بخشی از مقاله
چکیده
امروزه آلودگی هوای کلانشهرها به یکی از موضوعات روز کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است و کشور ما نیز از این امر مستثنا نیست به طوریکه ساکنان مناطق آلوده عملا به جای اکسیژن، سم تنفس میکنند این در حالی است که بهره مندی از هوای پاک و محیط زیست سالم جزء بدیهیات حقوق شهروندی در هر کشور محسوب می شود. اگر با دید منطقی به موضوع نگریسته شود خواهیم دید که محیط زیست - هوا، آب، خاک - سابقه ای بیش از عمر بشریت دارد اما علی رغم آن، حقوق مرتبط با محیط زیست و درکنار آن، آلودگی هوا از رشته های جوان و تازه تاسیس حقوقی محسوب می شود.
شاید علت آن، این امر باشد که محیط زیست - هوا، آب، خاک - تا به این اندازه در طول تاریخ مورد کم توجهی و بی رحمی ما انسانها قرار نگرفته بود تا نسبت به آن حساسیت نشان داده شود اما امروزه مشاهده می کنیم که در اثر پیشرفت تکنولوژی از یک طرف و استفاده بی رویه وگاها بدون مجوز از منابع طبیعی و محیط زیست، این خواستگاه بشری از هر قسمت آن اعم از آب، خاک، هوا، درسطح منطقه ای، ملی و بین المللی در مخاطره قرار گرفته است به همین جهت برای جلوگیری از تخریب گسترده و آلودگی آن لازم است که قواعد و مقرراتی در این راستا وضع شود تا با اجرای آن بتوانیم مانع از بین رفتن این امانت الهی که خدای متعال به بشریت ارزانی داشته است شویم تا همه موجودات و انسانها و حتی نسل های بعدی هم بتوانند از آن بهره مند شوند.
مقدمه
بهره مندی از محیط زیست سالم جزء بدیهیات حقوق شهروندی در هر کشور محسوب می شود بنابراین مردم هر سرزمینی حق دارند که از هوا، آب، خاک و غذای سالم برخوردار شوند در این راستا ماده 113 منشور حقوق شهروندی نیز، بهره مندی از محیطزیست پاک و عاری از انواع آلودگی، از جمله آلودگی هوا را حق مسلم مردم معرفی کرده است اما علی رغم آن مشاهده می کنیم که رنگ آبی آسمان تبدیل به خاکستری شده و با هر دمی کلی سرب به ریه هایمان وارد میشود و نفس کشیدن برای مان سخت شده و داشتن هوای پاک، تبدیل به آرزو شده است همه اینها باعث شده است که در محیط اطرافمان هر روز با افراد بی شماری رو به رو شویم که دچار بیماری های تنفسی هستند و چه بسا از نزدیکان و عزیزترین کسان زندگیمان باشند که در نتیجه این بیماریها هزینههای اقتصادی هنگفتی بر خود، خانواده و جامعه تحمیل می کنند در چنین شرایطی سوالی که مطرح می شود این است که آیا آرزوی داشتن محیط زیست پاک و هوای سالم زیاده خواهی است؟ یا حق مسلم ماست؟
کشور ما ایران نیز علی رغم آنکه مهد تمدن به شمار می آید و با آسیب های زیست محیطی زیادی هم دست به گریبان است اما مسئله حفاظت از محیط زیست هنوز به باور بسیاری از ایرانیان تبدیل نشده است و اصول، مفاهیم و آیین آن درحال شکل گیری است از این رو حق بهره مندی از آن را باید از مصادیق مهم حقوق شهروندی و حتی حقوق بشریت دانست. لازم به ذکر است که بیشترین آثار آلودگی هوا و تنفس سموم موجود در آن متوجه سالمندان، نوزادان، بانوان باردار و افراد دارای بیماریهای قلبی و ریوی است و سالانه افراد زیادی با آسیب ها و بیماری های جدی تنفسی و قلبی رو به رو شده و گاها با این معضل جان خود را از دست می دهند از سوی دیگر افزون بر به خطر افتادن سلامت شهروندان، هزینه های بسیاری نیز باید صرف درمان بیماری آسیب دیدگان ناشی از آلودگی هوا شود که این خود بخش بزرگی از درآمدها و بودجه ها را به خود اختصاص می دهد.
