بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مطالعه حاضر بررسی نقش واسطهای احساس تنهایی در رابطه بین سیستم فعال ساز و بازداری رفتاری و اعتیاد به شبکههای اجتماعی مجازی در دانش آموزان جنوب شهر تهران در سال تحصیلی 1395 -1396 بود. این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشآموزان پسر دبیرستان هی ات امنایی ملاصدرا ناحیه 2 شهر ری در سال تحصیلی 1395-1396 به تعداد 450 نفر بودند که بر اساس جدول کرجسی و مورگان - 1970 - تعداد 210 نفر به روش نمونهگیری غیر تصادفی هدفمند انتخاب و پرسشنامههای شخصیت گری ویلسون - 1989 - ، اعتیاد به شبکههای اجتماعی حجازی، نامداری، قاسمی و مقدم زاده - 1395 - ، احساس تنهایی وائو و یائو - 2008 - را تکمیل کردند.
به منظور تحلیل دادههای آزمونهای میانگین و انحراف معیار، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون سلسه مراتبی استفاده شد. یافتهها نشان داد که بین سیستمهای فعالساز رفتاری و اعتیاد به شبکههای اجتماعی مجاز ی رابطه منفی و بین سیستم بازدار ی رفتاری و احساس تنهایی با اعتیاد به شبکههای اجتماعی مجازی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد احساس تنهایی در رابطه بین سیستمهای فعال ساز و بازداری رفتاری با اعتیاد به شبکه های اجتماعی مجازی نقش واسطهای دارد.
مقدمه
شبکههای اجتماعی مجازی به عنوان پلی مشترک افراد میباشد که باعث گسترش روابط، به اشتراک گذاشتن تجربههای خود دوستان و همسالان میشود - هو، شین و لوین، . - 2017 استفاده از شبکههای مجازی اجتماعی آنلاین، به ویژه با گسترس تکنولوژیهای مثل تلفنهای هوشمند همراه در حال افزایش است. بیشتر مردم به خصوص دانشآموزان روز به روز ساعات بیشتری را به بهانههای تحصیلی، ایجاد روابط، دوست یابی و غیره صرف حضور در روابط مجازی میکنند.
دسترسی راحت به شبکههای اجتماعی مجازی افراد ممکن است با استفاده زیاد و بدون مدیریت در آن دچار اعتیاد به شبکههای مجازی اجتماعی شوند. این اعتیاد به شبکههای اجتماعی مجازی موجب شکلگیری برخی تفاوتها در ویژگیهای روانشناختی و اجتماعی در افراد میشود - بشرپور، دشتی و عطادخت، . - 1395 وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی موجب کاهش احساسات، افت انعطاف پذیری هویتی و دریافتهای میشود که افراد وقت زیادی را به صورت وابسته گونه به آن صرف چت کردن با دوستان و چک کردن صفحات شخصی خود در شبکههای اجتماعی میکنند که این امر به عادتی ناخودآگاه تبدیل شده و در نهایت وابستگی به شبکههای اجتماعی را در پی دارد.
وابستگی به شبکههای اجتماعی مجازی با نرخ بالاتر اعتیاد رفتاری و اختلال خلقی در دانشآموزان همراه است - تانگ و کوح، . - 2017 اعتیاد به شبکههای اجتماعی مجازی ممکن است به رفتارهای انحراف آمیز و زیان آور در این فضای مجازی برای کاربرانی که افرط گونه از آن استفاده میکنند شود - تورل و بچارا، . - 2017 در میان عوامل فردی که پیشبینی کننده اعتیاد افراد به شبکههای مجازیاند، احساس تنهایی اهمیت بسزایی دارد. بسیاری از محققان احساس تنهایی را تجربه ذهنی ناخوشایندی میدانند که در نتیجه تفاوت بین روابط اجتماعی مورد انتظار فرد و وضعیت کنونی او ایجاد میشود - نوری ثمرین و نرگسی، . - 1392 احساس تنهایی یکی از نیازهای انسان، نیاز به تعلق داشتن است.
