بخشی از مقاله
چکیده
زبانهاي عربی، ترکی و فارسی، سه زبان مهم عالم اسلام، منطقه خاورمیانه و آسیاي میانه هستند. این سه زبان در طول تاریخ پربار خود همواره با همدیگر در تعامل و ارتباط بوده، واژههاي بسیاري را به هم وام دادهاند و واژههاي بسیاري را از همدیگر وام گرفتهاند؛ از این رو یادگیري لغات مهم این زبانها، براي محققان زبانشناس که در حوزة عالم اسلام و منطقه خاورمیانه تحقیق میکنند، از ضروریات بوده و هست. این مقاله را با رویکرد زبانشناسی تطبیقی و روش زبانشناسی مقابلهاي و با استفاده از فهرست آمار واژگانی که تلفیقی از فهرست صدواژهاي موریس سوادش و فهرست دویست واژهاي گودشینسکی است، با هدف یادگیري لغات مهم و اساسی زبان ترکی آذربایجانی توسط غیرترکیزبانهاي گرامی نوشتهایم.
مقدمه
زبانهاي عربی، ترکی و فارسی، سه زبان مهم عالم اسلام، منطقه خاورمیانه، غرب آسیا و آسیاي میانه هستند. این سه زبان در طول تاریخ پربار خود همواره با همدیگر در تعامل و ارتباط بوده، واژههاي بسیاري را به هم وام دادهاند و واژههاي بسیاري را از همدیگر وام گرفتهاند. از این رو یادگیري لغات و واژههاي اساسی و مهم این زبانها براي محققان زبانشناس که در حوزة عالم اسلام و منطقه خاورمیانه تحقیق میکنند از ضروریات بوده و هست. این مقاله را با هدف یادگیري لغات مهم و اساسی زبان ترکی آذربایجانی توسط غیرترکیزبانهاي گرامی نوشتهایم.
-1 روششناسی
زبانشناسی مقابلهاي - contrastive languistcs - یا تحلیل مقابلهاي - contrastive analysis - شاخهاي از زبانشناسی تطبیقی یا همسنجشی - comparative linguistics - است که زبانها را با هدف کمک به یادگیري زبان با یکدیگر مقایسه میکند و بر آن است تا تفاوتهاي عمدة دو زبان را مشخص کند. از این روش تنها براي زبانهاي امروزي استفاده میشود. به بیان دیگر زبانشناسی مقابلهاي شاخهاي است از دانش زبانشناسی که با در مقابل هم سنجیدن دو زبان متفاوت در پی تشخیص صفات و رويکردهاي غیر همانند آن دو بر میآید. در این مقاله ما با رویکرد زبانشناسی تطبیقی و روش زبانشناسی مقابلهاي برآن هستیم که تفاوتهاي عمدة واژگان مهم و اساسی زبانهاي فارسی و ترکی را با استفاده از فهرست آمار واژگانی نشان دهیم. هدف از این تحقیق تسهیل یادگیري زبان ترکی توسط غیرترکی-زبانها است.
-2 فهرست آمار واژگانی
فهرست آمار واژگانی - lexicostatistic list - در تحقیقات تطبیقی - comparative researchs - زبانها و لهجهها و در سطحی وسیع، بخصوص به وسیله آنهایی که از شیوة گاهشماري زبان یا زبان- زمانشناسی یا بررسی انشقاق زبانها - glottochronology - زبانشناس آمریکایی موریس سوادش - Morris Swadesh - را به کار بردهاند، مورد استفاده واقعشدهاست. فهرست سوادش - Swadesh List - یک فهرست سنتی از مفاهیم پایه براي استفاده در زبانشناسی تاریخی- تطبیقی است.
