مقاله حمایت مالی از تروریسم در فضای سایبر و سیاست کیفری ایران در قبال آن

بخشی از مقاله

چکیده

مقدمه : پیشرفت تکنولوژی و تحولات عصر حاضر، بسیاری از مفاهیم سنتی حقوق کیفری را با چالش مواجه ساخته است . از جمله اینکه فضای مجازی تبادل اطلاعات - cyber - این فرصت را به خاطیان عرصه اجتماعی داده تا اعمال تروریستی خود را به آسانی با استفاده از این فضا متحول سازند. از تلاقی اعمال تروریستی و فضای سایبر، گونهای نوپا از اعمال تروریستی تحت عنوان تروریسم در فضای سایبری پا به عرصه وجود نهاده است. تروریسم در فضای سایبر، فرایندی است که دربرگیرنده اعمال یا تهدیدها، واکنشهای عاطفی و آثار اجتماعی این اعمال یا تهدیدها و اقدامات ناشی از آنهاست. یکی از مهمترین دلایل تقویت جریانهای تروریستی در جهان، تداوم تامین منابع مالی مورد نیاز آنها از طرق مختلف است. که یکی از این طرق تامین مالی از طریق فضای سایبر است. هدف: بررسی حمایت مالی از تروریسم در فضای سایبر و سیاست کیفری ایران در قبال آن میباشد.

روش: روش تحقیق استفاده از منابع کتابخانهای و به صورت توصیفی- تحلیلی است. نتایج و یافته های تحقیق: یافتههای این تحقیق حاکی از آن است که حمایت مالی در فضای سایبر از تروریسم یکی از طرقی است که تروریستها برای نیل به اهداف تروریستی خود با توجه به فاقد مرز بودن این فضا و نیز ناشناس ماندن چنین حمایتهایی صورت میگیرد. همچنین به دلیل آنکه در قبال تامین مالی تروریسم در فضای سایبر سیاست خاصی اتخاذ نشده و مقررات و ضوابط جداگانهای در نظر گرفته نشده، سیاست کیفری ایران در قبال تامین مالی تروریسم در فضای سنتی در فضای سایبری نیز قابل اعمال است.

واژگان کلیدی: تروریسم، فضای سایبر، تامین مالی.

مقدمه

با وجودی که پدیده تروریسم مساله تازهای نیست، اما تهدیداتی که امروزه از ناحیه این پدیده شوم متوجه جوامع مختلف است، ویژگی و حساسیت خاصی نسبت به سایر پدیدههای حقوقی ایجاد کرده است. تهدیدات ناشی از اقدامات تروریستی در چارچوب سرزمین معین نمیگنجد و به تهدیدی جهانی مبدل شده است. تروریسم ارزشهایی که بنیان منشور ملل متحد است از قبیل احترام به حقوق بشر، حاکمیت قانون، قوانین و مقررات ناظر به حمایت از غیرنظامیان در جنگ، بردباری و تساهل میان ملتها و کشورها و حل و فصل مسالمتآمیز اختلافات را هدف قرار میدهد - حبیبزاده و حکیمیها، . - 47 :1386 از این رو مبارزه با این پدیده شوم به منظور جلوگیری از خسارات جبرانناپذیری که بر جای میگذارد، از ضروریات جوامع امروزی است. از آنجا که انجام هر عملیات تروریستی نیازمند حمایت مالی است،

بنابراین اولین قدم در مبارزه با پدیده تروریسم، مبارزه با تامین مالی آن است. درواقع مبارزه با تروریسم بدون مقابله و خشکاندن منابع مالی آن ممکن نیست و تلاشهایی که جامعه بینالمللی برای مقابله با تامین مالی تروریسم انجام داده، بخشی از تلاشهای کلیتری است که برای مقابله با تروریسم صورت گرفته است. با افزایش اقدامات تروریستی، دولتها ضرورت تلاشهای دسته جمعی و مشترک جهت مقابله با تامین مالی تروریسم را احساس کردند و صرفنظر از تلاشهای انفرادی دولتها در زمینه تصویب و اجرای قوانین لازم جهت پیگیری، برخورد و سرکوب تامین مالی تروریسم که حتی پیشتر از آن هم وجود داشت،

