بخشی از مقاله
چکیده :
تمدن به معنای شهرنشینی ، اصطلاحاً به معنای منبع تراوش آداب و اخلاق ، نوآوری ، تکامل فرهنگهای پیچیده و ... استعمال می گردد. قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت همه انسانها در همه اعصار، در بعد تاریخی و تمثیلی ، راز اوج و سقوط تمدن ها را متذکر می شود. پژوهش حاضر با گردآوری مطالب بصورت فیش برداری به تبیین ریشه های زوال و انحطاط تمدن ها از منظر قرآن کریم با بررسی مصادیق آن بصورت کتابخانه ای می پردازند.
از مهمترین ریشه های انحطاط تمدن ها می توان به استکبار ، اشرافیت ، اطاعت از مسرفان، اعراض از آیات خدا ، ظلم و تکذیب پیامبران الهی در اقوام پیشین عاد ، ثمود ، سبا، اصحاب حجر و قوم حضرت شعیب و نوح - علیهم السلام - و... اشاره کرد که با وجود برخورداری از پیامبران هدایتگر، از ثروتها، تمدن عظیم و موهبت های الهی ، جهت هوسرانی ، خوش گذرانی، شرک و کفران نعمت استفاده کردند و با تکذیب فرستادگان الهی ، راه غفلت از خدا را در پیش گرفته و ثروتها و ذخایر بسیار به کارشان نیامد و اراده الهی موجب گردید تمدشان سقوط کرده تا درس عبرتی برای آیندگان باشند.
مقدمه
هر پدیده ای در نظام هستی ، پدیدآورنده ای دارد. مسلّم است زوال هر پدیده نیز مانند پیدایش آن ، زمینه ها ، علل و عواملی دارد که نیمی از عوامل پیدایش آن هستند. رویدادهای گذشته ، همچون آینه ای وقایع حال و آینده را در پیش رو مجسم می کنند و آگاهی مردم نسبت به گذشته آنان را برای مقابله با حوادث آینده آماده می سازد. قرآن کریم با نقل حوادث پیشینیان که چگونه به خاطر ظلم ، شرک ، کفر ، عصیان ، گردنکشی و تفرقه و ترس بیجا دچار غضب الهی و هلاک شدند، به امتها هشدار می دهد که قهر و غضب خداوند همانند لطف و رحمت او یک قانون است و هر امتی که حق یا باطل را انتخاب کند، دچار لطف یا غضب الهی می شود. با مراجعه به قرآن کریم، صدها آیه در مورد هلاکت و سقوط تمدنها مشاهده خواهد شد. همواره مصادیق فراوانی از علل انحطاط تمدنها وجود دارد که یکی از این علل از دیدگاه قرآن عدم عبرت آموزی و پیمودن راه خطای گذشتگان است.
قرآن کریم مکررأ در مورد مجرمان و ظالمان و شرح حال امم پیشین به ذکر دلایل می پردازد وشرک به خدا و سرپیچی از فرامین و دستورات الهی را سبب گمراهی می داند. قرآن روند تاریخی و سیر جامعه ها را قانونمند می شناسد نه تعالی ملتها را امری تصادفی می نگرد و نه انحطاط آنها را بی دلیل ارزیابی می کند بلکه در آیات و سوره های مختلف به ویژه در بعد تاریخی و تمثیلی اش، به علل اساسی و انحطاط جامعه ها و سنن و ضوابط مربوط بدان انگشت می نهد و آن را محصول و معلول علل و عواملی می داند که در بطن افراد و جامعه ها و حکومتها پدید می آید و آن را نشانه هایی قرار می دهد برای اندیشمندان و خردمندان تا در آیاتش تفکر کرده و راه سعادت خویش را بیابند. امید است پژوهش حاضر بتواند گامی هرچند کوچک در آگاهی بخشی مسلمین جهان ، جهت استحکام پایه های تمدن اسلامی ایفا نماید.
