بخشی از مقاله
چکیده
یافته هاي پژوهشی نشان می دهند که زنان به طور یکسان با مردان از فضاهاي شهري بهره مند نمی شوند.این محدودیت به دلیل هنجارهاي خاص فرهنگی همواره گریبانگیر زنان می باشد. بعلت پوشش و حجب و حیا خاص زنان ایرانی و عرف جامعه محدودیت زنان ایرانی براي حضور در فضاهاي شهري بیشتر از دیگر زنان است. یکی از راه حل هایی که براي افزایش حضور زنان درفضاها به کار می رود ، تفکیک جنسیتی فضاهاي عمومی است اما با تفکیک جنسی ماهیت فضاهاي عمومی تغییر کرده و در نهایت به فضایی نیمه عمومی-خصوصی تبدیل خواهد شد.
درحالیکه با ملاحظات فیزیکی و اجتماعی بصورت موازي می توان جو فضاهاي شهري را تحت تاثیر قرارداد و میزان بهره مندي زنان از این فضاها و درك آنها از محیط عمومی را ارتقا بخشید. هدف احیاي عرصه هاي حضور و تعامل زنان در فضایی با پشتوانه شناخت دقیق زندگی روزمره زنان و بیان زمینه هایی که براي حضور زنان ایرانی در فضاهاي شهري باید به آن ها توجه نمود؛ می باشد. در بررسی موضوع علاوه بر مطالعات کتابخانه اي ،بررسی میدانی از طریق مشاهده و پر کردن پرسشنامه صورت گرفته است.با تاکید بر مبانی نظري پس از سنجش وضعیت خیابان سعدي - واقع در حوزه مرکزي شهر مشهد - نتیجه بررسی ها نشان می دهد بین محدودیت هاي عرفی زنان و توقعات آن ها از یک فضاي شهري مطلوب رابطه مستقیم وجود دارد که این موارد می تواند ابزار مناسبی براي طراحان در طراحی فضاهاي شهري باشد.
1. مقدمه
شهرسازي مدرن با همه دعاوي آزادي و برابري در ماهیت خود خصلتی مردانه دارد که در موارد بسیار نیازها و ارزش هاي زنانه را نادیده گرفته است . در طول دو سه دهه اخیر موضوع رابطه طراحی و جنسیت به یک گفتمان اساسی در شهرسازي بدل شده است .بنظر می رسد که دستیابی به شهرهاي زیباتر ،مهربان تر وامن تر نیازمند بازنگري در مبانی سیاست هاي شهري با تاکید برنقش عوامل جنسیتی و ارزش هاي زنانه در مسکن سازي ،حمل و نقل ،مراکز فعالیت و فضاهاي فراغتی و گردشگري است. - مهدیزاده، - 6 :1387
زنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان که باید بهره مند از حقوق شهروندي به عنوان شهروند کامل باشند، لازم است در فضاي شهري حضور یابند و هم اکنون ضرورت حضور آنها از سوي همگان پذیرفته شده است. بنابراین باید شناخت و درك نیازهاي زنان از یک طرف و ایجاد حقوق مدنی و قانونی در رابطه با حضور آنها در فضاي شهري به عنوان مهمترین اصل در طراحی و برنامه ریزي فضاهاي عمومی شهري فارغ از بی عدالتی هاي جنسیتی و فضاهایی براي لذت تمام گروه هاي استفاده کننده مورد توجه قرار گیرد. - محمدي، - 69:1388
.2طرح مساله
شهر خوب یا شهر با کیفیت چنان شهري است که هرچه بیشتر بتواند به نیازهاي مادي و معنوي شهروندان پاسخ گوید .اگر چه نیازها ي اساسی همه انسانها مشترك است ولی در واقع شیوه بروز و ارضاي آنها کاملا یکسان نیست . نیازهاي زنان و مردان - در گروههاي مختلف سنی - با تمایزهاي آشکار زیستی ،اجتماعی ،فرهنگی همراه است . بدیهی است که الگوهاي رفتاري زنان و مردان در مکان ها و فضاهاي شهري یکی نیست ،به همین دلیل نمی توان به شیوه یکسان به نیازهاي آنان در هنگام کار ،رفت و آمد، حمل و نقل، ورزش، تفریح و استراحت پاسخ گفت .اما مسئله بسیار شگفت آور این است که در شهرسازي مدرن با وجود حضور وسیع زنان در عرصه هاي عمومی و فضاهاي شهري خیلی کم به تفاوت و تنوع این نیازها توجه شده است.