این نیاز شامل آرزوی فرد برای ایجاد و حفظ حداقل روابط بین فردی مثبت و پایدار با دیگران است. نیاز به تعلق داشتن موجب انگیزش و هدایت افکار و هیجانات و رفتار بینفردی افراد میشود. البته در میزان و چگونگی ارضای این نیاز، تفاوتهایی نیز به چشم میخورد و ارضای آن نیز مستلزم داشتن تعاملات مثبت و زیاد با دیگران در یک موقعیت بادوام است که موجب خشنودی طرفین میشود. درنتیجه، افرادی که در ایجاد روابط رضایت بخش با دیگران مشکل دارند، دچار نوعی احساس کمبود میشوند که در آشفتگیهایی مانند احساس تنهایی تجلی پیدا میکند - هنریچ و گلونه، . - 2006 یکی از متغیرهایی که بر احساس تنهایی تاثیرگذار است، سیستمهای مغزی رفتاری است.
سیستمهای مغزی رفتاری میتواند نقش مؤثری در گرایش افراد به سمت درگیری در رفتارهای اینترنتی داشته باشند - حسینی، شاهقلیان و عبداللهی، . - 1395 مبتنی بر نظریه حساسیت به تقویت گری، دو سیستم اصلی در تنظیم رفتار آدمی مؤثر است. یکی از این سیستمها، سیستم بازداری رفتاری و سیستم دیگر سیستم بازداری رفتاری است. سیستم بازداری رفتاری در پاسخ به نشانههای تنبیه، نشانه-های ناکام کننده، فقدان پاداش و بروز تعارض حساس بوده و برونداد این سیستم، برانگیختگی، افزایش توجه، اضطراب و بازداری رفتار - خاموشی و اجتناب منفعل - است؛ فعالیت این سیستم موجب تجربه احساساتی همچون ترس، اضطراب، ناکامی و غم میشود.
فعالیت سیستم فعالسازی رفتاری موجب حرکت به سوی هدف، پاسخدهی نسبت به محرکهای پاداش دهنده و فرار از تنبیه میشود و تجربه عواطف مثبتی همچون امیدواری، شادمانی و سرخوشی را به دنبال دارد - دپاسکالیس، واریل و دیانتونو، . - 2010 به نظر میرسد در این میان احساس تنهایی میتواند در رابطه سیستم های مغزی-رفتاری و اعتیاد به شبکههای اجتماعی نقش واسطهای ایفا کند. در پژوهشهای قبلی نقش سیستم های مغزی-رفتاری بر اعتیاد به شبکههای اجتماعی به طور روشن مشخص شده است، اما آنچه در پژوهش قبلی به آن توجه نشده است نقش واسطهای احساس تنهایی است که در این پژوهش به بررسی این خلاء پژوهشی پرداخته شده است. لذا سوال پژوهش این است که آیا احساس تنهایی میتواند در رابطه بین فعال سازی/ بازداری رفتاری و اعتیاد به شبکههای اجتماعی نقش واسطهای ایفا کند؟
روش پژوهش
پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی بود. در این پژوهش سیستمهای فعال سازی و بازداری رفتاری به عنوان متغیر پیشبین و اعتیاد به شبکههای اجتماعی مجازی به عنوان متغیر ملاک و همچنین احساس تنهایی به عنوان متغیر واسطه ای در نظر گرفته شدند. جامعه آماری شامل کلیه دانشآموزان پسر دبیرستان هی ات امنایی ملاصدرا ناحیه 2 شهر ری در سال تحصیلی 1395-1396 به تعداد 450 نفر بودند که بر اساس جدول کرجسی و مورگان - 1970 - تعداد تعداد 210 نفر به روش نمونهگی ری غیر تصادفی هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری دادهها از پرسشنامههای شخصیت گری ویلسون - 1989 - ، اعتیاد به شبکههای اجتماعی حجازی، نامداری، قاسمی و مقدم زاده - 1395 - ، احساس تنهایی وائو و یائو - - 2008 استفاده شد.
