بخشی از مقاله
چکیده:
یک پیش فرض این نوشته آن است که برای کارآمد سازی نقشه راه پیشرفت اسلامی ایرانی، ظرفیت کافی وجود دارد، اما در حال حاضر در این ارتباط با نوعی شکاف توسعه ای عمیق مواجه هستیم. اولین نقطه عزیمت در فاز اول حرکت در تدوین نقشه راه که هم پیامد متدلوژیک نقشه راه است، هم تئوری مربوطه آنرا تایید می کند و هم تجارب فراوان آنرا به اثبات رسانده اند، باور حقیقی به وجود مشکل است. این پدیده در بر گیرنده ابعادی وجود شناختی است که هم پیوند معرفت شناسی خاص خود را دارد و هم می تواند تاثیر معنی داری بر متدلوژی نقشه راه داشته باشد. دومین مؤلفه محوری در بهره دهی نقشه راه، فاز بندی و تدوین زیر بخش های آن برای حل مشکل مورد نظر می باشد.
فاز اول نقشه مربوطه فراهم سازی مقدمات اساسی آن است. این فاز شامل شفاف سازی هدف، تعریف قلمرو واقعی، ایجاد ذهنیت احساس نیاز به حل مسأله برای تصمیم سازان، فراهم سازی ابزارها و مکانیسم ها و ترسیم استراتژی های سازگار برای حل مسأله مورد نظر می باشد. یک واقعیت آشکار ولی دردناک آن است که ما مسلمانان ایرانی: نخست مشکل واقعی را بطور دقیق شناسایی نمی کنیم. دوم وقتی مشکل را شناسایی می کنیم تنها به قبول آن بسنده می کنیم ولی آنرا باور نمی کنیم. سوم وقتی مشکل را باور میکنیم در مرحله استراتژی ها،ارتباط فرایندها و فراهم سازی بسترها و ابزارها، ناکارآمد هستیم. اینها خود سه مؤلفه اولیه کارآمد سازی نقشه راه هستند.
چهارمین مؤلفه کارآمد سازی مفاد نقشه راه، اجرا، ارزیابی مستمر، پذیرش خطاها، حل و فصل دشواری ها و تدوین نقشه راه برای عملیاتی ساختن فاز بعدی است. بی توجهی دست اندرکاران اسلامی ایرانی موجب شده که چنین فرایندی عمل نشود. و آنگهی یک دشواری معرفت شناختی به همراه تأثیرات روان شناختی خاص در ذهنیت مدیران ارشد وجود دارد که آسیب خاص خود را به کارآمدی نقشه راه می رساند. این دشواری همان خلط جایگاه عاقل و معقول از یک سو و خلط هستهها و پوسته ها از سوی دیگر است . به این صورت که اول دست اندرکاران بدون داشتن شرایط لازم، خود را بر راه و آرمان منطبق می دانند.
در اینکه آرمانهای اصیل اسلامی ایرانی بزرگ و کم نظیرند شکی نیست، اما اندیشه و عمل ما مدعیان و قافله سالاران این راه لزوماً بر آن آرمانهای اصیل انطباق ندارد. اگر دین ما و تمدن ما فوق العاده است، ما فوق العاده نیستیم.البته اگر بصورت طبیعی و واقعی راهبانان به درجه ای برسند که بر راه منطق شوند، بسیار عالی است و این در راستای اتحاد واقعی عاقل و معقول است که کارساز و راهگشا است. دوم اینکه دست اندرکاران اصلی عملاً بهای لازم برای تحقق اهداف و هستههای اصیل مورد توجه دین قائل نمیشوند، اما بر طمطراق پوستهها و ابزارها افتخار میکنند. این در حالی است که مضمون دعای صاحب شریعت و تقاضای او از خدای بزرگ آن است که: " به ما ابر پاییزی عطا فرما ]که پر باران و مایه دار است[ و نه ابر بهاری ]که طمطراق دارد و کم مایه.[1 به عقیده من تا این ملاحظات وجود شناختی، معرفت شناختی و روش شناختی دقیقاً عملیاتی نشود و آسیب های مربوطه حل و فصل نگردد، تدوین نقشه های راه یکی پس از دیگری نا موفق بوده، از ارتباط کارآمدی تنها عنصر هزینه را در بر خواهند داشت.