واقعیت مساله این است که در برخی از کلانشهرهای ایران نیز حق نفس کشیدن طبیعی از مردم سلب شده و این خفگی عمومی موجب مرگ شهروندان می شود و این امر مخالف اصول 22 و 50 قانون اساسی است. از این رو ضروری است تا قوانین مصوب در بحث آلودگی هوا و تعهدات دولت، دارای ضمانت اجرایی قوی باشند تا در صورت عدم اجرای آن از سوی دولت ها بتوان از مراجع قضایی و قانونی آنها را مکلف به اجرای تعهدات کرد. در این مقاله که به روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع معتبر و بررسی مقالات موجود در این زمینه تدوین شده است.
سعی می کنیم که ضمن تعریف حقوق شهروندی و آلودگی هوا، به این سوال اصلی پاسخ دهیم که آلودگی هوا چه تاثیری در زندگی شهروندان دارد؟ و چه رابطه ای بین حقوق شهروندی و آلودگی هوا وجود دارد ؟ تا ضمن بررسی رابطه بین آنها، درحد امکان راهکار هایی جهت بهبود آلودگی هوا و جلوگیری از تبدیل شدن آن به یکی از مشکلات حاد جامعه مثل مرگ و میر انسانها، ارائه دهیم. امید است که همه شهروندان جامعه و در سطح گسترده آن دولتها و جوامع بین المللی، ضمن درک اهمیت قضیه هر یک به نوبه خود وظیفه شان را در راستای داشتن محیط زیست سالم و پاک انجام دهند تا حقوق شهروندان و در سطح بین الملل، حقوق تمام بشریت رعایت شود زیرا آلوده کردن هوا از مصادیق بارز نقض حقوق شهروندی است.
مفهوم شهروند و حقوق شهروندی
شهروندکسی است که اهل یک شهر یا کشور باشد و از حقوق متعلق به آن برخوردار باشد و شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام بگذارند و به مسئولیت خویش در قبال جامعه عمل نمایند شهروند نامیده می شوند. - عمید،1363، ذیل واژه شهروند - به نظر فالکس کیت، شهروندی نه یک موقعیت منفعلانه بلکه یک موقعیت فعالانه است و با سلطه ناسازگار است و ایده ای است قوی که شرافت فرد را به رسمیت می شناسد اما در همان حال بستر اجتماعی را که فرد در آن عمل می کند مورد تأیید قرار می دهد و فرد از طریق اعمال حقوق و تعهدات، شرایط ضروری شهروندی را بازتولید می کند. - کیت، 1381، ص - 13 بنابراین شهروندی به موقعیتی اطلاق می شود که شامل مجموعه ای از حقوق، وظایف و تعهدات است و بر عدالت، برابری و استقلال دلالت دارد. - ستاد حقوق بشر، - 1396
حقوق شهروندی به حقوقی گفته می شود که افراد یک جامعه فارغ از رنگ، مذهب، قومیت، طبقه و دینشان، دارای آن هستند و جز حقوق ذاتی و فطری آنها محسوب شده و غیر قابل انتقال و تجزیهناپذیر است به عبارت دیگرحقوق شهروندی به مجموعه قواعد حاکم بر روابط اشخاص در جامعهی شهری گفته می شود که دولت اجرای آن را طبق قوانین داخلی برای اتباع خود تامین و تضمین کرده است - کامیار، 1382، - 24 بنابراین حقوق شهروندی یکی از مبانی فکری دموکراسی و مفاهیم اساسی زندگی دموکراتیک به شمار می رود. - آذر داد، 1389ص - 1
