بخشی از مقاله
چکیده
حریم نگهداري زن و مرد در ارتباطات عام اجتماعی، افزون بر آنکه یک نیاز فطري و ضرورت عقلی است؛ از مفاهیم ارزشی، اخلاقی و اجتماعی قرآن کریم می باشد و بدون تردید پایبندي به این مسئله، مانند معارف دیگر سعادتبخش قرآن کریم یکی از عوامل مهم و انکارناپذیر پیشرفت افراد به ویژه در عصر حاضر در همه ابعاد زندگی اجتماعی و به تبع آن موجب پیشرفت جامعه خواهد بود. از این روي در این مقاله حریم شناسی ارتباط زن و مرد نامحرم را از نگاه آیات قرآن کریم مورد بررسی قرار دادیم. در ابتدا اشاره اي کوتاه به دیدگاه هاي مطرح شده در این زمینه نموده ایم و سپس فلسفه حریم نگهداري و محدودیت در روابط عام اجتماعی میان زن و مرد نامحرم را در شش عنوان با استفاده از آیات متعدد قرآن کریم و تفاسیر معتبر استخراج نمودیم، و در مرحله بعد محدودیت به لحاظ انواع روابط - روابط دیداري، شنیداري، لمسی، عاطفی و روابط جنسی - ، را با استفاده از این کتاب آسمانی که اقیانوس بیکران حقایق و سرچشمه جوشان معارف اسلامی است و همچنین کلام مفسران گرانقدر به طور خلاصه مورد بررسی و مطالعه قرار دادیم.
کلیدواژه ها: قرآن کریم - حریم شناسی زن و مرد – روابط اجتماعی– محدودیت – عفت – حیا.
مقدمه
با توجه به رشد علم، صنعت و تکنولوژي و افزایش نیازهاي زندگی اجتماعی در تمام ابعاد آن، حضور و فعالیت اجتماعی زنان در کنار مردان براي کسب فضایل علمی و اخلاقی و همچنین کسب مهارت هاي زندگی موفق در دنیاي مدرن، ضروري می نماید. منتهی در این راستا آن چه که مهم است، این است که بادر نظر گرفتن تفاوت هاي تکوینی، عاطفی و روان شناختی زن و مرد از جمله ضعف بردباري جنسی مردان در مقایسه با بردباري جنسی زنان، و همچنین قوي بودن گرایش به خودنمایی زنان در مقایسه با مردان که امري ثابت شده است، - دهقان نژاد، 1394، فصل سوم - که در صورت عدم توجه به حریم گیري زن و مرد در محل تحصیل علم ، اشتغال و... موجب مشکلات متعدد اخلاقی، روانی و اجتماعی می گردد که حال پریشان و افسرده جوامع غربی به دور از معارف ناب الهی شاهد زنده ادعاي مذکور می باشد.
حال در این مقاله در صددهستیم که حریم شناسی زن و مرد نامحرم در تعاملات عام اجتماعی را از منظر قرآن کریم که برترین و آخرین پیام خداوند وهدایت کننده به پایدارترین و مستحکم ترین راههاست، به طور خلاصه مورد مطالعه قرار دهیم.سوال اصلی در این نوشتار این است که براساس آیات قرآن کریم فلسفه حریم گیري زن و مرد در روابط اجتماعی چیست؟و محدودیت آنها در زمینه انواع روابط چگونه ترسیم شده است؟ اگر این مباحث به طور مطلوب از دیدگاه قرآن کریم تبیین گردد، روشن می شود این کتاب آسمانی نه تنها مخالف فعالیت هاي علمی، اجتماعی و ...، زنان مانند مردان در خارج از خانهوخانواده نیست، بلکه با ارائه بهترین راه حل در رسیدن به اهداف اصلی آنها کمک شایانی می کند. به هرحال، در پاسخ به این سؤال، بحث را در دو عنوان مستقل پی می گیریم.
