بخشی از مقاله
چکیده
حق دسترسی به اطلاعات ،از حقوق بنیادین هر انسان از جمله در زمینه محیط زیست که در حال حاضر، حق مذکور توسعه یافته ترین موضوعی است که به عنوان حقوق همبستگی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. با توجه به اهمیت آن، این حق همواره در اسناد و متون مختلف بین المللی از قبیل - - اعلامیه استکلهم ، اعلامیه ریو ، کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و ... - - مورد اشاره و کاوش قرار گرفته است چرا که امروزه موضوع محیط زیست و دسترسی به اطلاعات آن در این دوره زمانی به یکی از مهمترین معضلات سازمان های بین المللی و کشور های زیادی و همچنین به دغدغه بسیاری از افراد به عنوان جز لاینفک زندگی تبدیل گشته است . با این وجود در این پژوهش سعی شده که به بررسی جایگاه اطلاعات زیست محیطی و اهمیت آن در اسناد و متون مختلف پرداخته شود .
مقدمه
حق بر محیط زیست ، توسعه یافته ترین شاخه حقوق هبستگی به عنوان سومین نسل حقوق بشر بوده این مهم در واقع به دنبال این اصل مطرح می شود که فردی باید جدا از دولت مراقب حفاظت از محیط زیست باشد. در جهان امروز محیط زیست به یکی از مسایل مهم و نگران کننده تبدیل شده و در واقع از مسائل جهان ، مسئله محیط زیست می باشد که حفظ آن به یکی از دغدغه های اساسی بسیاری از دولت ها و سازمان های منطقه ای و بین المللی و حتی سازمان های مردم نهاد تبدیل گشته است .
به منظور حمایت کارآمدتر از محیط زیست و حفاظت از آن و به نوعی توسعه آن در راستای برخورداری از محیط زیست سالم به عنوان یکی از حقوق بشری - حقوق اصلی و لازم برای ادامه زندگی - ، شهروندان و همه افراد بشری باید از اطلاعات لازم دراین زمینه برخوردار باشند . حق بر محیط زیست دارای اجزا و محتوایی است، و این اجزا تشکیل دهنده و قوام دهنده ی این حق هستند که این اجزا عبارتند از: حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی، حق مشارکت در اتخاذ تصمیمات زیست محیطی، حق بر آموزش مسائل زیست محیطی و حق دسترسی به مراجع اداری و قضایی از جمله مجازات و جبران خسارات زیست محیطی که در این پژوهش سعی شده به بررسی حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی پرداخته شود.
- 1 حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی
در میان حقوق بنیادین،حق دسترسی به اطلاعات از حقوق نو به شمار می رود. از سوی دیگر همان طوریکه خواهیم دید ،حقوق و آزادی های دیگر که صبغه ی سنتی تر دارند، کمتر مورد منا قشه قرار می گیرند ،ولی حق موردبحث هنوز محل مناقشه ی بسیار است . بدین منظور، ابتدا به تعریف این حق در مفهوم عام آن می پردازیم و سپس محتوای آن را مورد برسی قرار خواهیم داد. حق دسترسی به اطلاعات ،در اصل به طبیعت و نظام قضایی خاص اروپا باز می گردد و این مهم، ویژگی اصلی این حق به شمار می رود .
در چارچوب مورد بحث ما مفهومی عام از حق در نظر گرفته می شود که عبارت است از هر گونه آگاهی در مورد فعلی که عواقب نظری وعلمی عمومی برای جامعه به دنبال داشته باشد.اما بی گمان این تعریف مقصود ما را برآورد نخواهد کرد. ما می توانیم این تعریف را با درنظر گرفتن نوع ارائه ی این آگاهی،یعنی دیداری وشنیداری بودن آن کامل کنیم.به دیگربیان،این اطلاعات از طریق مطبوعات،رادیو،تلویزیون و به تازگی اینترنت در دسترس عموم قرار می گیرند .
افزون بر آن امروزه بر خصوصیت دیگر این اطلاعات یعنی » به روز بودن « نیز به همراه انتشار آنها تأکید می شود . به دیگر سخن در هیچ وضعیتی نباید بین اطلاعات دهنده و اطلاعات گیرنده انفاک پدید آید ، تمامی شروط فوق بدین دلیل است که حقوق اطلاعات گیرنده از بابت آنچه دریافت می کند تأمین گردد - تمامی این شرایط در تحقق این حق لازم است و این تأکید بدین دلیل است که دولت ها مقداری اطلاعات مرده و غیر مفید را به شهروندان اعلام نکنند و سپس مدعی ایجاد این حق برای آنها شوند - . در کنار حق دسترسی به اطلاعات ، وجود آزادی های دیگری نیز لازم و ضروری است.
در این زمینه می توان گفت که این حق نیاز به پیش زمینه هایی دارد که عبارتند از برخی آزادی های عمومی و این آزادی ها در سطح بین المللی شناخته شده اند و هر حکومت دموکراتیک ناگزیر از تحقق آنها است . آزادی ارتباطات و انتشار در این مقوله جای دارند ، اما بی تردید آزادی بیان سرچشمه اساسی حق دسترسی به اطلاعات بشمار می رود . آزادی بیان که در واقع زیر مجموعه ی مقوله ی عام آزادی فکر است ابتدا در ماده 11 اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه و سپس در ماده ی 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر مطرح شد ، و معاهده اروپایی حقوق بشر نیز در ماده 10 خویش بدان پرداخته است ، این ماده به عنوان حق دسترسی به اطلاعات در این معاهده بشمار می رود . با پیشرفت فناوری و اقتصادی از یک سو و نیاز به محیط زیست سالم از سوی دیگر ، بحث نیاز به اطلاعات در زمینه محیط زیست بسیار مهم و حیاتی است و نیازمند بررسی دقیق است . ابتدا باید دید که این اطلاعات چیست و تا چه حد در دسترس عموم قرار گیرد .
حقوق محیط زیست در برگیرنده ی بسیاری از اصول برجسته ی حقوق است . این اصول منشأهای گوناگونی دارد و به تناسب ممکن است برگرفته از حقوق بین الملل یعنی معاهدات بین المللی ، یا حقوق داخلی یعنی قوانین اساسی و عادی مربوط به محیط زیست باشند . باید توجه داشت که پس از معاهده ی استکهلم 1972 قانون یکنواخت اروپایی 1985 و معاهدات ماستریخت و ریو 1992 با نوعی نگرش این شاخه از حقوق روبرو هستیم که کانت آن را حقوق جهان شمول می نامید .
بنابراین با تحقق چنین ماهیتی تمام مردم ساکن در کره ی زمین باید برای دستیابی به اصولی واحد در زمینه ی محیط زیست ، تلاش کنند . شکی نیست که همکاری در این زمینه نیازمند وجود اطلاعاتی کافی در این زمینه است و در واقع اطلاعات در مورد محیط زیست پیش شرط تحقق سایر اصول مربوط به محیط زیست است . به همین سبب ، در اصول بنیادین حقوق محیط زیست ، در کنار اصل پیشگیری ؛ اصل برخورداری و دسترسی به اطلاعات وجود دارد . بدیهی است حق برخورداری از اطلاعات در رابطه با محیطی که انسان در آن زندگی می کند ، یکی ازحقوق اصلی و لازم برای ادامه زندگی سالم است ، به دیگر سخن انسان با دارا بودن اطلاعات کافی بهتر می تواند برای زندگی خویش از حیث سلامتی برنامه ریزی لازم را ترتیب دهد .
این مهم در واقع به دنبال این اصل مطرح می شود که هر فردی باید جدا از دولت مراقب حفاظت از محیط زیست باشد . برای مثال ماده L-200-2 قانون روستایی و ماده L-110-2 قانون محیط زیست فرانسه بر این موضوع تأکید دارند . اجرای این اصل ناگزیر منوط است به اینکه اطلاعات مربوط به وضعیت محیط زیست و طرح هایی که برای محیط زیست خطرناک اند ، در اختیار عموم قرار گیرد. ارائه این اطلاعات می تواند از طریق مقامات عمومی به صورت روشی قانونمند صورت پذیرد . - برای مثال مطابق آنچه در مورد قوانین عمل می شود - یا با درخواست افراد در اختیار آنها قرار گیرد .
