بخشی از مقاله
چکیده:
حقوق بشر ،مجموعه ای از قواعد،اصول،تمایلات و آرزوهای جوامع انسانی در حمایت و ارتقاء حقوق اساسی انسان می باشد.از این رو ،منشاء اصلی حقوق بشر حقوق فطری می باشد که با توجه به جذابیت های ذاتی نهفته در اصولی چون امنیت برابری،عدم تبعیض،آزادی،حق حیات ،صلح پایدار.....به تدریج قواعد الزام آور و ضمانت اجراهای لازم را جهت دفاع از حقوق بشر بوجود آورده است.این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی به تبیین رابطه ی بین حقوق بشر و توسعه ی پایدار می پردازد.این بررسی نشان می دهد که توسعه پایدار مستلزم حفاظت از حقوق بشر و پایه ی آن جامعه بین المللی است که ترویج ایده »توسعه پایدار« را در کلیه ی سطوح ملی ،منطقه ای و بین المللی در دستور کار خود قرار داده است.
-1 مقدمه:
امروزه توسعه در مفهوم نو آن یعنی توسعه ای پایدار در کنار حقوق بشر آن هم با هدف ایجاد همبستگی بین المللی .اولین سند بین المللی که از رابطه ی توسعه و حقوق بشر به صورت روشن سخن به میان آورده،اعلامیه استکهلم 1972 می باشد.در این اعلامیه توسعه ی پایدار در گرو حمایت از حقوق بشر بعنوان مجموعه ای تفکیک ناپذیر شناخته شده است. - - 1 انسان ها موضوع اصلی و دل مشغولی اساسی توسعه ی پایدار بوده و حق دارند از زندگی سالم و مولد برخوردار باشند. - اصل اول - بدین منظور بر حق حاکمیت دولتها و بهره برداری از منابع خود برای دستیابی به توسعه تأکید شده است. - اصل دوم -
بنابراین حق بر توسعه پایدار از مفاهیم جدید در عرصه ی حقوق بشر بین المللی است که بعنوان نقطه ی مشترک میان ابعاد مختلف حقوق بشر بطور فزاینده ای مورد توجه قرار گرفته است .و باید ابعاد مختلف آن با نگرش جدید و از زاویه ی موازین حقوق بشر بین المللی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.ضمن آن که ابعاد زوایای آن با استناد به اسناد معتبر بین المللی،اشتراک مساعی همه ی اجزاء و عناصر جامعه ی بین المللی را در سراسر جهان می طلبد. - - 2 در این مقاله نخست درباره ی تحول حقوق بشر و شناسایی حق های جدید و سپس در مورد حق برخورداری از توسعه پایدار،توزیع عادلانه ی ثروت،امکانات و مواهب بین اعضای ملتها و نسل ها سخن گفته می شود.
-2 تحول حقوق بشر و شناسایی حق های جدید:
حقوق بشردر ابتدا منحصر به حقوق مدنی و سیاسی بوده است.به عبارتی مقوله ی اول یا نسل اول حقوق بشر ،حقوق آزادی ها بوده و به تدریج »حقوق برابری « مورد شناسایی قرار گرفته ،و از کالبد حقوقی،در نظام های داخلی و بین المللی بهره مند شد.حقوق برابری بعنوان نسل دوم حقوق بشر یعنی تلاش دولت برای ایجاد و امکانات و زمینه های لازم جهت برخورداری شهروندان از حقوق و آزادی های خود می باشد .به تدریج با جهانی شدن ،نسل سوم حقوق بشر یعنی »حقوق همبستگی«ضرورتی انکارناپذیر تلقی گردید. - - 3 حقوق همبستگی شامل حق بر محیط زیست سالم،حق بر توسعه،حق بر صلح و حق بر میراث مشترک بشریت است و ویژگی مهم این حقوق اینست که تأمین آن مستلزم دخالت دولت در تأمین امکانات مربوط می باشد. - - 4
الف - حق برخورداری از محیط زیست سالم:
یکی از جلوه های حیثیت و کرامت انسانی حق برخورداری از محیط زیست سالم است .که خود مکمل حقوق بشر و توسعه پایدار است. امروزه حق داشتن محیطزیست سالم ،در مجامع علمی به حقی کاملاً شناخته شده در سطوح بین المللی ،منطقه ای و ملی تبدیل گردیده است.در سطح بین المللی و منطقه ای می توان به اعلامیه ی استکهلم - 1972 - .منشور جهانی طبیعت - 1982 - .اعلامیه ی ریو - - 1992 کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر - 1988 - ،کنوانسیون حقوق کودک - 1989 - و بسیاری از اسناد دیگر اشاره کرد. در قوانین داخلی ،قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل 50 به شناسایی این حق پرداخته است.و پس از آن در قوانین مربوط به برنامه های توسعه، حق برخورداری از محیط زیست سالم ذکر شده است.