1.فلسفه محدودیت ارتباط میان زن و مرد
2.محدودیت به لحاظ انواع روابط
لازم به ذکر است گرچه در این زمینه کتاب ها ومقالاتی به طور کلی نوشته شده است، اما تا آن جایی که نگارنده اطلاع دارد پژوهش حاضر با توجه به تقسیم بندي و استخراج مباحث مطروحه از آیات قران کریم و استناد به آن، و استفاده از نظرات بسیاري از مفسرین، یک کار جدید می باشد و در حد امکان در طرح مباحث از استنادبه غیر قرآن کریم جز به عنوان مؤّید اجتناب شده است. روش تحقیق و پژوهش به شیوه فیش بر داري و کتاب خانه اي بوده و منبع اصلی تحقیق منابع اصیل دینی می باشد.به نظر می رسد در ابتداي بحث اشاره به رویکردهاي نظري و عملی در زمینه حریم نگهداشتن زن و مرد در روابط اجتماعی براي روشن تر شدن مطلب مفید خواهد بود. در ارتباط با رابطه و پیوند دو جنس مخالف نامحرم در ارتباطات عام اجتماعی به طور کلی سه دیدگاه مطرح است:
1.دیدگاه افراطی: براساس این نگرش- که در فرهنگ هاي غربی لیبرالیستی مبتنی بر اومانیسم و فردگرایی متداولاست و بیش ِتر دیدگاه هاي فمینیستی نیز با آن مخالفتی نداشته، بلکه آن را امري مسلم گرفته اند- باید محدودیت هاي ارتباط با جنس مخالف رفع و سطح ارتباط و دسترسی نیز افزایش یابد. - بستان،1387، ص - 125 براي مثال، فمینیست هاي لیبرال که برپایه انکار تفاوت هاي طبیعی بین زن و مرد، تمامی انسان ها را عواملی اساساً عقلانی در نظر گرفته و تأثیر جسم در نیروي تعقل انسان را – اگر هم بپذیرند – بخشی از جوهر انسانی نمی شناسند، جنسیت فرد را تعیین کننده حقوق او ندانسته و معتقدند که سرشت زنانه و مردانه کاملاً یکسان است و تنها انسان وجود دارد بدون جنسیت. - همان،ص-40 - 41
براي همین است که مري ولستون کرافت - - Wollstonecraft mary یکی از فمینیست هاي لیبرالی صمیمانه آرزو می کند که تفاوت جنسی به کلی از بین برود و در آن جایی که عشق در میان است باقی بماند! - ر.ك: آلیس واتکینز و دیگران، 1380،ص 19 و 18؛ ویلفورد، فمینیسم، 1378، ص - 42 بنابراین معلوم می شود براساس این دیدگاه، حریم نگه داشتن بین زن و مرد از قبیل پوشش اسلامی و تفکیک جنسی در ارتباطات عام اجتماعی مانند محیط هاي آموزشی، صنعتی وغیره، با توجه به این که با فردگرایی و برابري جنسی و آزادي زنان در تقابل است، کارنادرستی می باشد.