مساعی مشترک دولتها عملا از اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 هزاره دوم میلادی آغاز شد - پورقهرمانی و اسماعیلزاده، . - 101 :1393 از سوی دیگر با پیدایش فضای سایبری و سهولت نقل و انتقال وجوه در این فضا، حمایت مالی از تروریسم هم نسبت به فضای سنتی راحتتر شده است. در واقع تروریستها برای تامین منابع مالی خود از فضای سایبری استفاده کرده و حامیان این گروهها به راحتی و بدون آنکه درگیر مسائل مربوط به فضای سنتی شوند، حمایت مالی خود را ادا میکنند. سوالی که در اینجا مطرح میشود، این است که تامین مالی تروریسم از طریق فضای سایبری به چه صورت انجام میگیرد؟ آیا همان روشهایی که در حمایت مالی از تروریسم به صورت سنتی وجود دارد، در تروریسم در فضای سایبری نیز کاربرد دارد یا خیر؟ هدف از این مقاله پاسخ به سوالاتی از این قبیل است تا بتوان به ابهامات موجود در این زمینه تا حد امکان پایان داد.

1 مفاهیم

قبل از ورود به بحث اصلی ضروری است که به منظور آشنایی بیشتر با پدیده تروریسم در فضای سایبری و تامین مالی آن، با مفاهیم مرتبط با این پدیده آشنا شد.

-1-1 تروریسم

در این بخش ابتدا مفهوم لغوی تروریسم و سپس مفهوم اصطلاحی آن مورد مطالعه قرار میگیرد و بعد از آن اشارهای به مفهوم تروریسم سایبری میگردد.

-1-1-1 مفهوم لغوی تروریسم

ترور و تروریسم واژههایی هستند که از فرهنگ غرب وارد مجموعه واژگان زبان فارسی شدهاند؛ به طوری که حتی در برخی از فرهنگهای معتبر لغت فارسی نظیر فرهنگ معین یافت نمیشوند. در فرهنگهای انگلیسی، ترور چنین معنی شده است: تروریسم از ریشه لاتین terror به معنی ترس شدید و وحشت است - کاووسی، . - 1363 دهخدا در توضیح کلمه ترور چنین آورده است: »ترور ماخوذ از فرانسه و به معنی قتل سیاسی به وسیلهی اسلحه است و در فارسی متداول شده است. این کلمه در فرانسه به معنی وحشت و خوف آمده است و تروریست به شخصی اطلاق میشود که با اسلحه مرتکب قتل سیاسی شود. تروریسم در زبان فارسی به اصلی گفته میشود که در آن از قتلهای سیاسی و ترور دفاع گردد - دهخدا، . - 1372

-1-1-2 مفهوم اصطلاحی تروریسم

ترور به معنی وحشت و ترس زیاد است و اصطلاحا به حالت وحشت فوقالعادهای اطلاق میشود که ناشی از دست زدن به خشونت و قتل و خونریزی از سوی یک گروه، حزب و یا دولت به منظور نیل به هدفهای سیاسی، کسب و یا حفظ قدرت است - آقابخشی، . - 336 :1374 ترور در دانشنامه سیاسی این گونه تعریف شده است: »ترور در سیاست به کارهای خشونتآمیز و غیرقانونی حکومتها برای سرکوبی مخالفان خود و ترساندن آنان میگویند. همچنین کردار گروههای مبارزی که برای رسیدن به هدفهای سیاسی خود، دست به کارهای خشونتآمیز و هراسانگیز میزنند، ترور نامیده میشود« - آشوری، . - 98 :1377 فرهنگ روابط بینالملل در تعریف تروریسم می گوید: »تروریسم، فعالیتهای عاملان دولتی یا غیردولتی است که در کوششهای خود برای دستیابی به اهداف سیاسی از روشها و وسایل خشونتآمیز استفاده میکنند« - پلینو، . - 243 :1375