ب - حق برخورداری از توسعه:
شناسایی این حق در عرصه ی بین المللی و داخلی با مقاومت روبرو بوده است زیرا این حق مسؤولیت سنگینی را بر عهده ی کشورهای توسعه یافته در قبال کشورهای در حال توسعه قرار داده و به واکنش های منفی برخی از کشورهای توسعه یافته انجامیده است.از طرف دیگر حدود محتوای این حق کاملاً مشخص نبوده به گونه ای که حتی در قوانین داخلی کشورها تدابیر جدی برای قابل دادخواهی بودن این حق اتخاذ نگردیده است.لذا باید از ساز و کارهای حقوق بشر استفاده کرد. - - 5
برقراری ارتباط بین توسعه و موازین حقوق بشر،اولین بار پس از تصویب اعلامیه ی جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد صورت پذیرفته است . کنفرانس 1972 استکهلم موجب شکل گیری مفهوم توسعه ی پایدار گردید.سپس در دهه های 1970 و 1980 بحث برخورداری از توسعه به صورت پراکنده در سازمان ملل متحد مطرح شده و در قطعنامه ی مجمع عمومی سازمان ملل متحد مصوب 1981 به صورت رسمی در کنار حقوق بشر مورد اشاره قرار گرفت.تا اینکه نهایتاً در سال 1986،اعلامیه ی حق بر توسعه را تصویب نمود و این اعلامیه،حق بر توسعه را مکمل و جزء لاینفک حقوق بشر قلمداد نمود.
وفق ماده ی یک این اعلامیه »حق برخورداری از توسعه حق غیر قابل انکار بشری است که به موجب آن هر فرد انسان،به صورت منفرد و در قالب اجتماعات بشری از حق شرکت و مشارکت در توسعه اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و سیاسی برخوردار بوده و همه باید از مواهب توسعه ،به نحوی که در آن همه حقوق بشرو آزادی های اساسی کاملاً تضمین شود بهره مند گردند.« حق بر توسعه در عین حال مستلزم حق انسان ها بر تعیین سرنوشت و اعمال حاکمیت خود بر تمامی منابع و ثروت هایشان باشد .در حق بر توسعه باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
-انسان محور اصلی توسعه است و باید در آن مشارکت فعال داشته و از منابع و مواهب آن برخوردار گردد.
-همه ی افراد به صورت فردی و جهانی مسؤول تحقق توسعه می باشند.
-مسؤولیت سیاست گذاری جهت بهبود مستمر وضع زندگی تک تک افراد و همه ی مردمان با دولت هاست.
-مسؤولیت اساسی برای ایجاد شرایط لازم جهت تحقق حق بر توسعه بر عهده ی دولت هاست.
-تحقق حق برخورداری از توسعه مستلزم رعایت مقررات بین المللی می باشد.
-دولتها باید کلیه ی موانع ناشی از نقض حقوق مدنی ،سیاسی ،اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی را مرتفع نمایند.
ج - توسعه ی پایدار،توزیع عادلانه ی ثروت بین اعضای ملت ها و نسل ها:
تحقق حق بر خورداری از حقوق بشری در گرو سازوکارهای مؤثری به نام توسعه ی پایدار است. - - 3این پیشنهاد در گزارش کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه ارائه گردید. در این سند ،توسعه پایدار ،توسعه ای است که نیازهای کنونی ما را برآورده می سازد،بدون آنکه توانایی نسل های آینده را در ارضای نیازهای خود محدود و یا ناممکن سازد - - 6 بنابراین در توسعه ی پایدار دو مؤلفه مورد توجه قرارمی گیرد:
- برآوردن نیازهای اساسی انسان ها،بویژه افراد و ملتهای فقیر
