بخشی از مقاله
چکیده
از ابتداي زندگی بشر در روي کره خاکی تا به امروزه توجه به زمین و انرژيهاي زمین گرمایی بسیار مورد توجه بوده است. بهگونهاي که در خانههاي زمینپناه، از زمین به عنوان عنصر سازنده ساختمان به شکل طبیعی خود استفاده شده است. همچنین به تجربه حاصل شده است که طراحی خانهها در زیر زمین به بسیاري از نیازها و مشکلات مربوط به آب و هوا از جمله حفاظت در مقابل باد، کنترل حرارتی مصالح، حفاظت در مقابل شرایط غیر عادي نظیر آتشسوزي، پایداري در مقابل اثر رطوبت بر مواد و مصالح، طوفان و صداهاي شدید پاسخگو میباشد.
در این مقاله سعی شده با نگاهی به تاریخچه شکلگیري سرپناه در طول تاریخ، اصول توسعه پایدار و معماري پایدار، انواع خانههاي زمینپناه و مزایا و معایب آنها معرفی گردد و با مقایسه تطبیقی ارکان توسعه پایدار با الگوي خانههاي زمینپناه، این گونه از معماريِ خاكپناه به عنوان الگویی براي طراحان شهري براي ساخت شهرهاي مدرن امروزي پیشنهاد گردد. روش تحقیق در این مقاله تفسیري-تاریخی و مقایسهاي است که در آن، با توجه به نمونههاي مورديِ خانههاي زمین پناه سنتی ساخته شده در ایران و دیگر نقاط دنیا سعی در بازشناسی الگوهاي مناسب براي دستیابی به عوامل غنی معماري پایدار در این نوع از معماري و قابلیت تعمیم آن به شهرسازي پایدار امروز شده است.
نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که خانه هاي دستکند از بهترین نمونههاي معماري پایدار در جهان هستند که به صورت طبیعی شکل گرفته اند و عاملِ جرم حرارتی خاك موجب تاخیر زمانی در انتقال حرارت، عملکرد حرارتی مناسب و محافظت در مقابل دشمنان بوده است. بنابراین با لحاظ نمودن این معیارها، میتوان الگوي معماري خانه هاي زمین پناه را براي شهرسازي پایدار امروز پیشنهاد داد.
-1 مقدمه
مهمترین عامل حیات از ابتداي زندگی بشر تا به امروزه مقولهي انرژي میباشد که انرژيهاي طبیعی و رایگان از جمله حیاتی ترین این انرژيها میباشد که رابطهي مستقیمی با تولید مثل و ادامهي زندگی موجودات زنده دارد. اولین گزینهي انتخاب بشر براي سکونت گاهها غارها بوده است که خواسته و یا ناخواسته براي حفاظت آنها در برابر گرما و سرما و همچنین حیوانات درنده بوده که به جز سرپناه جنبهي دفاعی براي آنان داشته است. سپس با ابداع کشاورزي زندگی انسانها دگرگون شد و از غارها به دشت ها رفته و ساخت سکونت گاههاي بشري به دلیل نیاز انسانها آغاز شد.
در مکانهایی که محصولات بیشتري تولید می شد تمدن هاي بزرگتري شکل گرفت و همچنین مکانهایی که افراد بیشتري به کار مشغول باشند محصول بیشتري تولید شد و این بارآوري محصولات و حاصل خیزي باعث توجه دیگر مردمان به مناطق آنان شده و در نتیجه مسئلهي امنیت بیش از هر چیزي مورد توجه قرار گرفت. یکی از این نمونه سکونت گاهها چتل هویوك در ترکیه است که به دلیل نزدیکی به اقوام وحشی و طغیانگر امنیت رفت و آمد از طریق سقف خانه ها بوده و جنبهي انرژي که در آن زمان مد نظر بوده به کلی فراموش شده است.
چه بسا که به جز امنیت براي ذخیره انرژي نقشهي خانه ها به گونه اي که امروز برداشت شده بوده است. می توان گفت ایرانیان و رومیان و حتی مصریان جزو اولین تمدن هایی بودند که در معماري و شهرسازي خود از انرژي هاي طبیعی بیشترین بهره را جسته و از فرصت ها استفاده کردند. براي مثال آب انبار و یخچال ها و یا اهرام ثلاثه در مصر که به جز عظمت جنبه ي انرژي دیده شده و حتی استفاده از انرژي خاك و ساختن خانه و یا حمام ها و غیره براي تجمیع و حفظ انرژي طبیعی براي اقلیم مربوط به خود بوده است.
بعد از انقلاب صنعتی و در پی آن بعد از جنگ جهانی دوم، کمبود زمین براي ساخت و ساز مسکن در اروپا مطرح شد - انبوه سازي - و به دلیل کمبود فضاي ساخت و ساز، ساختمانها از حیطهي گسترش افقی به حیطهي عمودي تغییر رویه دادند و معماري سنتی کم کم رنگ و لعاب خود را در پی زرق و برگ مدرن از دست میداد تا آنجا که استفاده از انرژي هاي فسیلی رو به افزایش رفت و انرژي هاي طبیعی کمتر دیده و و به طبع استفاده از سوخت ها و انرژي هاي فسیلی باعث آسیب جدي به حیاط طبیعی کرهي زمین شد تا جایی که باعث کمتر شدن انرژي هاي فسیلی و افزایش دماي هواي کرهي زمین و در پی آن آلوگی هاي وسیع زیست محیطی شد.
دانشمندان و نویسندگان جزو اولین کسانی بودند که توجه جوامع بشري را نسبت به خطرات و عواقب روند تخریب محیط زیست و آلودگی که بیشترین تاثیر آن از طریق سوخت هاي فسیلی بود جلب کردند و همچنین تجدید ناپذیري این انرژي هاي نیز مد نظر قرار گرفت , حال که همگان در حال آشنایی با کمبود انرژي هاي فسیلی هستند، انتظار میرود که جامعهي جهانی نگاهی ژرف به انرژي هاي طبیعی داشته باشد.
بشر در آینده نه چندان دور با دو بحران بزرگ روبرو خواهد بود یکی آلودگی محیط زیست در اثر احتراق سوخت فسیلی و دیگري شتاب فزاینده درجهت به پایان بردن این منابع - . - 4 چنانچه دولتها خواهان توسعه مطلوب و پایدار بدون لطمه زدن به توانایی نسلهاي آینده باشند لازم است از دو سیاست مشخص پیروي کنند: اعمال مدیریت مصرف انرژي و بهکارگیري سایر منابع انرژي که همگام با توان اکولوژیکی محیط، تکنولوژيهاي موجود، نیروي انسانی و منابع مالی توسعه باشد.
_2طراحی اقلیمی ساختمان در جهت کاهش مصرف سوخت
واژه پایداري براي نخستین بار در سال 1986 توسط کمیته جهانی گسترش محیط زیست مطرح شده است و هر روز بر ابعاد و دامنه آن افزوده می شود و در جهان کنونی، معماران همسو و با سایر دست اندرکاران در تکاپوي یافتن راهکارهاي جدیدي براي ایجاد زندگی مطلوب انسان می باشند. در واقع طراحی پایدار را می توان نوعی حرکت در جهت طول چرخه حیات موجودات زنده که با بوم منطقه نیز رابطه ي مستقیمی دارد. طراحی پایدار به روشی از طراحی می گویند که در جهت تامین نیازهاي امروز بشر و نگاهی عمیق به آینده را دارد. در کشورهاي مختلف بسته به میزان فعالیتهاي صنعتی بین 30 تا 35 درصد کل انرژي مصرفی در ارتباط با ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد .
