بخشی از مقاله
مقدمه
خانواده کوچک‌ترین واحد اجتماعی است؛ والدین مهم‌ترین پایه‌های آن را تشکیل میدهند و اعضای آن از پدر، مادر و فرزندان پدید می‌آید. خانواده مهم‌ترین نقش را در جامعه انسانی دارد. استواری خانواده مرهون رعایت حقوق و تکالیف یکدیگر و برقراری رابطه و رفتار برپایه محبت و احترام و دلسوزی نسبت به یکدیگر است. همان‌طور که زن بر مرد، و مرد بر زن و والدین بر فرزندان از حقوق و تکالیفی برخوردارند، فرزندان نیز حقوق و تکالیفی بر والدین دارند. در این مقاله، حقوق و تکالیفی را که فرزندان بر والدین دارند، از دیدگاه امام سجاد با نگاهی به حقوق بین‌الملل، کنوانسیون‌ها و منشورات حقوقی بررسی می‌شود.
تعریف کودک
کودک به کسی اطاق می‌شود که به سن بلوغ نرسیده باشد، چنانکه در میثاق حقوق کودک در اسلام آمده است: «کودک از نظر میثاق حقوق کودک در اسام هر انسانی است که براساس قانون قابل اعمال در مورد وی، به سن بلوغ نرسیده باشد.»
اهمیت و جایگاه حقوق فرزند از منظر امام سجاد
میل به ازدواج و فرزندخواهی، خواست فطری و غریزی برای ادامه نسل است. خانواده بدون کودک، خانواده سرد و بی‌روح است. کودک برای والدین و همچنین برای جامعه انسانی، بزرگ‌ترین نعمت الهی است. فرزند داشتن به هدف حفظ و ادامه نسل در اسام مورد تشویق و ترغیب قرار گرفته است. نازایی و سقط‌جنین، مورد نکوهش می‌باشد. کودک باید در فرایند ازدواج مشروع به دنیا بیاید و از حق‌و حقوقی نیز برخوردار باشد؛ لذا کانون گرم خانواده به عنوان نخستین مدرسه با کمک والدین ارزش‌های انسانی، اخلقی، روحی و دینی را به کودک بیاموزند. امام سجاد حقوق فرزند را از واجب‌ترین حقوق ذکر کرده و آن را در ردیف حق پدر و مادر قرار داده و فرموده است: «فاوجبها علیک حق امک، ثم حق ابیک ثم حق ولدک1» در کلم نورانی امام سجاد ، از حقوق فرزند با عنوان حق ولدک و حق الصغیر سخن رفته است که در این مقاله هر دو حق جداگانه بیان می‌شود.
منشأ حق فرزند
چرا والدین تکالیف و وظایفی را در برابر فرزند به عهده دارند؟ چرا فرزند حق و حقوقی بر والدین دارد؟ منشأ این حقوق چیست؟ از کلم امام سجاد استفاده می‌شود که حقوق کودک برخواسته از دو علت است:
.1 کودک جزیی از وجود والدین و برخواسته از وجود پدر و مادر است. همان‌طور انسان تکالیف و وظایفی را نسبت به خود دارد، نسبت به فرزندش نیز دارد، زیرا فرزند پاره تن و جزء وجود انسان است، علقه انسان به خودش و احساس مسئولیت و تکلیف در برابر خودش طبیعی و فطری است. علقه به فرزند نیز طبیعی و فطری می‌باشد. در کلم امام سجاد فرزند برخواسته از وجود انسان و جزئی از اجزاء وجودی او دانسته شده است. آن حضرت فرمودند: «وأما حق ولدک فتعلم أنه منک؛1 فرزندت حقی بر تو دارد»، به این جهت است که باید بدانی که او از توست، یعنی فرزند جدای از تو نیست؛ فرزند جزء وجود توست. همان‌طور که در برابر خود مسئولیت و تکلیف داری، در برابر فرزند نیز داری.
.2 جامعه و عرف، والدین را در برابر فرزندان مسئول می‌داند، لذا رفتارهای ناپسند و پسندیده فرزندان را به پدر و مادر نسبت می‌دهد و فرزندان را آیینه تمام‌نمای والدین می‌پندارد؛ ازاین‌رو، والدین را مستحق سرزنش و نکوهش در مقابل رفتارهای ناپسند فرزندان می‌داند؛ زیرا فرزند در کودکی، پاک و معصوم است، طبیعت وجودش مستعد و پذیرایی هرگونه بذر می‌باشد.
والدین می‌توانند سرزمین وجود فرزندان را با بذر تربیت صحیح بارور سازند؛ چنین نگاهی، والدین را ملزم می‌دارد، تا مسئولیت و تکالیفی در برابر فرزندان داشته باشند. در کلم امام سجاد به این نگاه اشاره شده و امام فرموده است: «و مضاف إلیک فی عاجل الدنیا بخیره وشره»؛«2فرزندت حقی بر تو دارد، و این حق به این جهت است که او منسوب به تو است و هرگونه رخدادهایی اعم از خوبی و بدی که در دنیا از فرزندت سربزند منسوب به تو است.»
بخش اول - حقوق و وظائف فرزند
پیش از این اشاره شد که در کلم امام سجاد با عنوان «حق ولدک و حق الصغیر» از حقوق و وظائف کودک و فرزندان سخن گفته شده است. اکنون به بیان حقوق کودک می‌پردازیم. «ولد» به معنای فرزند، هم شامل کودک خردسال می‌شود، و هم شامل سنین باالتر از قرینه کلم نورانی امام سجاد به دست می‌آید که «ولد» در اینجا به معنای فرزند بزرگ‌تر از طفل خردسال می‌باشد. زیرا وظائف و تکالیفی که در اینجا بر شمرده شده است چندان تناسب با کودک خردسال ندارد.
