بخشی از مقاله
چکیده
سالیان زیادی از پیدایش مفاهیم حقوق بشر و شهروندی سپری نمی شود. حقوقی که یا به دلیل ذاتی بودن آن، مختص به افراد خاصی نبوده و متعلق به همه بشریت است و یا به دلیل وجود رابطه ای به نام تابعیت، حکومت ملزم است آن را برای شهروندان خود در نظر بگیرد. هر یک از این دو مفهوم نیز واجد مصادیق متعددی هستند به گونه ای که عدم رعایت هر یک از آنها به نقض حقوق بشر و شهروندی می انجامد.
علت برقراری این حقوق نیز چیزی جز شخصیت و کرامت ذاتی بشر نیست. مقاله حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی نگارش یافته به این نتیجه دست یافته است که هر چند پیشرفتهای اخیر جامعه جهانی، تأثیر شگرف بر حقوق بشر و شهروندی نهاده است اما بررسی مکتوبات به جای مانده از امام سجاد - ع - نشان می دهد که برخی از جنبه های این مفاهیم، قرن ها قبل مد نظر آن حضرت قرار داشته است.
مقدمه
اسلام به عنوان کامل ترین مکتب الهی، اهمیت ویژه ای برای انسان قائل شده است به گونه ای که خداوند، نه تنها انسان را به عنوان یک مخلوق همانند سایر مخلوقات، بلکه به عنوان خلیفه و جانشین خود مطرح کرده است. موضوعی که در آیه 30 سوره بقره بدان اشاره شده است. آن چه که از آیه مزبور بر می آید آن است که نوع انسان به عنوان جانشین خداوند مد نظر است و این حاکی از شأن و ظرفیت انسان در مدیریت و خلیفه شدن انسان در روی زمین است.
لذا انسان از منظر قرآن موجودی مرکب از جسم وروح است. از طرفی، آیه 7 سوره سجده، شروع خلقت انسان را طین می داند و از طرف دیگر، پس از طی مراحلی که در راستای کمال یافتن انسان است به مرحله ای می رسد که طبق آیه 9 سوره سجده خداوند سبحان از روح خودش در آن می دمد. در این مرحله که انسان از شرافت و کرامت برخوردارگردید، تمام ملائکه که از خلافت انسان تعجب کرده بودند در مقابل او به سجده افتادند که این امر بر عظمت یافتن انسان در سایه بعد الهی دلالت دارد.
با توجه به آن چه که مطرح شد، انسان از حقوقی ذاتی برخورداراست که به حقوق بشر معروف هستند و در تعریفی از آن آمده است: »مجموعه امتیازات متعلق به افراد یک جامعه که به اعتبار انسان بودن در روابط خود با دیگر افراد جامعه و با قدرت حاکم با تضمینات و حمایت های لازم از آن برخوردار هستند« - هاشمی،1384، ص. - 12 اما شهروند به دلیل عضویت دریک واحد سیاسی به نام دولت دارای حقوق و تکالیفی است که مجموعه آن را حقوق شهروندی می نامند.
بنابراین این دو مفهوم در یک افق قرار ندارند. به همین دلیل حقوق بشر به مجمو عه ای از حقوق مدنی، سیاسی و اقتصادی گفته می شود که از کرامت انسان ومنزلت او نشأت می گیرد و باید محترم شمرده شود. - طباطبایی موتمنی، 1388، ص - 10 و در نتیجه همه انسان ها صرف نظر از رنگ، جنس و زبان از آن بهره مند هستند. حال آن که حقوق شهروندی، حقوق و تکالیف شهروند نسبت به جامعه ای است که به آن تعلق دارد.
