بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سؤال بوده است که بر اساس قرآن کریم و سیرهی معصومان - ع - ، برای تقویت شناخت دین و باورهای دینی در متربیان، مربی چه روشهایی را باید به کار گیرد؟ نوع تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است. روش گردآوری دادهها روش کتابخانهای میباشد و برای تحلیل دادهها نیز از روشهای کیفی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که بر مبنای قرآن و سیرهی معصومان - ع - ، مربی لازم است برای تقویت شناخت دین و باورهای دینی در متربیان، از چهار روش استفاده نماید که عبارتند از: حکمت-آموزی، پند و اندرز نیکو، مذاکره و گفتوگو و آشنا کردن متربیان با جهان آفرینش.
واژگان کلیدی: شناخت دین، جهان آفرینش، قرآنکریم و سیرهی معصومان
مقدمه
انسان با نیروی عقل و شناخت، خداوند را به عنوان یگانه خالق هستی و مدیر و مدبر این جهان در مییابد. به عادلانه بودن نظام جهان معتقد میشود. به معرفت لزوم انبیاء - ع - و عصمت آنها میرسد و لزوم انتصاب امامان - ع - برایش مبرهن میشود، و سرانجام دیدش نسبت به آخرین اصل از اصول اعتقادی روشن میگردد، و همه در گرو این است که این قوه در مسیر درست هدایت شود."شناخت از اموری است که دین مقدس اسلام پیروان خود را با تأکید فراوان به آن خوانده و آن را از نیازهای مبرم حیات بشر دانسته است و اموری که شناختشان ضروری و حتمی می باشد عبارتند از: شناخت خدا و شناخت فرستادگان خدا و شناخت پیشوایان خود که از جانب خداوند منصوب و پیروی از آن ها بر او واجب میباشد، و بالأخره شناخت راه حق که آن را مسیر زندگی خویش سازد و راه باطل که از آن اجتناب نماید." - حسینیدشتی، 1379، ج. - 549 :3
امام صادق - ع - در سفارش بهَ انْصَحُواأَحْسِنُوالِأَنْفُسِکُمْاصحابشالنﱠظَرَفرمود:"فِیمَا لَا یَسَعُکُمْ جَهْلُهُ وَ مَعْرِفَهِ مَا لَا عُذْرَ لَکُمْ فِی تَرْکِهِ ِهَادِهِْکَاناًلَافِییَنْفَعُظَاهِرِمَنْعِبَادَتجهِلَهَاهِوَ شِدﱠهُلَایَضُرﱡاجْ مَنْ عَرَفَهَا فَدَانَ بِهَا حُسْنُ اقْتِصَادِه - دیلمی، :1408 - 87 نیک بنگرید در آنچه جهل به آن شما را به تلاش وادار نمیسازد، و خیرخواه خویش باشید در آنچه ندانستن آن بر شما روا نیست، و شناخت در چیزی که در ترک آن عذری از شما پذیرفته نمیباشد، زیرا دین خدا ارکانی دارد که با جهل به آن ارکان، سختکوشی در درست کردن ظاهر عبادت سودی نمیرساند، و چون کسی به آن ارکان آشنا باشد، میانهروی در عبادت به او زیان نمیرساند.
" حضرت علی - ع - ، کمیل را به شناختیَاسفارشکُمَیْلُمیکند ومَامی فرماید:مِنْ "حَرَکَهٍ إِلﱠا وَ أَنْتَمُحْتَاجٌفِیهَا إِلَیمَعْرِفَه - ابن شعبه حرانی، - 171 : 1404 ای کمیل! هیچ حرکتی نیست مگر آنکه تو در آن نیازمند شناختی هستی." آن حضرت نخستین راهنما را علم، و نقطهی پایان را شناخت میوَداندلْعِلْمُالْم.:"أَعْرِفَهُوﱠلُدَلِیلٍ آخِرُ نِهَایَهٍ" - لیثی واسطی، . - 63 :1376 همچنین در مورد چگونگی شناختوَالرﱠسُولَمیفرمایند:اعْربِالرﱢسَالَهِفُوا"اللﱠهَبِاللﱠهِوَ أُولِی الْأَمْرِ بِالْأَمْرَِعْرُوفِ وَ الْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ - کلینی، 1407، ج - 85 :1 خدا را با خدا، پیامبر را با رسالتش، و اولوالامر - ائمهی اطهار - ع - - را با دستور دادن آنها به نیکی، عدالت، و نیکوکاری بشناسید."
در قرآن کریم بیش از 45 آیه درباره ی امر به تعقل و تشویق و ترغیب به فهم و درک حقایق امور و مسائلی که در جهان جاری و ساری و برای ما قابل درک است، وارد شده و قرآن کریم با لحنی بلیغ و بیانی مؤکد، مانندأَفلا" تَعقِلونلَعَلﱠکُم"و"تَعقِلون" خواستار شده که بندگان اندیشمندانه و خردمندانه زندگی کنند و شالودهی زندگی خویش را بر پایه ی عقل و خرد نهند، باشد که از دیو جهل و تقلید و پیروی کورکورانه از آباء و اجداد و جو عامیانه که در هر عصر و زمان بر مردم حاکم است برهند و خویشتن را از این غرقاب مهلک نجات دهند - حسینیدشتی، 1379، ج. - 411 :7دوران کودکی و نوجوانی نقش مهمی در سرنوشت انسان ایفا میکنند و خاستگاه بسیاری از مشکلات و نارساییهای تربیتی و موفقیتهای دوران بزرگسالی در این دوران نهفته است.
آموزشهای دینداری باید از همین دوران آغاز شود تا نهاد کودک و نوجوان رنگ و بوی دینی بگیرد و رفتار او در دورههای دیگر زندگی مبنی بر دینداری باشد. در واقع کودک یا نوجوانی که با خدا آشناست، هیچگاه احساس پوچی نمیکند و در جای جای زندگیاش تکیهگاه محکمی خواهد داشت و با همین تکیهگاه، در برابر مشکلات استقامت میکند. تربیت دینی کودک و نوجوان موجب میشود او با والدین خود نیز به خوبی رفتار کند و این موجب افزایش وابستگی به والدین میشود. بر این اساس مربی بایستی روی معرفت و شناخت متربیان کار کند؛ چرا که به فرمودهی امام علی - ع - معرفت روشناییالْمَعْرِفَهُدلاست:" نُورُ الْقَلْب" - تمیمی آمدی، - 37 :1410؛ و با شناخت است که ایمان در دل نفوذ میکند.
پیامبر اکرم - ص - میأَفْضَلُکُمْفرماإِیمَاناًد:"أَفْضَلُکُمْمَعْرِفَهً" - مجلسی، 1403، ج. - 14 :3 مربی باید از این قوهی شاگردان مدد گیرد و آنان را به درون خود رهنمون سازد. چرا که به فرمودهی پیامبر اکرم - ص - جانمایهی آدمی خرد اوست و کسی که خرد ندارد دینالْمَرْءِندارد:قِوَامُ"عَقْلُهُلَاوَدِینَلِمَانْعَقْللَهُ" - نوری، 1408، ج. - 208 :11با توجه به مطالب فوق، یعنی نقش شناخت و تقویت این حیطه در دینداری و همچنین اهمیت و حساسیت دوران کودکی و نوجوانی، سؤال پژوهش به این صورت مطرح میگردد: از منظر قرآن و سیرهی معصومان - ع - برای تقویت شناخت متربیان نسبت به دین و باورهای دینی، چه روشهایی لازم است توسط مربی به کار گرفته شود؟
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف، یک تحقیق کاربردی و از نظر روش، یک تحقیق توصیفی از نوع توصیفی-تحلیلی میباشد. از نظرروش تحلیل دادهها نیز تحقیق حاضر یک تحقیق کیفی محسوب میشود. برای گردآوری دادهها از روش کتابخانهای استفاده شده است. محقق از طریق مراجعه به متون و اسناد معتبر، از طریق فیشبرداری مطالب لازم را جمعآوری کرده و گزارههای کلی را از آنها استخراج نموده است؛ سپس جزئیات مربوط به مسئله تحقیق خود را با این گزارهها ارتباط داده و به نتیجه-گیری پرداخته است.
یافتهها
در این مورد از قرآن کریم مدد میگیریم و به روشهای کتاب آسمانی استناد مینماییم. خداوند در قرآن راجع به دعوت کردن به سویسَبِیلِخویشمیرَبﱢکَفرمایند:ادْعُ"ظَهِبِالْحِکْمَهِإِلیالْحَسَنَهِوَالْمَوْعِوَجادِلْهُمْ بِالﱠتِی هِیَ أَحْسَن - نحل، - 125 مردم را به راه خدای خود، با حکمت و دانایی، و با وعظ نیکو فراخوان، و - چون کار به مجادله کشد - با آنان به بهترین گونه مجادله و گفتگو کن."در اینجا به حکمتآموزی، پند و اندرز نیکو، مذاکره و گفتوگو و همچنین آشنا کردن با جهان آفرینش که منبع مهمی برای شناخت میباشد، اشاره میکنیم.
-1 حکمت آموزی ﱠ جَالِسِ الْعُلَمَاءَلقمان - ع - در وَاندرزَاحِمْهُمْبهفرزندشمیبِرُکْبَتَیْکَفرماید:" فَإِنﱠ اللﱠهَ عَزﱠ وَ جَلﱠ یُحْیِی الْقُلُوبَبِنُورِ َمَا یُحْیِی الْأَرْضَ بِوَابِلِ السﱠمَاءِ - مجلسی، 1403، ج - 204 :1 فرزندم! با علما بنشین و زانو به زانوی آنان بزن؛ به-درستیکه خداوند عزّوجل، دلها را با نور حکمت زنده میکند، چنان که زمین را با بارش آسمان حیات میبخشد."ْقُلُوبَ تَمَلﱡامام علکَمَای - ع - تَمَلﱡمیفرماید:الْأَبْدَانُ" فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکْمَهِ - مجلسی، 1403، ج - 182 :1 بدرستی که این قلبها ملول میشوند، همچنانکه بدنها ملول میشوند ، پس برای آنها حکمتهای تازهرا طلب کنید." خداوند در آیهی 164 از سوره آل عمران، به خاطر فرستادن پیامبر اکرم - ص - بر مؤمنان منت مینهد و در کنار تلاوت آیات و تزکیه، یکی از اهداف رسالت ایشانلَقَدْراحکمتمَنﱠآموزیاللﱠهُمعرفیعَلَیکرده والْمُؤْمِنِینَمیفرماید:" إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولًاآیاتِهِ وَ یُزَکﱢیهِمْ وَ یُعَلﱢمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ ... - آلعمران، - 164خداوند بر مؤمنین منّت گذاشت که پیامبری از خودشان را در بین آنان مبعوث نمود تا آیات خداوند را بر آنان بخواند و آنان را پاک کند و کتاب و حکمت را به آنان بیاموزد."
