بخشی از مقاله
چکیده
آزادی اطلاعات یا حق دسترسی به اطلاعات موجود در نهادها و مؤسسه های عمومی از مفاهیم نسبتا جدید و نوظهور در ادبیات حقوقی است. اما مبنای این حق همان ماده 19علامیه جهانی حقوق بشراست. ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر مقرر می دارد: » هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آن است که از داشتن عقیده خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در أخذ و انتشار آن به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد «این حق، پیش از آنکه به عنوان زیربنایی در دموکراسی خوانده شود، یکی از حقوق بنیادین بشری است که ذیل حق بنیادین آزادی بیان قرار دارد و یکی از وجوه آن محسوب می شود. حق مذکور، نخستین بار در سال 1766 ، در قانون مطبوعات سوئد و برای روزنامه نگاران به رسمیت شناخته شد. - انصاری، 1387، ص - 13 با وجود این، بیشتر قوانین این حوزه در دو دهه اخیر تدوین شده اند. عوامل مختلفی در اقبال عمومی به حق آزادی اطلاعات دخالت داشته اند. دولت با اجرای اختیارات نهادهای دولتی و با استفاده از همه منابع قابل دسترسی، حقوق و آزادی های شهروند را تضمین می کند. »حق دسترسی به اطلاعات« هفتمین بند از منشور حقوق شهروندی است که پس از »حق حیات، سلامت و کیفیت زندگی«،»حق کرامت و برابری انسانی«،»حق آزادی و امنیت شهروندی» «حق مشارکت در تعیین سرنوشت«، »حق اداره شایسته و حسن تدبیر« و »حق آزادی اندیشه و بیان« آمده است.
واژگان کلیدی:قوانین، حقوق، حقوق بشر، آزادی اطلاعات، حق شهروندی.
مقدمه
حق دسترسی به اطلاعات، به عنوان یکی از حقوق بنیادین بشر در اسناد حقوقی ملی و بینالمللی مورد توجه قرار گرفته است. هر شهروند حق دارد با استفاده از مطبوعات و تکنیکهای جدیدِ نشر عقاید و افکار به درستترین اخبار و اطلاعات داخلی و خارجی و تحولات جهان دسترسی داشته باشد . این حق از سالها پیش مورد توجه تئوریسینهای حقوقی و سیاسی بوده است و از آن رو که از سویی با جایگاه و حدود دولت و از سوی دیگر به مردم مربوط میشده است، در حقوق عمومی مورد بحث و توجه بوده است. همواره سانسور به عنوان ابزاری در دست حاکمان زورگو و خودکامه بوده است و بر انتشار آنها نظارت داشتهاند و از اطلاع و آگاهی مردم ترسیدهاند.
چرا که پایهی حکومت استبداد بر جهل و فقر مردم استوار است و اگر این دو پایه بلغرد، ستونهای حکومت جور فرو خواهد ریخت. اسلام از ابتدای بعثت نبی اسلام - ص - جایگاه آگاهی، علم و تعقل را تقدیس و تکریم کرده است و مردم را به مشاهده، شنیدن و علمآموزی دعوت کرده است و راه یافتن حقیقت و سعادت را در شنیدن نظرات مختلف و تبعیت از احسنِ اقوال، دعوت کرده است: »فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه« در بسیاری از کتب حدیث نیز در باب اول به عقل و جهل پرداخته است. اما این اهمیت به آزادی بیان و مطبوعات در طول تاریخ با فراز و نشیبهایی همراه بوده است و گاه حد این آزادی به شدت ضیق و گاه وسعت شدیدی یافته است.
اما همگان بر این امر واقف ومتفقاند که این حق نیز همچون سایر حقوق انسان دارای حدود و استثنائات است. اخلاق عمومی، نظم اجتماعی، حقوق دیگران برخی از این استثنائات هستند که همهی دولتها برآن اتفاق نظر دارند. با گسترش رسانهها و ابزارهای اطلاعرسانی این بعد از حقوق انسانی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و از شکل بسی و اولیهی آن به صورت قوانین و آئیننامههای تخصصی در حوزهی رسانههای مختلف در آمده است . قوانین مطبوعات، قانون ادارهی صدا و سیما، قانون ممنوعیت بکارگیری تجهیزات دریافت از ماهواره و نیزآئیننامهی ساماندهی سایتهای اینترنتی بخشی از قوانینی هستند که در بارهی رسانهها، حدود و اختیاراتشان مصوب گشتهاند.
میان حق بیان و عقیده و حق دسترسی به اطلاعات رب بسیار وثیقی است و باید گفت که دو روی یک سکهاند ودو بعد از یک حق کلیترند که همانا حق آزادی اطلاعات یا آزادی ارتباطات - 1 - است. بسیاری از محققان فرانسوی مادهی یازده اعلامیهی حقوق بشر و شهروندی را قابل انطباق بر تمام امکانات و وسایل ارتباطی شناختهاند و آن را معرف آزادی ارتباطات به صورت عام - آزادی بیان، آزادی کلام، آزادی مطبوعات، آزادی اطلاعات و - دانستهاند. - 2 - حق دسترسی بدون حق انتشار و بیان و حق انتشار و بیان بیآنکه حق دسترسی وجود داشته باشد، عبث و مهمل خواهد بود. از همین روست که در دستهبندی حقوق بشر، حق وصول به حقایق و اخبار و اطلاعات را زیر مجموعهی حق آزادی فکر، عقیده و بیان - در معنای اعم آن - میآورند. - 3 -
برخی دیگر نیز آزادی مطبوعات و رسانههای گروهی را برای انتشار و دسترسی به اطلاعات به عنوان بخشی از آزادیهای سیاسی و ابزار نظارت مردم بر دولت میدانند - 4 - و برخی دیگر آن را جزء آزادیهای فردی میدانند. - 5 - با همهی این اوصاف،امروزه جایگاه این آزادی بسیار اهمیت یافته است وهرساله کنفرانسهای مختلفی که در حوزهی رسانهها برگزارمیشود، نگاهی به وضعیت حقوقی آزادی جریان اطلاعات درجهان دارد. تقریباً در تمام کنوانسیونهای بینالمللی حقوق بشر نیز این آزادی مورد بحث و توجه بوده است و سانسور و فیلترینگ را امری غیر انسانی و سرکوبگرانه تلقی کردهاند.این تحقیق برآن است تا با بررسی ابعاد این حق، به بررس موردی برخیاز رسانهها و قوانین و مقررات مربوط به آنها بپردازد و تحلیلی را از آنها ارائه کند.
تعاریف و کلیات
-1 تعاریف
ماده - 1 در اینقانون اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار میرود:
الف - اطلاعات: هرنوع داده که در اسناد مندرج باشد یا بهصورت نرمافزاری ذخیره گردیده و یا با هر وسیله دیگری ضب شده باشد.