ترجمه فهرست سوادش به زبانهاي مختلف این امکان را براي پژوهشگران ایجاد کردهاست که ارتباط متقابل آن زبانها را بررسی کنند. فهرست سوادش به نام موریس سوادش نامگذاري شدهاست. از این فهرست در آمار واژگانی یا رویکرد کمی به ارتباط زایشی زبانها - lexicostatistic approachh - و شیوة گاهشماري زبان استفاده میشود. فهرست سوادش نهایی که در سال 1971 منتشر شد، شامل 100 عنوان است. دلایل انتخاب این کلمهها را میتوان چنین برشمرد:
الف- کلمههاي هستهاي و پایهاي این فهرست کمتر از کلمات معمولی دیگر دچار تغییر می شوند؛
ب- میزان بقاي این کلمات پایهاي در طول زمان نسبتاً ثابت است؛ ج- میزان کناررفتن این کلمات براي تمامی زبانها دائمی است.
انتخاب این کلمات پایهاي براي نوع روش تحقیق، مسئله مهمی است. کلماتی که در فهرست آمار واژگانی میآیند، به دنبال تجربیات قابل ملاحظهاي توسط زبانشناسان برجستهاي چون سوادش، گودشینسکی - Gudschinsky - و هایمس در این زمینه انتخاب شدهاند. در قرن بیستم در زمینه زبانشناسی تطبیقی بیشتر کار موریس سوادش مورد توجه واقع شد. البته باید دانست که کار سوادش بر پایه کارهاي قبلی محققان زبان در قرن نوزدهم میلادي بنیان گذاشته شده بود.
در این روش فهرست کوتاهی از واژگان پایه در زبانهاي مختلف با یکدیگر مقایسه میشدند. سوادش از فهرستی صد واژهاي بهره میبرد که - بر اساس شباهتهاي آوایی - تصور میکرد همریشه هستند. براي همین این فهرست را »فهرست سوادش« نام نهادهاند. از این فهرست، بسته به این که چه فهرستی براي یک پژوهشگر بخصوص و در در یک زمان بخصوص مورد استفاده بوده و چه جرح و تعدیلهایی بالاجبار در آن صورت گرفته تا با یک موقعیت محلی معین مناسب باشد، نسخههاي چندي وجود دارد؛ مثلاً در جمهوري آفریقاي مرکزي، وجود »یخ« در فهرست بیمورد است. کار تنظیم فهرست هم اغلب با بیشترین کلمات شروع میشود و همزمان با رویارویی با مشکلات، از تعداد آنها کاسته میشود.
تا به حال فهرست آمار واژگانی در دو شکل به وجود آمده است: فهرست دویست واژه اي و فهرست صدواژهاي. فهرست صدواژه اي که به وسیله سوادش تهیه شده است، شامل 100 واژه در 20 گروه 5 تایی است که در آن واژه ها به وسیله گروههاي معنایی و الفبایی، هر دو، فهرست بندي شدهاند. فهرست مفصلتر شامل 218 جزء است و آمیزهاي از فهرست سوادش با فهرست خانم گودشینسکی است. واژههایی در فهرست سوادش وجود دارند که در فهرست گودشینسکی حذف شدهاند و بالعکس.
نکته مهم این است که در بررسیهاي تطبیقی، وجود حداکثر یکنواختی در کار مطلوب است. اگر پژوهشگران مطمئن باشند که مجموعه هاي واژگانی آنها، این کلمات را دربردارند، کار بعدي آنها فوق العاده آسان خواهدبود. در مورد هدفهاي دیگر، مانند تعیین تفاوتهاي لهجهاي، شخص یقیناً میخواهد واژههاي دیگري را به مجموعه واژگانی خود اضافه کند؛ چرا که هدف علاوه بر اندازهگیري میزان بقاي واژگان پایه، اندازهگیري تغییرات به عمل آمده در واژگان فرهنگی نیز هست.
