بخشی از مقاله
چکیده
اسلام در کنار توجه به مسایل معنوی و روحی انسان را به احترام به موجودات پیرامون خود و نیز پاکیزگی محیط اطرافش ترغیب کرده، آموزه هایی را برای حفاظت از محیط زیست بیان نموده است. قوانین اسلامی به صورت استادانه ای مسیر و راه مطلوب را نشان می دهد.اسلام نشان دهنده طریقتی برای زندگی است که دیدگاه جامعی نسبت به هستی حیات انسان و روابط بین آنها دارد. با افزایش رشد اقتصادی محیط زیست متحمل فشارهای مضاعفی شده است.سیستم حسابداری سنتی به دلیل تکیه بر دیدگاه های مالی قادر به ارائه اطلاعات زیست محیطی ناشی از فعالیت های بنگاه های تجاری نمی باشد. حسابداری زیست محیطی بر مبنای مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده است. در اسلام به اهمیت محیط زیست توجه زیادی شده است بدین معنا که حفاظت از محیط زیست عمل عبادی محسوب می شود.
واژه های کلیدی:اسلام، تئوری، حسابداری، محیط زیست
مقدمه
حسابداری زیست محیطی حوزه وسیعی از علم حسابداری است .این رویکرد گزارشگری برای کاربرد داخلی که حسابداری مدیریت زیست محیطی نام دارد ارایه می کند تا به تصمیم گیری مدیریت در مورد قیمت گذاری کنترل هزینه های ثابت و بودجه بندی سرمایه ای کمک کند و کاربرد خارجی آن که افشای اطلاعات زیست محیطی مورد علاقه عموم و مجامع مالی است. با توجه به رشد روز افزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس، مسئله حفاظت از محیط زیست از مهمترین مسائل جوامع بشری مطرح شده است[1] به نظرمیرسد که بین موازین اسلامی و توجه به محیط زیست و طبیعت رابطه تنگاتنگی وجود دارد.
در عصر حاضر با توجه به وجود برخی از محدودیت های زیست محیطی به ویژه در تجارت جهانی و تنگ شدن عرصه رقابت همگان بر این موضوع توافق دارند که مدیران واحد های تجاری تحت فشار فزاینده ای هستند که نه تنها باید هزینه های عملیاتی را کاهش دهند بلکه باید تاثیرات زیست محیطی حاصل از فعالیت های عملیاتی خود را نیز به حداقل برسانند. مطالعات اخیر نشان می دهد که با وجود اندازه و اهمیت خیلی زیاد هزینه های زیست محیطی این هزینه ها توسط مدیران نادیده گرفته شده اند زیرا اطلاعات ارائه شده توسط سیستم حسابداری سنتی در این زمینه عموما ناقص غیر قابل فهم و نامربوط بوده است.[2]
حسابداری زیست محیطی سازمان را به ابزاری مجهز می کند که درسیستم حسابداری سنتی تجدید نظر کرده و آن را به گونه ای اصلاح نماید که بتواند اطلاعات مربوط به هزینه های زیست محیطی را پردازش و به گونه ای مناسب گزارش و در اختیار مدیران قرار دهد. سیستم حسابداری زیست محیطی مبتنی بر اندیشه تحول حسابداری کلاسیک و تکمیل آن است . در این راستا باید هزینه های ناشی از آلودگی و رفع آن به عنوان تابعی از تولید یا خدمات نیز در کنار سود و هزینه حاصل از خود کالاها و خدمات محاسبه شود[2].با افزایش بدهی های زیست محیطی در اواسط دهه هفتاد میلادی شرکت ها ناگذیر به افشای زیان های وارد به محیط زیست شدند.
اولین اقدام از سوی سازمان های تدوین کننده استاندارد در سال 1975 از طرف هیات تدوین استاندارهای حسابداری انجام شده که این سازمان نشریه شماره 5 خود را تحت عنوان افشا و تعلق پذیری بدهی های احتمالی جهت کمک به شناسایی بدهی دهای مربوط به محیط زیست منتشر کرد. در جهت تکمیل استاندارد فوق در سال 1976 تفسیر شماره 14 از طرف هیات تدوین استاندارهای حسابداری تحت عنوان - برآورد معقول از مبلغ یک زیان - منتشر کرد. در سال 1976 افزایش خسارت های زیست محیطی کنگره آمریکا بر آن داشت در پاسخ به تقاضای جامعه قانون حفاظت و بازیافت منابع محیط زیست را به تصویب برساندو به دنبال آن نیز در سال 1980 قانون فدارال عنوان قانون جامع مسیولیت غرامت و بدهی محیط زیست به تصویب رسید.
