بخشی از مقاله
چکیده
ET
واژه های کلیدی
1
مقدمه
پایداری یکی از بحث برانگیزترین مسائل عصر حاضر بوده که بیشتر تلاش ها برای دستیابی به بالاترین میزان پایداری مـی باشـد. معماری نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تلاش معماران و متخصصان و پژوهشگران مختلـف بـرای دسـتیابی بـه ایـن مهـم یکـی از دغدغه های حال حاضر می باشد. در تعریفی از موتین و شرلی ، توسعه ی پایدار این گونخ بیان شـده اسـت کـه: " توسـعه ی پایـدار توسعه ای است که نیازهای نسل فعلی را بدون خدشه آوردن بر توانایی نسل آینده در تامین نیازهای خـود تـامین کنـد" ( مـوت ین و شرلی ، .(15 :1386معماری بومی نیز که خود جایگاه ویژه ای در معماری دارد به خودی خود یک معماری پایدار است زیرا کـه ایـن معماری آمیخته با طبیعت بوده که هم تابع طبیعت است و هم از آن بهـره وری مـی کنـد بـدون اینکـه در آن خللـی ایجـاد کنـد ( فلامکی، .(1384 معماری بومی با مردم همزاد و با محیط همساز است ( آلسوپ،.(1371:26 ایران نیز از جمله کشور هایی اسـت کـه تجربیات ارزنده ای در زمینه استفاده از انرژی های طبیعی به روش غیر فعال دارد. سابقه ی طـولانی سـکونت و تمـدن باشـکوه آن ، میراث با ارزشی از تجربیات سودمند را بوجود آورده است که به رغم وسعت مناطق بیابانی ، امکان سکونت را برای مردم طی سـالیان طولانی مهیا کرده است(طاهباز و جلیلیان،.(1 :1390 نگاه هوشمندانه ایرانیان از دیر بـاز در ارتبـاط بـا سـازگاری محـیط مصـنوع بـا شرایط آسایش انسانی و مساعد سازی شرایط از ویژگی های ارزنده ی معماری بومی ایران است. در این پژوهش بـه بررسـی معمـاری بومی شهر بوشهر و ویژگی های اقلیمی و راه کارهای طراحی اقلیمی متناسب با آن پرداخته و ویژگی های معماری بوشهر بـه صـورت الگو واره ای همساز با اقلیم در انتها بیان شده است.
با توجه به عدم مطالعه ی دقیق و علمی در ارتباط با میزان صحت و کاربردی بودن معماری بومی و سـنتی شـهر بوشـهر جسـتار پیش رو به بررسی کهن الگوهای این معماری از نقطه نظر آسایش اقلیمی می پردازد. شاخص های مختلف اقلیمی برای ایـن بررسـی مورد استفاده قرار گرفته که داده های خام مورد بررسی از اطلاعات ساعتی روزانه اداره کل هواشناسی استان بوشـهر اسـتخراج شـده اند. برای این منظور برخی از بناهای تاریخی شهر بوشهر به عنوان نمونه های موردی مورد بررسی و تحلیل قـرار گرفتنـد. مطالعـه ی انجام گرفته به روش آماری-تحلیلی بوده و 5 شاخص مختلف برای این منظور مورد استفاده قرار گرفتند که برخی از این شاخص هـا دارای پیشنهادات معماری بوده و مابقی آنها اطلاعاتی در ارتباط با اقلیم منطقه در اختیار قرار می دهد.
ادبیات پژوهش
با رشد بی رویه ی شهرها بخش های کهن شهر به دست فراموشی سپرده می شوند. یکی از موارد قابل ذکر در ارتباط بـا هـدف و دستیابی به آن برای معماری بومی، معماری مدرن ژاپن و کار های برخی از معماران همچون تادائو آندو می باشد. ردپای سنت ژاپنی در کارهای آندو بسیار بارز است. آب، نور و طبیعت از عناصر ویژه کارهای آندو است. موضع آندو در برابر سنت ها نـه موضـع تسـلیم ، بلکه موضع نقد و تحسین است. سنت های مردم ژاپن به قول کوروکاوا " هم مرئی و هم نامرئی اند." انواع سبک های معماری، شـکل خاص سقف ها ، تزیینات و ... از سنن مرئی آن هاست." سنت های ژاپنی در مقایسه با سنت های جوامـع غربـی گـرایش بـه نـامرئی بودن دارند." این نظر کیشوکوراوا در مورد فرهنگ ژاپنی است.