از آنجایی که این کلمات را میتوان براي هدفهاي متفاوتی استفاده کرد، باید آنها را به شیوههاي مختلف استخراج کرد. براي هدفهاي مربوط به گاهشماري زبان، شکل مکالمهاي کلمات مطلوب است. در ضمن هنگام به دست آوردن برابرهاي این کلمات ممکن است به مسائلی برخورد کنیم. اگر پژوهشگر به دنبال شیوههاي دیگري هم، که یک شیء را معرفی میکنند باشد، مجموعه واژگانی در رابطه با هدفهایی که او پیش رو دارد، غنیتر و سودمندتر خواهدبود؛ و پس از آن که کلمات گردآوري شدند، بهتر خواهدبود که پژوهشگر کاربردهاي دیگر آن واژه را نیز به دست آورد.
نکته دیگر این که جمع آوري واژه ها در عبارتها و یا جمله ها - در بافت کلام و بر اساس روابط همنشینی - آسان تر از جمع آوري آنها به صورت جداگانه است؛ در مورد بعضی از کلمات مثل «at» و because »مطلقاً« باید چنین کردبراي. انواع معینی از کلمات نیز قالبهاي جانشینی - جانشین کردن کلمات در بافت جملات - می توانند مفید باشند. مورد آخر این که شیوة استخراج واژگانی باید با دقّت زیاد تدوین شود
-3 روش کار ما در این مقاله
ما در این تحقیق فهرست مفصلتري شامل تمامی واژگان دو محقق را به همراه واژههاي دیگري که به فهرست آن دو افزودهشدهاند، مبناي کارمان قرار دادیم که شامل 223 واژه است. این 223 واژه در دو جدول - جدول صدواژهاي سوادش و دویستواژهاي گودشینسکی - در کتاب زبانشناسی: راهنماي بررسی گویشها از ویلیام سامارین چاپ شدهاست
فهرست ما تلفیقی کامل از واژگان این دو جدول است. البته فهرست گودشینسکی، که به فهرست 200 واژهاي شهرت پیداکردهاست، خود آمیزهاي از دو فهرست سوادش و گودشینسکی است. به فهرست 200 واژهاي گودشینسکی، 18 واژه افزودهشدهاست که جمع واژگان آن را به عدد 218 میرساند.
این واژهها عبارتند از breast، clothing، claw، cook، dance، eight، full، horn، hundred، knee، moon، seven، shoot، sister، spear، ten، twenty و .work با بررسی دقیقتر آمیزة هر دو فهرست با واژههاي افزودهشده، شامل 223 واژه میشود. لازم به توضیح است که در فهرست سوادش واژههاي fingernail - ناخن، fly - dırnaq - پریدن، hot - uçmaq - داغ، path - dağ - کورهراه، - cığır و roundگ - رد، - top دیده میشوند که در فهرست گودشینسکی دیده-نمیشوند و اگرچه واژههاي hot با warm - گرم، - isti و نیز path با road - راه، yolظاهراً - مترداف هستند، اما با توجه به تفاوت معنایی جزئی میان آنها، در فهرست خودمان آنها جداگانه نوشتیم. در ضمن واژههاي فهرست مشهور صدواژهاي سوادش را در جدول خودمان با علامت ستاره - * - نشان دادهایم.
در مقابل هر واژة انگلیسی، اولین واژة فارسی و ترکی به عنوان معادل اصل و دقیق آن واژة انگلیسی در زبانهاي فارسی و ترکی شمردهمی-شود و بقیه واژهها را میتوان معادلهاي دیگري همان واژة انگلیسی در زبانهاي فارسی و ترکی دانست. البته با لحاظکردن محدودیت جدول مجبور شدیم از تعداد زیادي از معادلهاي واژگان، مخصوصاً معادلهاي ترکی چشمپوشی کنیم و واژههایی را در فهرست بگنجانیم که مفهوم آنها به مفهوم واژههاي انگلیسی و فارسی نزدیکتر باشند. لازم به ذکر است که براي نوشتن واژههاي ترکی آذربایجانی، از خط آذري لاتین، که خط ملی و رسمی جمهوري آذربایجان است، بهره برده ایم.
