بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از موضوعات بسیار مهم در علم اصول، حجیت ادله در استنباط احکام فقهی ومهمتر از آن تعارض هریک از از این ادله با یکدیگر می باشد که در کتب مختلف اصولی، علمای اصول به طور مفصل یک باب را به این موضوع اختصاص داده اند. نوشتار حاضر درپی تبیین این موضوع می باشد که آیا عرف و قول لغوی، جزء ادله استنباط احکام اسلامی به شمار می آید و نظر فقهای فریقین در این خصوص چیست؟ و در صورت حجیت این دو در تعارض با هم کدامیک مقدم بر دیگری خواهد شد؟با توجه به بررسی کتب اصولی و مشاهده آراء فقهای مذاهب اسلامی، تحقیق حاضر می تواند به سوالات ذیل پاسخ دهد:اولاً: حجیت عرف و قول لغوی در نزد علمای اصول فریقین؛ ثانیاً: بیان شرایط تقدم عرف بر قول لغوی یا به عکس.
کلید واژه: حجیت عرف، قول لغوی، تقدم عرف، حجیت ادله، تعارض ادله.
مقدمه
یکی از مسائل مهم در حوزه استنباط احکام فهم صحیح کلام شارع مقدس و برداشت درست مفهوم کلام است؛ از آنجا که بسیاری از لغات و کلمات بکار رفته در آیات قرآن کریم و روایاتمعصومین - ع - یعنی منابع اصلی استنباط احکام، دارای معانی گوناگون می باشند و در برخی مواقع نیز در اثر گذشت زمان معنای کلمات تغییر پیدا کرده یا متروک گشته است، یکی از راه های دستیابی به معانی کلماتی که دارای معنای مختلفی هستند رجوع به لغت شناسان و دیگری رجوع به عرف می باشد. بررسی کلمات اصولیین حول مسأله عرف و جایگاه حجیت آن نزد علمای اصولی فریقین و نیز سابقه و جایگاه رجوع به لغت شناسان در حیطه تخصصشان از دیر باز مورد اختلاف بزرگان این علم بوده است. در این نوشتار ضمن بیان اقوال سعی شده است که ادله ایشان نیز آورده شود و مورد بررسی و سنجش قرار گیرد و در پایان نظریه ای که بیشتر به حق نزدیک بوده و مورد قبول قرار گرفته است بیان شود. امیداست مورد قبول درگاه حق تعالی قرار گیرد.
تعاریف و کلیات
قبل از تبیین موضوع، لغات مهم در عنوان مقاله را مورد بررسی قرار میدهیم.
قول لغوی:
یکی از امارات ظنیهای که از تحت اصل اولی حرمت عمل به ظن استثناء شده عبارتست از قول لغوی که در رابطه با معنای لغات و اصطلاحات کتاب و سنت بدان مراجعه میشود در این رابطه دو نکته مورد بحث است: نکته اوّل اینکه: قول لغوی فقط به درد بازشناسی موارد استعمال میخورد و اینکه فلان لفظ در لغت عرب چندین معنی دارد و در کجاها استعمال میشود و امّا اینکه کدام معناء معنای حقیقی و کدام مجازی استاوّلا وظیفه لغوی نیست که اینها را باز شناسد و ثانیا مقدور او نیست آری علائمی برای بازشناسی حقیقت از مجاز در کتب مربوطه ذکر شده از قبیل تبادر، صحت حمل-اطرادّ و ... که با آنها می توان شناخت. نکته دوّم اینکه: آیا قول لغوی برای ما حجت است یا خیر؟ اگر از قول لغوی یقین پیدا کنیم به به یقین عمل میکنیم ولی اگر گمانآور باشد محل بحث است که آیا از ظنون خاصه است که قام الدلیل الخاص علی اعتباره بالخصوص؟ یا از ظنون مطلقه است و برمبنای انسدادی حجت است لا غیر؟ - محمدی، بی تا، ج1، ص - 381