در سال 1990 میلادی هیات تدوین استاندارهای حسابداری نشریه شماره 90- 8 تحت عنوان سرمایه ای کردن هزینه های آلودگی محیط زیست را منتشر کرد.[2] از اواسط دهه 70 میلادی شرکتهای صنعتی با مفهوم گزارشگری بدهیهای زیست محیطی روبه رو شدند. شرکتهای یاد شده نخست تمایلی به افشای زیانهای وارده به محیط زیست در صورت های مالی خود را نداشتند اما بر اثر مرور زمان و افزایش میزان خسارت ها شرکتها ناگزیر به رعایت این مسائل شدند.[2]حسابداری زیست محیطی می تواند حلقه ارتباطی بین مدیران زیست محیطی و حسابداران ایجاد و هر دو گروه را تشویق کند که با کار در کنار یکدیگر به سویی حرکت کنند که در آینده هم عملکرد مالی و هم عملکرد زیست محیطی شرکت بهتر شود.
حسابداری محیط زیست
حسابداری محیط زیست به معنای شناسایی و گزارشگری هزینه های خاص زیست محیطی می باشد. حسابداری محیط زیست فراتر از حسابداری هزینه ها و منافع زیست محیطی می باشد که شامل حسابداری همه هزینه ها و منافع ناشی از تغییر در محصولات یا فرایندهای شرکت - همچنین شامل تغییر در تاثیرات زیست محیطی - می باشد. [3] حسابداری زیست محیطی شامل تولید تجزیه تحلیل و استفاده از اطلاعات مرتبط با مسایل مالی زیست به منظور عملکرد اقتصادی و زیست محیطی شرکت است.حسابداری زیست محیطی شامل مجموعه فعالیت هایی است که موجب افزایش توان سیستم های حسابداری در جهت شناسایی، ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی می شود.
حسابداری زیست محیطی مبتنی بر تلفیق زیست محیطی به عنوان یک منبع سرمایه و لحاظ کردن هزینه های زیست محیطی به عنوان یکی از هزینه های قابل قبول در فرآیندهای اقتصادی و محاسباتی است. هدف حسابداری زیست محیطی فراهم آوردن اطلاعاتی است که برای ارزیابی عملکرد، تصمیم گیری، کنترل و گزارشگری به مدیران یاری رساند. حسابداری زیست محیطی بر مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده و به دلیل عدم استفاده از ارزش های مبتنی بر بازار کاربرد آن مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ است. حسابداری زیست محیطی بخشی از این تغییرات را در سازمان و وسیع تر از آن در جامعه ارائه می کند و با ارائه شناخت اساسی بیشتر و مشارکت در فعالیت های کاری روزانه به تعیین هدف توسعه مستمر به عنوان رویکردی خاص کمک می کند.[3]
انواع حسابداری محیط زیست
بر اساس گزارش آژانس حفاظت از محیط زیست امریکا که در سال 1995 ارایه شده اصطلاح وسیع حسابداری محیط زیست به سه بخش مجزا تقسیم می شود که تمرکز هر بخش و استفاده کنندگان آنها نیز متفاوت است:
-1حسابداری درآمد ملی ملیت ها برون سازمانی
-2حسابداری مالی شرکت های تجاری برون سازمانی
-3حسابداری مدیریت شرکت های تجاری خط تولید میران قسمت های مختلف درون سازمانی [4]
نظر اسلام در ارتباط با حسابداری محیط زیست
در ادیان شرقی به ویژه در مائویئیسم و آیین کنفوسیوس، نوعی سرسپردگی به طبیعت و ادراک اهمیت متافیزیکی آن دیده می شود . قران نه اجازه میدهد بشر، طبیعت را به علت عظمت آن، خدای خویش دانسته، در مقابل آن به سجده بیفتد و نه آن را موجودی فاقد رو بداند، بلکه مظاهر طبیعی را "آیه" و "کلمه" خداوند و موجوداتی دارای شعور نسبی که تسبیح گوی اویند معرفی کرده، انسان ها رابه پرستش افریدگار آن ها فرا می خواند.[5]طبیعت و محیط یکی از واژگان کلیدی در اسلام می باشد.بسیاری از مفاهیم اسلامی در قران و روایات مانند توحید عدل احسان - لطف و مهربانی - حکمت و تواضع مضامین اساسی در ارتباط با تعامل بین نوع بشر و محیط پیرامون به همراه دارد.[5]