به تعبیر دیگر صاحب شریعت، " چه بسا روزه هایی که تنها گرسنگیاش برای روزه داران باقی می ماند". گذشته از اینها آثار روان شناختی این خلط وجود شناختی و معرفت شناختی بسیار فراگیر خواهد بود. پس از حل دشواری های فوق است که استراتژیستها فاز پایانی نقشه راه را تدوین می کنند. چون راه عظیم است و راه بان اصلی هشیار - ٌان االله بصیر بصیر - ،کارآمدی نقشه راه، تطابق معنی دار راه و رهرو را میطلبد که شدنی است ولی تا کنون نشده است. به نظر من بی توجهی به این ملاحظات، حلقههای مفقوده کارآمد سازی نقشه راه هستند. این مقاله به تبیین این گونه آسیبهای نقشه راه می پردازد و بسته خود را برای کارآمد سازی نقشه مربوطه پیشنهاد میکند.
کلمات کلیدی: آسیب های شناخت شناسی، حلقه های مفقوده، کارآمدی نقشه راه، استراتژی ها، فازهای نقشه راه
مقدمه
تدوین نقشه راه برای پیشرفت در هر جامعه و برای هر نوع ارتقاء در زیر سیستم های آن جامعه و حتی برای هر برنامه مربوط به آن، اقدامی علمی و ضروری است. اصولا در حال حاضر برای انجام هر نوع پیشرفت و بهبود در زیر سیستم های توسعه تدوین نقشه راه به عنوان یک برنامه و دستورالعمل حیاتی در آمده است . - Kerr etal 2012, 1 - اما قدم اول در هر نوع کاربرد از نقشه راه، درک استاندارد آن، توجه به لوازم حیاتی کارکرد آن و عنایت به عناصر انرژی دهنده آن است.مثلاً نقشه های راه کارآمد و جدید معمولا بر کار گروهی و معجزه ناشی از انرژی افزایی کار گروهی و یا به تعبیر صاحب نظران نقشه های راه، ایجاد نوعی ”نبوغ دسته جمعی“ استوار هستند.
به همین خاطر نقشه راه موضوعی ساده نبوده ابعادی پیچیده، عناصری شناختی و ارتباطات متقابل شبکه ای فراوانی را پوشش می دهد. پس پیش فرض اولیه همراهی با نقشه راه درک و توجه عملی به ساختارها و ارتباطات پیچیده روان شناختی، جامعه شناختی و روان شناسی اجتماعی است. توسعه سازگار با نقشه راه، جمع محور است و لذا نیازمند تلاش های دسته جمعی، کاربرد عقل جمعی و هم افزایی دانش های همگانی است . - Devine 2002, Eisenhardt 1990 - تدوین نقشه راه اصولاً خود یک کار علمی و دانش محور است و به معنای واقعی نوعی ایجاد دانش و یا مشارکت در تولید دانش است.
در واقع ادغام دانش گروههای مختلف، از یک سو خود مستقلاً کار پرحاصلی است. از سوی دیگر ادغام دانش ها و بینش ها در این راستا کیفیت کارهای موجود را بالا می برد . - Witte 2007 - تدوین نقشه راه تخصص محور است. به عناصر و ایده های شناختی ارتباط اساسی دارد که می تواند محصول دیدگاههای مختلف را سامان داده در حل مسأله و اتخاذ تصمیمی استاندارد بطور جدی مؤثر باشد . - Wittenbaum etal 2004 - دو بخش عمده تدوین نقشه راه فرایند و محصول پایانی آن هستند. یکی از اساسی ترین لوازم کارآمدی نقشه راه تولید دیدگاههای نوین متکثر و متنوع است و این مرتبط با بعد خلاقیت نقشه مربوطه است. اساساً که هر چه تکثر و تنوع دیدگاهها بیشتر شود، اطمینان بخشی نسبت به کارآمدی نقشه راه بیشتر خواهد شد . - McIntyre 1998 -
حل مساله مشارکتی از دیگر ویژگی های نقشه راه استاندارد است. یعنی برای بهره دهی معنی دار نقشه راه لازم است که تمامی نیروها - بخصوص از دیدگاههای مخالف - را دعوت کرد و اندیشه های آنها را دریافت کرد و ذخیره ای از افکار مشترک را برای اتخاذ تصمیم های بعدی فراهم نمود. بوجود آمدن اجماع صاحب نظران در عرصه های مورد نظر از دیگر اقدامات اولیه برای کارآمدی تدوین نقشه راه می باشد. ساده بودن زیر الگوهای مرتبط، انعطاف پذیری ساختارها،قابلیت پذیرش تغییرات، اصالت و جنبه نو آورانه، پردازش ابعاد جدید و زمینه دهی تعمیق و تکامل فرایند ها و استراتژی ها از خصلت های نقشه راه کارآمد است . - Guilford 1967 - زمینه های تفکر عمیق، ساختار سازی دقیق و ایجاد ارتباطات زبانی و فنی همه جانبه از خصلتهای اولیه