ابزارهای پژوهش
- 1 پرسشنامه شخصیت گری ویلسون
این مقیاس شامل 120 پرسش خود گزارش دهی است که توسط ویلسون، گری و بارت - 1989 - ساخته شده است. این پرسشنامه 6 عامل شامل رویآوری، اجتناب فعال، اجتناب منفعل، خاموشی، جنگ و گریز را اندازهگیری میکند. طیف پاسخدهی آن به صورت سه درجهای - بلی، خیر و نمیدانم - است که هم به صورت منفی و هم به صورت مثبت، نمرهگذاری میشود. به هر سوال مثبت در صورت بله، امتیاز 2، نمیدانم امتیاز 1 و خیر امتیاز صفر، تعلق می-گیرد و برای سوالهای منفی، روند برعکس است - سپاه منصور، . - 1389 این مقیاس شامل 120 پرسش خود گزارش دهی است که توسط ویلسون، گری و بارت - 1989 - ساخته شده است.
این پرسشنامه دو مولفه ی سیستم فعال سازی رفتاری و سیستم بازداری رفتاری را اندازهگیری میکنند - شاهنده و آقایوسفی، . - 1391 در پژوهشهای ایرانی روایی و پایایی پرسشنامه بررسی شده است. ضریب آلفای کرونباخ سیستمهای فعال سازی رفتاری 0/71، بازداری رفتاری 0/64 و جنگ و گریز 0/59 به دست آمده است - شاهنده و آقایوسفی، . - 1391 ضریب آلفای کرونباخ بر روی دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز قم ضریب آلفای کرونباخ به طور متوسط 0/70 به دست آمده است. - عیوضی، محمودی میمند، مپرهیزکار و آقا یوسفی، . - 1395
- 2 پرسشنامه اعتیاد به شبکههای اجتماعی
پرسشنامه میزان و نگرش به شبکههای اجتماعی توسط حجازی، نامداری، قاسمی و مقدم زاده - - 1395 در قالب 30 سوال ساخته شده است. این پرسشنامه دو مولفه »نگرش نسبت به شبکههای اجتماعی« و »میزان استفاده از شبکههای اجتماعی« را اندازه گیری میکند. افراد نمونه »نگرش نسبت به شبکههای اجتماعی« را در طیف چهار درجهای لیکرت از کاملا موافقم4 = نمره، موافقم3 = نمره، مخالفم2 = نمره، کاملا مخالفم1 = نمره به 15 سوال اول پاسخ میدهد.
افراد نمونه »میزان استفاده از شبکههای اجتماعی« را در طیف چهار درجهای لیکرت از هرگز 1 = نمره، به ندرت2 = نمره، اکثر اوقات3 = نمره، کاملا دائما4 = نمره به 15 سوال دوم پاسخ میدهد. در پژوهش حجازی، نامداری، قاسمی و مقدم زاده - 1395 - روایی محتوایی بررسی و محتوای پرسشنامه مورد تایید چند تن از اساتید قرار گرفته است و پایایی آن در عامل میزان استفاده از شبکه های اجتماعی 0/88، در نگرش نسبت به شبکه های اجتماعی 0/81 و کل پرسشنامه 0/91 به دست آمده است - حجازی، نامداری، قاسمی و مقدم زاده، . - 1395
- 3 پرسشنامه احساس تنهایی
این پرسشنامه توسط وائو و یائو - - 2008 که یک ابزار خودگزارشی برای سنجش احساس تنهایی است ساخته شده است. پرسشنامه دارای 8 سوال و در مقیاس اندازهگیری به صورت لیکرت 4 درجهای از »هرگز نمره «1 ، »به ندرت با نمره «2، »بعضی اوقات با نمره «3 و »همیشه نمره «4 میباشد و عبارت 3 و 6 به صورت معکوس نمره-گذاری میشود. وائو و یائو - - 2008 این مقیاس را یک ابزار کوتاه و پایا برای اندازهگیری احساس تنهایی گزارش کردهاند و ضریب آلفای کرونباخ آن را 0/84 گزارش نمودهاند. در مطالعه کوچکی، حجتی و ثناگو - - 1391 برای استفاده از ابزار ابتدا از زبان انگلیسی به زبان فارسی برگردانده شد، سپس فرم فارسی توسط دو نفر از متخصصان زبان انگلیسی از فارسی دوباره به انگلیسی برگردانده شده و پس از اصلاح شکافهای موجود در یک مطالعه مقدماتی با نمونه 20 نفر ضریب آلفای کرونباخ آن 0/89 محاسبه شد.