.2 دیدگاه تفریطی: در نقطه مقابل دیدگاه افراطی، رویکرد تفریطی وجود دارد که برپایه آن، هر گونه ارتباط با جنس مخالف و دسترسی به آن مردود و باید به طور کامل قطع شود. می توان گفت طرفداران این دیدگاه از دو طیف متفاوت تشکیل شده اند: طیف اول پیروان فلسفه ریاضت و رهبانیت هستند که معتقدند براي این که محیط اجتماعی کاملاً با زهد و ریاضت سازگار باشد، باید بین زن و مرد به طور کامل حریم ایجاد شود. چون زن بزرگترین موضوع خوشی و کامجویی بشر است و اگر زن و مرد با یکدیگر معاشرت داشته باشد، خواه ناخواه دنبال لذتجویی و کامیابی می روند. - ر.ك: مطهري، 1385،ص - 36-33 طیف دوم فیمنیست هاي رادیکال هستند که معتقدند که براي رفع ستم جنسی و رهایی زنان از هرنوع رابطه سلطه آمیز با مردان، باید به طور کامل از مردان جدا وسازمان ها و نهادهاي خاص زنانه ایجاد و ارتباط آنها با همدیگر نیزقطع شود. - ر.ك: بستان، پیشین، ص89 و - 125
.3 دیدگاه اعتدالی: بر اساس این دیدگاه بر خلاف دیدگاه هاي قبلی، نه آزادي مطلق و رها پذیرفته شده است و نه جداسازي و قطع ارتباط به طور مطلق، بلکه ارتباط بین دو جنس مخالف را با در نظر گرفتن محدودیت هایی، مجاز دانسته است. قرآن کریم از این دیدگاه حمایت کرده و بر لزوم محدودیت وحریم گیري زن و مرد در تعاملات عام اجتماعی با توجه به تفاوت هاي طبیعی آنها از نظر تمایلات جنسی - ر.ك: دهقان نژاد، پیشین - تأکید نموده است. بنابراین در ادامه، بحث حریم شناسی ارتباط زن و مرد را از منظر قرآن کریم تحت دو عنوان- فلسفه محدودیت ارتباط میان زن و مرد نامحرم؛ و محدودیت به لحاظ انواع روابط- به ترتیب مورد بررسی و مطالعه قرار می دهیم.
1.فلسفه محدودیت ارتباط میان زن و مرد
با الهام از آیات متعدد قرآن کریم می توان گفت فلسفه هاي مختلفی براي محدودیت در روابط عام اجتماعی میان زن و مرد نامحرم در دوبعد فردي و اجتماعی وجود دارد که به طور اختصار مورد بررسی قرار می دهیم:
.1-1 حفظ و تقویت طهارت قلبی و رشد معنوي
خداوند متعال در آیه اي بعد از آنکه همه مؤمنین را به حفظ حریم مانند غض بصر و عفت و پاکدامنی توصیه می کند، به فلسفه آن نیز اشاره نموده و می فرماید: »ذلک أَزکی لَهم؛ - نور، - 30/24 این براى آنها پاکیزهتر است.« همانگونه که برخی از مفسرین اشاره کرده اند، آیه شریفه عام بوده و شامل همه مردان و زنان مؤمن می گردد، گرچه در آیه دیگر به جهت تأکید، زنان را نیز مورد خطاب قرار داده است، - ابن عربی، بی تا، ج3، ص - 1367 بنابراین غض بصر و عفت و پاکدامنی که از مهم ترین مصادیق حفظ حریم میان زن و مرد می باشد، موجب طهارت قلبی و پاکی دلهاي زن و مرد از آلودگی هاي شهوات جنسی و گناهان - ر.ك: سیدبن قطب، 1412ق، ج4، ص - 2512 می باشد.
زیرا از پشت سرهم قرار دادن جملات »»یغُضﱡوامْنأَبصارِهم ویحفَظُوا فُرُوجهم« استفاده می گردد که چشم پاك مقدمه پاکدامنی است و آن نیز موجب رشد معنوي انسان میگردد؛ چرا که بلافاصله می فرماید : »ذلک أَزکی لَهم.« - ر.ك:قرائتی، 1383ش، ج8، ص - 175-174 بنابراین به طور قطع می توان گفت یکی از مهم ترین فلسفه محدودیت در روابط اجتماعی میان زن و مرد، این است که بر حفظ و تقویت طهارت قلبی و رشد معنوي انسان ها که موجب آرامش روانی نیز می گردد، کمک می کند. زیرا غریزه جنسی در ساختمان وجودي انسان، از جمله نیرومندترین غرایز خدادي می باشد که در صورت کنترل منطقی و عقلانی آن، که به طور طبیعی لازمه آن نیز پایبندي به قوانین محدودیت می باشد، موجب پاکی دلهاى مردان و زنان و آلوده نشدن آنها باشد.
.2-1 فلاح و رستگاري
