بخشی از مقاله
چکیده:
با گذري بر بناهاي مهم شهري از گذشته ها و از تاریخ که در مراکز محلات، مجاورت راسته هاي بازار و گذر هاي اصلی احداث شده ،به فضایی پنهان از برون و جلوه گر از درون خواهیم رسید که معناي درونگرایی را به هواي محرمیت و سلسله مراتب فضاهاي ریز و درشتش نمایان داشته است. بی شک حمام از تمدن هایی بر آمده که در آن اطلاعات کافی از سیستم حرارتی، هدایت آب گرم، مصالح ساختمانی، مهندسی، معماري و ... وجود داشته است. با وصف تفاسیر معلوم شده از معناي مورد بحث پژوهش مذکور در روند تحقیق به تاریخچه ي حمام در اعصار مختلف پرداخته شده و با تشریح عملکردها و ویژگی هاي کالبدي حمام ایرانی با فرهنگ ایرانی –اسلامی دوران خویش به توصیف ملزومات اشاره گشته که با نمونه اي موردي از حمام علیقلی آقا دراصفهان تکمیل گردیده است.
.1مقدمه:
بناهاي تاریخی و عام المنفعه ي ایران یک بخش افتخار آمیز از هنر معماري اسلامی ایران ونیز زبان گویایی از فرهنگ غنی ایرانی و معنویت حاکم بر آن است. مهارت و استادي فوق العاده اي که صرف طراحی، ساخت و تزئین این گونه بناها شده، به همراه هدف والایی که مسبب ساخت آنها بوده - کسب رضایت پروردگار و خدمت به خلق او - ، تشخیص ویژه اي به این دسته از بناهاي تاریخی بخشیده است. همچنین نقش مهمی که این بناها در آبادانی، رونق اقتصادي، فرهنگ و بهداشت جامعه بر عهده داشته اند، بر اهمیت آنها می افزاید.
با توجه به این جایگاه، بناهاي عام المنفعه را می توان، علاوه بر جنبه معماري، از جنبه هاي مختلفی مورد مطالعه قرار داد. با توجه به کتیبه ها و اسناد و مدارك باقی مانده ي، سازندگان بناهاي عام المنفعه ي ، افراد مختلفی، اعم از پادشاهان و حکمرانان، کارگزاران دولتی، بازرگانان و ثروتمندان و افراد خیري از طبقات مختلف اجتماعی بودند که بخشی از ثروت مشروع و شخصی خود را صرف ساخت این بناها کرده و گاه بخش دیگري را وقف اداره و تعمیر و نگهداري آنها می نموده اند.
بناهاي عام المنفعه ي در ایران بناهاي متنوعی با کارکردهاي گوناگون را شامل می شود که به صورت هاي مختلف در خدمت عموم مردم قرار می گیرند، از جمله انواع کاروانسراهاي برون شهري و درون شهري، راه ها و بناهاي مربوط به آن، پل ها و سدها، آب انبارها، یخچال ها، سقاخانه ها، بازارها، حمام ها، بیمارستان ها و مدارس و مراکز آموزشی. حمام از جمله ابنیههاي مهم شهري بوده که معمولاً در مراکز محلات و یا در مجاور راستههاي بازار و یا گذرهاي اصلی احداث میشدند.
با این تفسیر از معناي عمومیت فضاي مورد بحث با روندي از تاریخچه ي شکل گیري این بناها در تمدن هاي مختلف تاریخی به تشریح پرداخت شده است و در ادامه با وصف ویژگی هاي حمام هاي ایرانی در دوران مختلف تاریخی به ویژه از بدو اسلام تا دوران معاصر به صورت مورد توصیف شده است. با توجه به فضاهاي موجود در هر ابنیه سنتی و نوع ساختار فضاهاي ملزوم حمام ها در اقلیم هاي مختلف به تشریح عملکرد کالبدي و رفع نیازهاي مورد وصول ازمعناي واقعی آن به صورت توصیفی توجه شده است که با ذکر نمونه اي موردي از این دست فضاها از دوران صفویه در شهر اصفهان به عنوان تکمیل کننده ي این پژوهش توجه گشته است.
.2روش تحقیق و شیوه ي گردآوري اطلاعات:
شیوه ي اصلی دراین مطالعه به ملاحظات ویژه اي معطوف است که با جمع آوري داده ها و تحلیل آن ها در فضاي بناهاي عام المنفعه شهري تناسب دارد. به این منظور، روش تحقیق کیفی و بیشترین کارآیی را به ویژه در عرصه ي جمع آوري داده ها از طریق مشاهده ي میدانی در بردارد. روش مطالعه ي آرشیوي و کتابخانه اي که به عنوان اولین و اصلی ترین مرحله در امر شناسایی موضوع پژوهش و توصیف کلیات در برگرفته شده است از اصلی ترین معیارهاي گردآوري مطالب بوده است.
.3جایگاه حمام در بافت شهرهاي اسلامی:
اهمیت مذهبی شستشو به حدي بود که به پاکی و غیر غضبی بودن میگرفت، توجه بسیاري مبذول می شد .با توجه به تأکید ویژه اسلام بر غسلهاى واجب و مستحب، مسلمانان به حمام سازى تشویق شدند .
