بخشی از مقاله
چکیده
رسالة‌الحقوق امام سجاد در عصری نوشته شد که خاندان شوم اموی با ابزار ظلم و جهل در پی دور ساختن مردم از امام و منزوی کردن ایشان بودند؛ آنان از این طریق، مانع فروریختن پایه‌های سست و لرزان حکومت دروغین خود به وسیله آموزه‌های این بزرگواران می‌شدند، اما با این وجود، امام سجاد در میان آن همه اختناق، از هیچ تالشی مضایقه نکردند و صدای حق را به گوش همگان رساندند. اکنون با گذشت قرن‌ها، این رساله همچنان به عنوان یکی از منابع مهم حقوقی و تربیتی مورد بحث واقع می‌شود و می‌توان آن را بعد از قرآن کریم و نهج‌البلاغه، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و جامع‌ترین منابع حقوقی در دنیای اساام دانست.
در رسالة‌الحقوق آن به بررسی 51 مورد از حقوق و وظایف انسان در هفت دسته شامل حق خداوند، حق نفس و اعضای بدن، حق افعال عبادی، حق رعایا، حق رحم، حق دیگران و حق مال پرداخته شده است. حقوق الهی در این رساله یعنی احکام، وظایف و تکالیف الهی و آنچه از جانب خداوند نسبت به اصناف مختلف بر انسان واجب شده است؛ نه حق به معنای فلسفی و کالمی آن، در این میان یکی از بزرگ‌ترین حقوق خداوند نسبت به هر فردی، در برابر اعضاء و جوارح اوست، زیرا ریشه همه حقوق در به جا آوردن حق اعضاء و جوارح بدن نهفته است، لذا بنا به ضرورتی که در شناخت این حقوق وجود دارد، در این مقاله به بررسی حق زبان در حقوق اعضاء و جوارح، پرداخته خواهد شد.
واژگان کلیدی: رساله حقوق، امام سجاد ، حق، حقوق، اعضاء و جوارح.
مقدمه
حق و حقوق، یکی از مباحث مهم و ارزشمندی که در بین جوامع انسانی مطرح است که با زندگی انسان‌ها ارتباطی مستقیم داشته و از طبیعت اجتماعی بودن انسان نشأت گرفته است. دانشمندان نیز در طول قرون و اعصار، از آن سخن گفته و درباره آن کتاب‌هایی به رشته تحریر درآورده‌اند. این موضوع در مکتب انبیاء الهی، به ویژه در مکتب اسام مورد توجه خاص قرار گرفته است. به‌گونه‌ای که نظام حقوقی در مکتب انبیاء، به ویژه در اسام بر اصولی انسانی و الهی استوار است و اهدافی متعالی و مقدس را دنبال می‌کند. این نظام، جامعه را بر اساس کرامت استوار نموده و بر مبنای ایدئولوژی صحیح بازسازی می‌کند. در نظام اسامی حاکمیت از آن خداست و قوانین اسام هماهنگ با فطرت است و نیازها و تمایات انسان را در حدّ الزم نه کم و نه زیاد مورد توجه قرار می‌دهد و با تأمین مصالح خود و جامعه استقلل و آزادی، رشد و توسعه اقتصادی و فرهنگی و سیادت جامعه اسامی در چهارچوب یک سری قوانین ثابت و متغیر، انسان را به سوی هدف اصلی آفرینش او هدایت می‌کند.
رسالهالحقوق نمونه‌ای است از تعالیم تربیتی و که عاوه بر صحیفه سجادیه، سرشار از مضامین عالی معنوی است و می‌توان عطر وحی را از آن استشمام کرد؛ امام طی آن، حقوق و وظایف گوناگون انسان را چه در پیشگاه خدا و چه نسبت به خویشتن و دیگران، بیان نموده است. گفتنی است، این رساله، تقریباً تمامی اقشار و طبقات جامعه را مخاطب قرار داده است. این کلم، بر سرچشمه وحی و مبانی دین نورانی اسام مبتنی است. رساله حقوق پیشوای چهارم حضرت امام زین‌العابدین حاوی پیام‌های واالی انسانی برای تک‌تک افراد انسان است. در این مقاله ضمن گذری بر این رساله، به تبیین نوع حق در آن، بیان حق اعضاء به عنوان یکی از حقوق و در آخر به بیان حق زبان می‌پردازیم.
گذری بر رساله حقوق
رساله الحقوق یکی از آثار ارزشمند امام سجاد است. این متن شریف در حقیقت، نامه‌ای است که امام سجاد به یکی از اصحابشان نوشته‌اند. رساله‌ای که بدین نام خوانده می‌شود، یکی از چند اثر منسوب به امام سجاد علی‌بن الحسین است. برخی از قدیم‌ترین مأخذها که نام این رساله در آن آمده به شرح زیر است:
.1 تحف‌العقول، از حسن بن علی‌بن حسین‌بن شعبه حرانی - متوفی 381 ه. ق - .
.2 خصال، از ابوجعفر محمدبن علی‌بن حسین بابویه قمی - متوفی 382ه. ق - .
.3 من لایحضره الفقیه، از همین نویسنده.
پس از این سه مأخذ نوشته احمدبن علی‌بن احمد نجاشی اسدی کوفی - متوفی 450 ه. ق - است.نویسنده تحف‌العقول این رساله را بدون سند آورده است، اما صدوق در خصال سند خود را چنین نویسد: «علی بن احمدبن موسی، از محمدبن ابی‌عبداهلل کوفی، از جعفربن مالک فزاری از خیران بن داهر، از احمدبن علی‌بن سلیمان جبلی از پدرش، از محمدبن علی از محمدبن فضیل، از ابوحمزه ثمالی و در من لایحضر حدیث مرسل است.» و نویسد:« اسماعیل بن فضل از ثابت‌بن دینار از سیدالعابدین علی‌بن الحسین بن علی‌بن ابی‌طالب.»در من لایحضر رساله با عبارت: - و حق‌اهلل االکبر علیک... - آغاز می‌شود و مقدمه‌ای را که حقوق به اجمال در آن آمده است، ندارد. در تحف‌العقول آن مقدمه موجود است. اما عبارت رساله با آنچه در خصال است اختاف فراوان دارد: در عبارت بسط بیشتری دیده می‌شود و در مواردی کلمات مبهم، مغشوش و یا نامفهوم است که علت آن را تصرف ناسخان باید دانست.شماره حق‌ها در هر دو مورد که به اجمال و تفصیل یاد شده در
