بخشی از مقاله
چکیده
حسابداری محیط زیست شامل تولید، تجزیه و تحلیل و استفاده از اطلاعات مرتبط با مسایل مالی محیط زیست به منظور ارزیابی عملکرد اقتصادی و زیست محیطی شرکت است و حوزه وسیعی از علم حسابداری می باشد. این رویکرد اطلاعاتی برای کاربرد درون سازمانی که حسابداری مدیریت زیست محیطی نام دارد، ارایه می کند تا به تصمیم گیری مدیریت در مورد قیمت گذاری، کنترل و مدیریت هزینه ها و بودجه بندی سرمایه ای کمک کند. همچنین کاربرد برون سازمانی آن افشای اطلاعات زیست محیطی است که مورد علاقه عموم و مجامع مالی است. از آنجایی که در شرایط رقابتی، کالاها و خدماتی که موارد زیست محیطی در آن رعایت شده باشد میتواند ترجیح داشته باشد و برای سرمایه گذاران و نهاد های نظارتی اهمیت شایانی دارد، لذا مدیریت باید در گزارشگری مالی به هزینه های زیست محیطی و به دنبال آن عملکرد زیست محیطی که یکی از ملاک های مهم اندازه گیری موفقیت تجاری می باشد، توجه ویژه ای نماید.
واژگان کلیدی: حسابداری محیط زیست، اطلاعات زیست محیطی، حسابداری مدیریت زیست محیطی، هزینه های زیست محیطی، گزارشگری مالی.
مقدمه
در عصر حاضر باتوجه به وجود برخی از محدودیتهای زیست محیطی به ویژه در تجارت جهانی و تنگ شدن عرصه رقابت، به ناچار بعضی شرکتهای انتفاعی از یک سو برای رفع این محدودیتها و دستیابی به درآمد بیشتر و یا کسب محبوبیت تجاری، مجبور به تحمل هزینه های زیست محیطی بوده و ازسوی دیگر برای ارزیابی مثبت عملکرد خاص حفاظت ازمحیط زیست، ناچار به کاهش هزینه های مزبور هستند.برای مدیریت بر هزینه های زیست محیطی اولین نیاز لزوم شناسایی آنها است و همین طور هزینه یابی محیطی فعالیتی است که می تواند موجب افزایش ارزش شرکت گردد. استاندارد بین المللی ایزو سری 14000 یک سیستم کنترل مدیریتی است که عملکرد زیست محیطی شرکت را به گونه ای تعریف می کند که نیازمندیهای این استاندارد را پوشش دهد و درمجموع برای این هدف است که شرکت بتواند فرایندها، ارتباطات و فعالیتهای خود را بدون ضرر به محیط زیست به انجام برساند.
برخی شرکتهای تجاری ایرانی ازجمله شرکتهای فعال در بورس اوراق بهادار تهران، به ایجاد سیستم مدیریت زیست محیطی اقدام کرده و اگرچه در این راستا هزینه های واقعی به شرکت تحمیل می شود، لیکن در مقابل هزینه ها، منافع و ارزش افزوده ای را به دنبال خواهد داشت. موضوع حسابداری فعالیتهای زیست محیطی در قالب یک فعالیت مستقل قابل ارزیابی است و از یک طرف بنابه دلیل پیروی از یک الگوی بهبود مستمر در فرایند اجرای ممیزی زیست محیطی، بازخورد لازم سیستم اطلاعاتی حسابداری، تکمیل کننده ممیزی مزبور بوده، امکان ارزیابی عملکرد مدیران را در راستای بهبود مستمر عملی می سازد.
ازطرف دیگر، گزارشگری مالی برون سازمانی، درخصوص عملکرد زیست محیطی، می تواند هزینه و منفعت برنامه های زیست محیطی و اهداف مدیریت را برای استفاده کنندگان خارجی فراهم سازد و اگرچه برخی از منافع ناشی ازتحمل هزینه های زیست محیطی صرفاً کیفی است و قابل اندازه گیری عینی نیست، لیکن با افشای مناسب در گزارشگری مالی می توان دیدگاه مثبتی در میان سهامداران و بازار سرمایه ایجاد کرد و به تبع آن ازطریق افزایش - PRICE/EARNING PERSHARE - P/Eو نهایتاً افزایش ارزش روز سهام، موجب افزایش ثروت سهامداران گردید .باتوجه به مشکل عدم وجود اطلاعات حسابداری با صحت و دقت بیشتر در شرکتهایی که در کنار فعالیت اصلی خود، فعالیتهای زیست محیطی را هم مدیریت می کنند، ضرورت وجود یک سیستم هزینه یابی مناسب احساس می شود .
درحال حاضر نگرش تازه ای نسبت به آثار زیست محیطی ناشی از فعالیت صنعتی موسسات انتفاعی بروز کرده است که این موضوع نگاه موسسات انتفاعی را از طراحی محصول و فرایندها تا خدمات پس از فروش دچار تغییرات عمده ای کرده است.این درحالی است که ارزش واقعی منابع طبیعی ازجمله هوا، زمین، آب و غیرو که برای تولید محصولات مختلف صرف می شود، در بهای تمام شده محصولات تولیدی به درستی منعکس نمی شود و صنایع سبز علی رغم تحمل هزینه های محیطیداخلی نسبت به صنایع غیرسبز مشابه، محصولاتی با کاربرد یکسان تولید می کنند. از این رو مدیریت نه تنها درخصوص کارآیی و اثربخشی فعالیت موسسه تحت سرپرستی خود مسئول است بلکه در مقابل هر آنچه که در قبال فعالیت انتفاعی،درمورد مشکلات محیطی بروز می کند، نیز مسئول است. یک واحد انتفاعی درکنار مسئولیتهای اقتصادی ناچار است مسئولیت محیطی و یا اجتماعی را نیز بپذیرد .
