خود عاملی است که عاطفه و عشق شاعرانه را پدید آورده و ارزش زن را در چشم مرد بالا برده است» - تاریخ تمدن، ج 1، ص . - 60»سیمون دوبووار« دانشمند و حقوقدان معروف فرانسوي می گوید: »دختران جوان دوست دارند،مردانْخود آنها را بخواهند، نه برقراري رابطه جنسی با آنان را؛ فلذا نگاههاي مردان در عین اینکه آنها را میستاید، آزار هم میدهد. هوسمذکّربه همان اندازه که تحسین است، توهین است. دخترانطبیعتاًاگر احساس کنند مردان به بدن آنها نظر جنسی دارند، سعی میکنند خود را بپوشانند. شرم و حیا از همین جا معلوم میشود» - جنس دوم، ص . - 56
تعالی زن و حجاب
پوشش و حجاب به دلیل اینکه نقش اساسی در متعادل کردن غریزه خودنمایی و تبرج زن دارد، عامل مهمی براي جلوگیري از بخش بزرگی از اضطراب ها و دغدغههاي فکري زن محسوب می شود، زیرا آزادي زن در خودآرایی و به نمایش گذاردن جلوههاي زنانه در جامعه، باعث افراط درتجملوتوجهبه زیباییهاي ظاهري می شود، که این توجه افراطی میتواند سبب بروز اختلالهاي روانی در زن شود.توضیح اینکه وقتی زن مکشوف و آرایش کرده در بین مردان ظاهر می شود،طبعاًعدهاي خوششان می آید و او را مورد تحسین و تکریم - ظاهري - قرار میدهند. به همین جهتدائماًسعی میکند وضع ظاهري خود را طوري قرار دهد که بیشتر مورد پسند آنها واقع شودمعمولاً.اینگونه زنان و دختران براي اینکه زیباتر شوند، هر روز وقت