همچنین سیره و گفتار پیامبر بزرگ اسلام به ما کمک می کند تایک اخلاق زیست محیطی اسلامی تعریف نموده تا از محیط زیست پیرامون خود مراقبت بیشتری نماییم [5] تاکید قران بر محیط زیست و زمین نشان می دهد که در ارتباط میان بشر و جهان پیرامون از منظراسلام تا چه اندازه حیاتی می باشد . لزوم مراقبت از زمین و محیط زیست نیز بارها در قران تکرار شده است.[5] دنی بیان می دارد که رنگ سبز خجسته ترین رنگ برای مسلمانان است.این رنگ یک حس عمیق از اهتمام به طبیعت توسط خداوند متعال و مسلمانان را نشان میدهد که این موضوع را می توان از انعکاس این رنگ در پرچم بسیاری از ملت های مسلمانان در یافت.[5]
دلایل سودمندی حسابداری محیط زیست
شرکت های تولیدی و خدماتی انواع مختلفی از هزینه ها را محتمل می شوند. هزینه های زیست محیطی یکی از این هزینه هاست. عملکرد زیست محیطی یکی از عوامل بسیار مهم در ارزیابی موفقیت شرکت است. هزینه ها و عملکرد زیست محیطی شرکت به دلایل زیر بایستی مورد توجه خاص مدیریت قرار گیرد: -1 بسیاری از هزینه های زیست محیطی را می توان با استفاده از تصمیم گیری های تجاری بهتر سرمایه گذاری در فن آوری سازگارتر با زیست محیطی - صنایع سبز - و طراحی دوباره فرآیندها و محصولات تولیدی به طور قابل ملاحظه ای کاهش داد و یا اصلا آنها را حذف کرد. زیرا برخی از این هزینه ها ممکن است هیچ ارزش افزوده برای سیستم و یا محصول ایجاد نکنند. -2 مدیریت بهتر هزینه های زیست محیطی می تواند عملکرد زیست محیطی شرکت را نیز بهبود بخشیده و - از طریق کاهش آلودگی و حفظ سلامت عمومی - مزایای قابل ملاحظه ای را برای جامعه به همراه داشته باشد.
-3 درک درست هزینه های زیست محیطی و اطلاع از عملکرد زیست محیطی فرآیند ها و محصولات تولیدی می تواند بهای درست و صحیح و همچنین قیمت گذاری محصولات را بهبود بخشیده و به شرکت ها در طراحی فرآیندها و محصولات سازگارتر با زیست محیطی یاری رساند. د -4 ثابت شده است که با توجه به فرآیندها و محصولات تولیدی منطبق با شرایط زیست محیطی بهتر مزایای رقابتی برای محصولات شرکت در میان مشتریان ایجاد می کند.[6]
اهداف حسابداری محیط زیست
الف - تعیین فرصتهای محیطی ومحدودکردن هزینه های اضافی که فاقد ارزش افزوده هستند .
ب - برآورد ومحاسبه هزینه های محیط زیستی شرکتها و گنجاندن آن عموما در سربار کارخانه .
ج - مشخص کردن فرصتهای محیط زیستی برای ایجاد سود خالص
.د - ایجاد و نگهداری یک سیستم اطلاعاتی محیطی برای ارتقا مدیریت عملیاتی .
ه - تعیین هزینه ها و بازده آتی ناشی از پیاده سازی سیستم اطلاعاتی مدیریت محیط زیست
و - کمک به طراحی یک فرآیند تولیدی کالاها وخدمات سازگار با محیط زیست.[6]
مزایای حسابداری محیط زیست :
مزایای اصلی حسابداری محیط زیست را به طور خلاصه می توان به شرح زیر بیان نمود:
الف - سیستم مناسب حسابداری محیط زیست یک معیار حمایت کننده برای دستیابی به توسعه ی پایدار است که تا اندازه ای ابزار اصلی برای اندازه گیری ، کنترل و تصمیم گیری می باشد.
ب - مخارج زیست محیطی چه هزینه ی سرمایه ای چه هزینه ی جاری به طور چشم گیری روز به روز افرایش می یابد.
ج - مدیریت نیاز به اطلاعات مالی درباره مخارج زیست محیطی دارد.
د - برنامه ریزی هزینه های اساسی نیاز به اطلاعات مالی دارد.
ه - هزینه های محیط زیست ممکن است در حساب های سربار پنهان شوند و یا به گونه ای دیگر نادیده گرفته شوند.
و - نیاز بهره مندان - دولت، سرمایه گذاران، وام دهندگان، بانک ها، سازمان های غیر دولتی و غیره - به اطلاعات مالی در زمینه ی عملکرد زیست محیطی سازمان های مختلف رو به افزایش است. بسیاری از فعالیت های زیست محیطی کمی است ماهیت مالی دارند و بنابراین تاثیر بسزایی بر هزینه ها، دارایی ها و بدهی های سازمان ها دارند . .