حسابداری زیست محیطی
حسابداری زیست محیطی شامل تولید، تجزیه و تحلیل و استفاده از اطلاعات مرتبط با مسایل مالی محیط زیست به منظور عملکرد اقتصادی و زیست محیطی شرکت است و هدف آن ایجاد رابطه روشنتر بین عملکرد مالی و زیست محیطی وگنجاندن پایداری زیست محیطی در داخل فرهنگ و عملکرد سازمان و فراهم کردن اطلاعات لازم برای تصمیم گیرندگان درجهت کاهش هزینه ها و ریسک های تجاری و ایجاد ارزش افزوده است.حسابداری زیست محیطی می تواند مکانیزمی فراهم کند که از طریق حسابداری کامل و شفاف تر جنبه های عملکرد زیست محیطی یک سازمان و ارزش پنهان آنرا آشکار سازد، از تأثیرات بکاهد و سودها را بالا ببرد. صرفه جویی های اقتصادی تنها بخشی از کسب و کار برای توسعه پایدار را تشکیل می دهد.
ارزش بیشتر مربوط به منافع نامشهودی است که با مسئولیت اجتماعی و زیست محیطی شرکت مرتبط است. از منافع نامشهود می توان به ارزش نشان تجاری و معروفیت آن، توانایی جذب و حفظ بهترین افراد، بهره وری بالاتر از نیروی کار و...اشاره کرد. ابزارهای حسابداری محیط زیست به ویژه برای حسابداری صنعتی - که هم تأثیرات اجتماعی و هم تأثیرات زیست محیطی را دربرمی گیرد - می تواند به مدیران مالی کمک کند تا به حجم روز افزون توسعه قانون گذاری و اقدامات داوطلبانه پاسخگو باشند.حسابداری محیط زیست کاربردهای متفاوتی دارد که ازجمله می توان حسابداری درآمد ملی، حسابداری مالی و یاحسابداری مدیریت را نام برد، درحالی که حسابداری درآمد ملی از دیدگاه یک مقیاس اقتصاد ملی به منابع و مصارف طبیعی نگاه می کند لیکن حسابداری مالی از نگاه استفاده کنندگان گزارشهای مالی به جهت تصمیم گیری و ارائه مسئولیتهای عمومی موضوع را بررسی می کند و بالاخره حسابداری مدیریت به عنوان یک سیستم اطلاعاتی با هدف پشتیبانی تصمیمات مدیریتی به موضوع نگاه می کند.
به جهت حساسیت موضوع زیست محیطی چه به عنوان یک الزام برون سازمانی و یا درون سازمانی، حسابداری زیست محیطی با قصد هزینه یابی فعالیتهای زیست محیطی پیوند می یابد و موضوع هزینه به جهت واقعی بودن آن و تاثیری که برعملکرد اقتصادی بنگاه انتفاعی می گذارد بسیار حائزاهمیت است. آثار هزینه های زیست محیطی در فعالیت اقتصادی زمانی قابل توجیه خواهدبود که نکات مثبتی در عملکرد آتی بنگاه انتفاعی به همراه داشته باشد.حسابداری زیست محیطی بر مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده و به دلیل عدم استفاده از ارزشهای مبتنی بر بازار،کاربرد آن مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ است.حسابداری زیست محیطی،بخشی از این تغییرات را در سازمان وسیعتر از آن در جامعه ارائه میکند و با ارائه شناخت اساسی بیشتر و مشارکت در فعالیت های کاری روزانه،به تعیین هدف توسعه مستمر به عنوان رویکردی خاص،کمک میکند.
سودمندی حسابداری زیست محیطی
شرکتهای تولیدی و خدماتی،انواع مختلفی از هزینهها را متحمل میشوند.هزینههای زیست محیطی نیز یکی از این هزینههاست.عملکرد زیست محیطی،یکی از عوامل بسیار مهم در ارزیابی موفقیت شرکت است.هزینهها و عملکرد زیست محیطی شرکت به دلایل زیر،شایسته بذل توجه خاص مدیریت هستند:بسیاری از هزینههای زیست محیطی را میتوان با استفاده از تصمیمگیریهای تجاری بهتر،سرمایهگذاری در فنآوریهای سازگارتر با زیست محیطی - صنایع سبز - و طراحی دوباره فرآیندها و محصولات تولیدی بهطور قابل ملاحظهای کاهش داد و یا اصلا آنها را حذف کرد.زیرا، برخی از این هزینهها ممکن است هیچ ارزش افزوده برای سیستم و یا محصول ایجاد نکنند. مدیریت بهتر هزینههای زیست محیطی میتواند عملکرد زیست محیطی شرکت را نیز بهبود بخشیده و - از طریق کاهش