مساله حاضر لزوم توجه به شناخت نیازهاي زنان و در نظر گرفتن الگوهاي رفتاري خاص آن ها جهت حضور در یک فضاي شهري است. به عقیده بسیاري از محققان ، محدودیت ها و حصارهاي فرهنگی ایجاد شده براي زنان در فضاي اجتماعی و عرصه هاي عمومی باعث شده آنان نتوانند به خوبی از موقعیت خود بهره ببرند. .هرچند این روند در حال کُند شدن است ، اما رفتار شهري و نحوه حضور زنان در شهر مؤید آن است که وجود زنان هنوز در جامعه ایران به راحتی پذیرفتنی نیست.ضمن اینکه به علت پوشش و حجب و حیا خاص زنان ایرانی و عرف جامعه محدودیت زنان ایرانی براي حضور در فضاهاي شهري بیشتر از دیگر زنان است.
.3بدنه تحقیق
فضاهاي شهري بخشی از فضاهاي باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند، یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند. این فضاها می بایستی توسط نهاد عمومی اداره شود تا در جهت منافع عمومی و جامعه مدنی اداره و نیازهاي آن تأمین شود. بنابراین شرط اساسی براي اینکه یک فضاي عمومی، فضاي شهري تلقی شود این است که در آن تعامل اجتماعی صورت گیرد. - پاکزاد ، - 182 : 1386 فضاهاي شهري باید عدالت در دسترسی و تأمین خدمات استفاده کننده را فراهم سازند. بررسی ها نشان می دهد علیرغم ضرورت نیاز به برقراري روابط حس جمعی بودن و لذت در فضا بودن براي تمامی استفاده کنندگان، تجربه طراحی فضاهاي شهري بر عدم توجه این امر موثر بوده است. - محمدي، - 69:1388
.1-3محل حضور زن شهري ایرانی در نگاهی تاریخی
مروري بر سفرنامه ها نشان دهنده آن است که جایگاه اصلی زن شهري ایرانی در دوران قاجار، بخش خاصی از خانه به نام اندرونی است. زنان معمولا در بخش بیرونی خانه حاضر نمی شدند .به نظر می رسد که دیوارهاي بلند و خاکی رنگی که به طور معمول در معرفی خانه هاي ایرانی از آن یاد می شد، بزرگترین سمبل جدایی آنچه که عرصه خصوصی و خانگی خوانده می شود ، با آنچه که بیرون از خانه است، باشد.حضور زنان شهري ایرانی چنان محدود است که در خارج خانه معمولا نام ونشانی از آنان مطرح نمی شود و خانواده هاي محترم تمام سعی خود را به کار می بندند که کمتر زنان و دخترانشان از خانه خارج شوند و همه خانواده ها از زن و دختر خود و از جاهایی که می باید در آن حتی براي طلب علم و سواد حضور پیدا کنند بدگمان بوده و مانعشان می شدند.
به استناد این منابع زن شهري ایرانی در کمتر از یک قرن گذشته موجودي منزوي است که در محافل و مجالس رسمی حضور ندارد و حضور وي در عرصه عمومی حتما در کنار یک مرد رخ می دهد. حضور زنان در خارج از خانه محدود به اماکنی نظیر محکمه طبیب، تکایا براي شرکت در مراسم تعزیه اماکن زیارتی و بقاع خارج از شهر و یا سرزدن به قبور خویشاوندان در عصرها ي پنجشنبه ، بازارها،حمام عمومی، و منزل دوستان و اقوام است.که جدایی کامل فضاهاي زنانه و مردانه درتمامی آن ها رعایت شده است.
- رحمت آبادي، - 96:1387 نکته جالب آن است که در تمام سفرنامه ها، در محافل و اماکن عمومی، مردها حاضر بوده و در صورت حضور زنان، جدایی فضاها با اتکاء به جنسیت انجام می شد. تفریحات زنان نیز عمدتا خانگی بود و شامل شرکت در مجالس روضه، قرائت قرآن و زیارت اماکن متبرکه و مهما نی هاي زنانه می شد . به عبارت دیگر، اوقات فراغت آنان بیشتر در خانه ها و با حضور زنان دیگر می گذشت . - پولاك، - 1368
