بخشی از مقاله
چکیده
رعایت حقوق شهروندی به معنای مسئولیتها و امتیازاتی میباشد که شخصِ تابع کشوری از آن برخوردار است و به عنوان یکی از شاخصههای پیشرفت در جوامع غربی مطرح میباشد؛ و در اسلام نیز حقوق شهروندی اسلامی و عوامل پیشرفت جامعه اسلامی با توجه به مبانی و اهداف قرآنی آن در قالب شهروند جهانی اسلامی تحت عنوان خلیفه خدا در روی زمین مطرح میباشد. شهروندی که با کرامت اخذ شده از خداوند در راستای برقراری جامعه توحیدمحور با حفظ ارزشهای الهی انسانی در پهنای دنیا متعهد است. برهمین اساس بررسی مؤلفههای تشکیلدهنده حقوق شهروندی اسلامی و غیراسلامی و ارتباط آن با حقوق بشر لازم و ضروری مینماید. گزارش قرآن از دنیا و ارتباط آن با آخرت و محوریت خداشناسی و توحید عبادی و نقش و اهمیت آن در پیشرفته دانستن جوامع اسلامی از دیگر مباحث مهم میباشد. مسئولیت حاکمیت و دولتها در برابر رعایت و حفظ و توسعه پایدار حقوق شهروندی اسلامی درزمینه حقوق مدنی، حقوق سیاسی، حقوق اقتصادی اجتماعی، حقوق فرهنگی و حقوق قضاییو همچنین تعهد آحاد جامعه بشری در مقابل آن از مباحثی است که در این مختصر توجه و بررسی شده است.
واﮊگان کلیدی: قرآن، حقوق، شهروندی، حقوق بشر، جامعه پیشرفته، اسلامی، مسئولیت شهروندی.
مقدمه
حس استعلایی که در وجود انسانها به امانت نهاده شده است عاملی است که حرکت مستمر انسان را برای رسیدن به کمال توجیه و تأکید مینماید. همین امر باعث شده است که انسان به دنبال شناخت خود، محیط اطراف و خالق خودش برآید چگونگی تعامل و ارتباط این سه امر همیشه مورد توجه انسانها بوده است در همین ارتباط جایگاه جوامع انسانی و حرکت رو به جلوی آن بر اساس مبانی فکری از دیگر موضوعاتی است کهاندیشمندان را به خود مشغول ساخته است. بیشک این حرکت در جوامع به شناسایی مردم و حقوق و تکالیف آنها و شناخت دولتهای حاکم و نقش آن در توسعه و پیشرفت نیاز دارد.
حقوق شهروندی پیش از میلاد حضرت مسیح نزد اندیشمندانی همچون افلاطون و ارسطو مورد توجه بود و دنیای غرب که خود را طلیعهدار حمایت از این حقوق میداند در ادوار مختلف مؤلفههای آن را ترمیم و بررسی کرده است اینان در حقوق معاصر دو فاکتور اصلی در حقوق شهروندی مطرح نموده و تضمین آن حقوق و توسعه جوامع بر اساس آن حقوق را به عنوان شاخص پیشرفت شناساندهاند. اما آیا ملاکات و شاخصهای پیشرفت در جوامع غربی مورد پذیرش اسلام است یا خیر؟ و اسلام در صورت رد این ملاکات چه شاخصههایی را طرح میکند؟ وضعیت حقوق شهروندی در غرب چگونه است؟ پاسخ به این پرسشها ضرورت تحقیق حاضر را روشن مینماید. مراجعه به قرآن و آموزههای قرآنی در معرفی حقیقی جوامع انسانی با توجه به سنتهای حاکم بر آن بیشک ما را در ارایه نظریههای مطرح در این زمینه هدایت و در تنظیم قوانین مرتبط به حقوق شهروندی در تمام ساحتها و نحوی اجرای آن کمک خواهد نمود.
در لغت عربی برای حق و همچنین مشتقات آن معانی مختلفی ذکر شده و در علم فقه، حقوق و حتی در فلسفه تعریفهای گوناگونی ارایه شده است. اما در لغت عرب میتوان آن تعاریف را به یک معنا بازگرداند و آن معنا به اعتبار وجه مصدری حق »ثبوت« و به اعتبار وجه وصفی آن »ثابت« میباشد.٧٨ ازاینرو بر هرچیزی که دارای نوعی ثبوت و وجوب است حق اطلاق میگردد؛ ٧٩ چه ثبوت آن حقیقی باشد مانند وجود خداوند سبحان و یا اعتباری باشد مانند خیارات. در اصطلاح فقه و حقوق نیز حق عبارت است توانایی خاصی - از جهت قانون یا عرف - که برای کسی یا اشخاصی نسبت به شخصی - مانند حق قصاص - یا چیزی - اعم از عین یا منفعت و یا عقد - اعتبار شده است که صاحبان یا صاحب حق - ذو الحق - به مقتضای آن توانایی میتواند در آن شی یا شخص تصرف نمایند. و در واقع حق مرتبهای ضعیف از ملکیت است.٨٠ در علم حقوق نیز حق به توانایی شخص بر چیزی یا برکسی گفته میشود.٨١
