بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله با نام » حوزه معنایی کبر واستکباردر قرآن وحدیث « نگارش یافته و به بررسی و تحلیل حوزه معنایی کبر واستکباردر قرآن کریمو زوایای گوناگون این رذیله اخلاقی در متون دینی میپردازد.کبر وغرور ویا به تعبیردیگرخودشیفتگی، از رذایل اخلاقی است که ازحبّ ذات افراطی نشأت میگیرد و مانع رشد و ترقی و تعالی انسان میگردد و در آموزههای دینی، از این مفهوم با عناوینی مانند »عجب«، »تکبر« و »استکبار« یاد شده است و آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام اهتمام ویژهای به این مسئله دارند.نگارنده با عنایت به اهمیت موضوع غرور و استکبار، در قالب پژوهشی بنیادی و به وسیله روش نقلی-وحیانی، به بررسی زوایای گوناگون آن در آیات قرآنی و روایات اهل بیت علیهم السلام پرداخته است.
بر اساس آیات و روایات،عوامل متعددی بسترساز این رذیله اخلاقی هستند، مانند برخورداری از امکانات مادّی و مالی، علمآموزی و غفلت از یاد خدای سبحان.طبق آیات و روایات، کبر وغرور دارای علائم و نشانههایی نظیر: سرپیچی از فرامین الاهی، خودخواهی و خودمحوری، ریاکاری، دروغگویی، حسادت به دیگران و انتقادناپذیری است.غرو واستکبارآثار و پیامدهای ناگواری دارد که در آیات و روایات بیان شده است. آثار دنیایی مانند محرومیت از امداد و محبت الاهی، منزوی شدن در جامعه و ابتلا به صفاتی ناپسند نظیر پیمانشکنی و حقناپذیری. همچنین محرومیت از بهشت و شفاعت و گرفتار شدن در عذاب دوزخ، از پیامدهای آخرتی خودشیفتگی است.بر پایه آیات و روایات، برای دوری از رذیله اخلاقی غرور و خودشیفتگی، راهکارهای بینشی و کنشی وجود دارد. اعتقاد به مبدأ و معاد و خودشناسی، از راههای بینشی است و تقوا ، عمل صالح ، تواضع و دعا، در زمره راهکارهای کنشی و عملی است.
واژگان کلیدی:کبر، تکبّر، استکبار، عُجب، غرور، خودشیفتگی، خودپسندی
مقدمه
سپاس مخصوص خدایی است که انسان را آفرید و پس از پایان آفرینش وی، از روح خود درفَإِذااودمیدسَوﱠیْتُهُ:» وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی - «حجر، آیه - 29 و آدمی را کرامت بخشید و به سبب این آفرینش بر خویش مباهات کرد:تَبارَکَ اللﱠهُفَ» أَحْسَنُ الْخالِقین« - مومنون، آیه - 14 و فرشتگان را که شاهد این آفرینش عظیم بودند، به سجده بر آدمی امر فرمود و چون برخی از شایستگیها و استعدادهای انسان را بر ملائکه نمایان فرمود، همگی در برابر این خلقت سر به سجده نهادند.حمد شایسته خدایی است که راه فجور و تقوی را به آدمیان هَمَهاالهاکردفَأَلْ:فُجُورَها» وَ تَقْواها - « شمس، آیه - 8 وآنان را به مسیر رستگاری قَدْرهنمونأَفْلَحَساخت:» مَنْ زَکﱠاها.«
انسان که اشرف مخلوقات است، بهترین استعداد را برای رسیدن به کمال دارد و میتواند به سوی کمال حرکت کرده و به جایی برسد که حتی ملائک را هم توان رسیدن به آن مقام نیست؛ اما گاهی در این حرکت و مسیر معنوی و نفسانی، با موانعی برخورد میکند؛ همان صفات رذیلهای که گاهی در نفس انسان پدید میآید و لازم است برای رسیدن به مقصد، این موانع را برطرف و جان خویش را از رذایل تطهیر کند تا آدمی بتواند سبکبال و سبکبار به سوی معبود حقیقی و کمال مطلق به پرواز درآید.خودشیفتگی و غرور در زمره این موانع است که سد راه انسان میشود و در قرآن کریم و روایات مورد نکوهش و مذمت قرار گرفته است.در این مقاله، به بررسی این صفت زشت پرداخته، انواع آن را بیان و نشانهها، زمینهها ، پیامدها و نیز راههای درمان آن را با استمداد از رهنمودهای قرآن و عترت، تببین و تشریح میکنیم، زیرا سراسر آیات قرآن مجید، گفتههای نورانی و هدایتگر خدای سبحان است.
همچنین رسول خدا صلی االله وعلیه وآله وسلم و اهل بیت گرامیاش علیهم السلام مبیّنان معارف و حِکَم و محافظان و مجریان احکام این کتاب آسمانی هستند و خاندان رسالت در تبیین مبانی و بیان معانی آیات قرآن، نقش بسزایی دارند، چنانکه حضرت رسول صلی االله وعلیه وآله وسلم فرمود:انّی قد» ترکتُ فیکمُ الثّقلین؛أحدُهما أکبرُ من الاخر: کتابَ اللّهِتی،فانظُرواعترتیکیفَأهلَتُخَلّفُونیبی فیهما، فانّهما لَن یَفتَرِقا حتّی یَرِدا علی الحوضَ؛ ما إن تَمَسﱠکتُم بِهِما لَن تَضِلّوا أبدا«؛ - طبرسی، 1403ق ، ج1، ص 223؛ ابن بابویه،1395ق، ص » - 236ای مردم! همانا من در میان شما دو چیز سنگین و گران میگذارم؛ یکی از دیگری بزرگتر است: - یکی - کتاب خدا - قرآن - و - دیگر - عترت من اهل بیتم، پس بنگرید چگونه پس از من در باره آن دو رفتار کنید؛ - همانا - این دو از یک دیگر جدانمیشوند، تا در کنار حوض کوثر بر من درآیند؛ تا مادامی که بدان چنگ زنید، هرگز پس از من گمراه نشوید.«