ز - بدیهی است که هر واحد تجاری یک ستاده اصلی و یک ستاده ثانوی دارد که آلودگی محیط زیست از جمله آن است. اگر واحد تجاری جهت تعدیل یا جلو گیری از آن هزینه ای نپردازد آن گاه اشخاص ثالث جامعه می بایست متحمل آن شود. به دلایل فوق این باور وجود دارد که حسابداری باید نسبت به اندازه گیری، ارزیابی، افشا و عملکرد زیست محیطی در صورت های مالی یا پیوست های آن مسئول باشد .شکی نیست که اندازه گیری عملکرد زیست محیطی به سیستم های حسابداری بستگی دارد اما برای این منظور به اطلاعات بیشتری در مقایسه با اطلاعات مرسوم حسابداری نیاز است . رویکرد پولی به مسائل زیست محیطی به طور کلی درست نیست. اما اقتصاددانان و حسابداران مجبورند تا بهترین برآوردها را طبق فنون رایج به دست دهند.[1]
ماهیت حسابداری محیط زیست :
همواره تصور غلطی درباره ماهیت اساسی حسابداری محیط زیست توسط بسیاری از حسابداران وجود دارد لذاحسابداری محیط زیست که گزارشهای آن به طور شفاف مورد قبول واقع شود، هنوز وجود ندارد. درحسابداری، هر گزارشی از ارزشهای دارائی، تخمین بدهیها، اعلام سود، تخمین هزینه ها یا ارزیابی مالی اختیارات سرمایه گذاری جایگزین در حالت رویه ای و به تنهایی ممکن است درست باشند لیکن ممکن است در حالت کلی و روی هم رفته این اطلاعات صحیح نباشند . قضاوتها و قوانین در هر رویه ای همراه با گزینش حسابدار بوده و بر پایه قضاوت و روش گزینشی، پی آمدهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی مختلفی عاید خواهد شد. پژوهشهای سالهای اخیر به طور متقاعد کننده ای اثبات می کنند که حسابداری بسیار پیچیده شده است.[1]
نتیجهگیری و جمعبندی
با توجه به دیدگاه کلیدی اسلام تمام اعمال به خود انسان باز میگردد و او نسبت به تمامی اعمالی که مرتکب شده پاسخگو است.انسان در جریان نقش خود در نظام کلی خلقت و شناخت سرشت انسانی خویش در عالم خلقت مفهوم چیدا میکند .احکام محیط زیست مسیوا است:که شعاع ان چون جنبه فردی دارد به توانایی فرد است.در بعد دوم حفاظت از محیط زیست جنبه اجتماعی دارد و شعا قدرت ان وسیع است و بر اساس ان احاد مختلف مردم به صورت شرعی به انجام وظیفه خویش در قبال محیط زیست مکلف هستند.اسلام در یک دیدگاه جامع نگر توجه عمیق و ریشه ایی به محیط زیست و طبیعت دارد. در اندیشه اسلامی بر خلاف بینش غیر توخیدی مبانی حفاظت محیط زیست در موازنه با وضع جامعه تعیین نمی شود:
زیرا که این وضع یک وضعیت اعتباری و قراردادی ات.در اسلام برای تبیین مبانی حفاظت محیط زیست به وضع حقیقی هستی توجه می شود و موضع انسان در مجموعه هستی تعیین می گردد:چرا که این رابطه یک رابطه واقعی بوده و انسان یک عنصر جدایی ناپذیر از مجموعه نظام هستی می باد.حسابداری زیست محیطی ابزاری جامع و فراگیر برای وارد کردن ملاحظات زیست محیطی در تصمیم گیری های تجاری است. وارد کردن هزینه های زیست محیطی داخلی درسیستم حسابداری به شرکت ها کمک خواهد کرد تا تصمیماتی اتخاذ نمایند که علاوه بر افزایش سود آوری بلند مدت عملکرد زیست محیطی را نیز بهبود بخشیده و با معرفی خود به عنوان صنعت سبز به بازار سرمایه موجبات افزایش ثروت سهامداران را فراهم آورند. پذیرش این نوع حسابداری می تواند شرکت را در یک وضعیت رقابتی مناسب با سایر شرکت ها که تنها حسابداری متداول و مرسوم را به کار می برند قرار دهد.سیستم حسابداری زیست محیطی مبتنی بر اندیشه تحول حسابداری کلاسیک و تکمیل آن است. در این راستا باید هزینه های ناشی از آلودگی و رفع آن به عنوان تابعی از تولید یا خدمات نیز در