واژه تروریسم در کتاب ترمینولوژی حقوق این گونه تعریف شده است: »کارهای جنایی ضدکشور به منظور ایجاد هراس در اشخاص یا اصناف و طبقات معین و یا همه مردم کشور را تروریسم گفتهاند« - جعفری لنگرودی، . - 150 :1377 گلدوزیان، تروریسم را چنین تعریف نموده است: »تروریسم نام جرم خاصی نیست، ولی به هر نوع رفتار فردی یا گروهی اطلاق میشود که هدف آن، ایجاد اخلال مهم و جدی در نظم عمومی با ایجاد ترس و وحشت برای نیل به درخواستهای سیاسی، مالی، ملی، مذهبی، آزادی و ... با ایجاد ناامنی و ترس در مردم است« - گلدوزیان، . - 423 :1378 در تعریف ارائه شده در ماده 1 قانون مبارزه با تامین مالی تروریسم، چهار تعریف برای این واژه ارائه شده است. هر کس عملی انجام دهد که مشمول هر یک از این چهار مورد قرار گیرد، وی را میتوان مرتکب جرم تروریسم محسوب کرد.

در ادامه، این چهار تعریف به اختصار شرح داده میشوند. اگر کسی الف- اقدامات خشونتآمیزی که منجر به آسیب جسمانی شدید، ربودن، توقیف غیرقانونی و گروگانگیری اشخاص باشد، انجام دهد و ب- این اقدام او علیه افرادی باشد که دارای مصونیت قانونی هستند و ج- قصد وی از این کار، تاثیرگذاری بر خطمشی جمهوری اسلامی ایران، سایر کشورها یا سازمانهای بینالمللی دارای نمایندگی در خاک جمهوری اسلامی ایران باشد؛ عمل وی تروریستی محسوب میشود. این تعریف، تقریباً همان تعریفی است که در کنوانسیون بینالمللی مبارزه با تامین مالی تروریسم قید شده است. به این ترتیب، عمل تروریستی دارای سه عنصر است. عنصر نخست این است که متضمن یک اقدام خشونتبار است و از اینرو اعمالی را که خشونتبار نباشند، نمیتوان تروریستی محسوب کرد؛ عنصر دوم این است که عمل تروریستی عملی است که خلاف شهروندان عادی است و عملی را که در سیاق مخاصمه مسلحانه انجام میشود، نمیتوان عمل تروریستی محسوب کرد و سومین عنصر این است که هدف از عمل تروریستی، تاثیرگذاری بر خطمشیها یا سیاستهای یک دولت یا سازمان بینالمللی است.

-1-2 ویژگیهای تروریسم

تروریسم سایبری به عنوان دستهای از جرایم دارای ویژگیهایی است که ناشی از دو جنبه تروریستی و سایبری بودن آن است. جنبه نخست، آن را از جرایم سایبری متمایز مینماید و جنبه دوم، آن را از تروریسم سنتی جدا میکند. نزدیکی تروریسم سایبری به تروریسم بیشتر از جهت انگیزه سیاسی یا عقیدتی یا نژادی است. از حیث اهداف و آثار و شیوه ارتکاب نیز تفاوت اساسی با یکدیگر دارند. این تفاوتها ناشی از ویژگیهای فضای سایبر است - پاکزاد، . - 241 :1390

-1-2-1 از حیث اهداف و آثار الف - چندگانگی هدف: چندگانگی هدف، ویژگی همه اقدامات تروریستی است. مخاطب یا سیبل مرتکب اقدامات تروریستی حاکمیت و دولت است، اما برای دستیابی به آن اهداف شهروندان و اشخاص بیگناه هدف قرار میگیرند - نجفی ابرندآبادی، . - 2562 :1386