معماری پایدار
مفهوم معماری پایدار- یا همان معماری محیطی پایدار - تلویحا برقراری تعادلی و تعامل میان سـه حیطـه ی اصـلی اجتمـاعی-فرهنگی،اقتصادی-سیاسی و کالبدی -محیطی را در بر می گیرد. این معماری بر رابطه ی متعـادل تـر و همزیسـتانه ی اثـر معمـاری نسبت به شرایط محیطی پی ریزی شده است (هاگان .(2001 به طور کل می توان بیان داشت که معماری پایدار به دنبال حفـظ هـر بیشتر طبیعت و تعادل می باشد. باید توجه داشت که معماری پایدار باید تمامی جنبه های پایداری اعـم از اقتصـاد، اقلـیم، فرهنـگ، انرژی، طبیعت و ... را شامل شود. در این راستا معماری بومی که بر آمده از نیاز های منطقه ای و مقطعـی بخشـی از محـل سـکونت
2
انسانی در ذیل عنوان معماری پایدار قرار می گیرد. اصل طراحی پایدار بر این نکته استوار است که ساختمان جزء کوچکی از طبیعت پیرامونی است و باید به عنوان بخشی از سامانه ی زیستی در چرخه ی حیات قرار گرفته و عمل کند (محمودی، .(1384
معماری بومی
معماری بومی معماری بر آمده از زیست بوم منطقه و بر اساس نیازها و خواست های مردم می باشد.هر جزیی از معماری معنـایی دارد و مبتنی بر تجربه و درک انسان بومی از زندگی و هستی است. از این روی به درستی شکل می گیرد. زیرا انسان بومی عمیقا آن را احساس می کند و با تأنی آن را می سنجد و سپس آن را به وجود می آورد. لذا یک کل به تمام معنی منسجم ، شـکل مـی گیـرد. در واقع حتی کوچکترین اعمال (فکر و رفتار) او به ایجاد و حفظ آن کل منسجم کمک می کند( الکساندر،.(200 :1390
حسن فتحی معماری بومی را چنین توصیف می کند: » هر ملتی که معماری خاص خود را بنیان نهاده است، خطوط و فرم هـای دلخواه خویش را که به سان زبان ، عادات و رسوم محلی اش ویژگی خاص دارد، نمایان کرده است« (فتحـی ،1372 ،.(59 بـه همـین صورت راپاپورت نیز بیانی مشابه دارد : » معماری مردمی محیط مطلوب یک قوم است که بدون دخالت معماران، هنرمندان و تـزیین گران با هدفی مشخص - اگر چه می توان در باره ی اینکه معمار حقیقتا» خالق « شکل می باشد، به بحث پرداخت- در بناها و خانـه ها متجلی می گردد« (راپاپورت،.(13 :1388 به دیگر سخن معماری بومی را می توان معماری مردمی دانسـت. در گذشـته بـه دلیـل عدم تفکیک و دسترسی به تخصص های مختلف مردم خود به ساخت بنای مسکن خود می پرداخته و بر اسـاس نیـاز هـا، بـاور هـا ، اعتقادات و فناوری های زمانه دست بنا را شکل می دادند. به همین دلیـل معمـار ی سـنتی بسـیاری از منـاطق راهکـار هـای بسـیار مناسبی را برای پاسخگویی به شرایط محیطی دارند. به همین روی معماریان بیان می دارد که معماری بومی از یک فرهنگ مشـخص محلی سخن می گوید. فرهنگی که به دست مردم همان محل شکل گرفته می گرفت، رشد مـی کـرد و در رویـداد هـای سـخت نیـز تحت تاثیر قرار می گرفت اما به وسیله ی همان مردم بافرهنگ بومی سازگاری می یافت(معماریان،.(182 : 1386
طراحی همساز با اقلیم ( غیر فعال)
منظور از طراحی غیر فعال ، طراحی با تکیه بر روشهایی است که نیازمند مصرف انرژی نیستند . ( مانند بهره گیری از انرژیهـای طبیعی موجود در اقلیم مثل انرژی باد، انتخاب فرم و پوستهی مناسب برای ساختمان و(… این طراحی مانند هر طراحی موفق دیگری بایستی منجر به ایجاد محیطی راحت و دلپذیر برای ساکنین آن شود.(نیلسن، .(12 :1389 نظریهی اصول طراحی اقلیمی بـا بررسـی و تجزیه و تحلیل وضعیت موثر در تعامل انسان، محیط و معماری بدست میآید. فراهم کردن آسایش در فضاهای معمـاری بـه چگـونگی عملکرد بنا در اقلیم و همچنین چگونگی رفتار انسان در فضاهای گونـاگون بنـا بسـته اسـت ( پـوردیهیمی، 99 :1390 و .(98بنـابراین اجرای طراحی اقلیمی روش ساختمانی ویژهای است که به وسیله بررسی شرایط آب و هوایی محـل از نظـر آسـایش انسـانی ، تعامـل و رفتار انسان با محیط و فضاهای گوناگون و طراحی کالبد ساختمان ( تکنیکهای اجرایی ساختمان شامل عـایق کـاری حرارتـی، نصـب پنجره، ابعاد حیاط مرکزی و...) به دست می آید (قبادیان و فیض مهدوی، .(4 :1390
طراحی اقلیمی (طراحی غیر فعال) به معنای حذف سیستمهای گرمایشی یا سرمایشی (طراحی فعال) یا کاهش استانداردهای آسایشی نیست و استفاده صرف از طراحی غیر فعال نیز در بعضی از شرایط اقلیمی امکان پذیر نیست. به کارگیری ترکیبی طراحی فعال و غیر فعال با هدف حذف و یا کاهش سیستمهای مکانیکی در بیشتر زمانهای شبانه روز هدف طراحی است (نیلسن ، :1389 .(13