.کلیات
.مفهوم شناسی » تمدن «
معنای لغوی » تمدن « لغویون در مورد واژه تمدن معانی زیر را ارائه کرده اند: واژه تمدن از اصل عربی » مدینه « گرفته شده و به معنای اقامت در شهر و خو گرفتن به اخلاق مردم آن بکار رفته است - 1 مصطفوی، 1379 ،ج 11 ، ص 55 ، راغب اصفهانی ، 1383 ، ج 3، ص . - 212 در فارسی نیز به معنای شهرنشینی ، اخلاق شهری پیداکردن و انتقال از حالت خشونت ، توحش و جهل به ظرافت انس و معرفت بوده - دهخدا ، 1341، ج 6، ص - 6109 و در مقابل بادیه نشینی و بربریت بکار رفته است - دهخدا ، 1373، ج 3، ص . - 3912 معنای اصطلاحی »تمدن« تمدن در اصطلاح عبارتست از : منبع تراوش آداب و اخلاق ، فنون و صنایع ، قوانین و نظامات اجتماعی یک ملت را تمدن می نامند.
نوآوری و اکتشاف که نیازهای مادی انسان را در اجتماع برآورده کرده و پیشرفت آدمی را در جوامع آسان می کند - آشفته تهرانی، 1380، صص. - 326-325 تبلور تلاش دائم و کم و بیش موفق عقل نظری و عملی برای مقابله با نیروهای تهدید کننده بیرونی و هسته های ناپایدار درون جوامع بشری - صدری،1380، ص29 - ،همچنین تکامل فرهنگهای پیچیده را نیز تمدن می نامند - راس ئی .دان ، 1388 ، ص . - 62 قرآن و راز زوال و انحطاط تمدن ها قرآن کریم مائده ای است آسمانی و جاودانی که پروردگار هستی آن را در برابر اهل زمین گسترده تا هرکس به سهم خود و به اندازه ظرفیتی که دارد، از آن بهرمند گردد.
قرآن سرچشمه و منبع حقایق پایان ناپذیر، و ثروت جاودان اسلام است - سلیمانی ، 1388، ص . - 16 کتاب هدایت همه انسانها در همه زمانهاست و پهنه زمین و گستره زمان ، حوزه نورافشان خورشید همواره تابان است. بطوری که نور هدایتش تا آنجا که مرز بشریت است می تابد و به عصر یا اقلیم و نژاد ویژه ای اختصاص ندارد - جوادی آملی ، 13، ج 1 ، ص . - 31 تمسک و چنگ زدن به دامان این رکن بزرگ در کنار تمسّک به اهل بیت پیامبر - صلی االله علیه و آله - شرط اصیل پایداری بر هدایت و دور ماندن از ضلالت و گمراهی و ضامن اصلی حرکت جامعه اسلامی در مسیر سعادت است.
در حقیقت اسلام تنها دینی است که گویی هم فرد را آن چنان که خدایش آفریده به رسمیت می شناسد و در پی تضمین حقوق و شخصیت و آزادی و کرامت اوست و هم جامعه را، و این راه اعتدال است که از آموزه های وحی و پیشوایان نور دریافت می گردد قرآن کریم در آیات و سوره های مختلف به ویژه در بعد تاریخی و تمثیلی اش در پی شناساندن شایسته ها و بایسته های ضوابط و سنن مربوط به فراز و فرود و پیشرفت و انحطاط اقوام و تمدنها برای همگان علی الخصوص برای صاحبان بینش و تعهد است تا در آفرینش و استحکام علل تعالی و تکامل جامعه ها با نواندیشی و ژرفنگری بیاندیشند و با اخلاص و خستگی ناپذیری تلاش کنند و بر ضد عوامل سقوط و زمینه های انحطاط و فروپاشی جامعه و تمدن و فرهنگ خویش همت گمارند.
