بخشی از مقاله
چکیده
اولین شرط داشتن جامعهای سالم و پویا، سلامتی و پایداری خانواده است. لذا همواره پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین جامعه و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی، اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی خود و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است. بیشتر حرکت های اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی از خانواده آغاز شده و درجامعه موج آفرینی می کنند. برهمین اساس، همه ی ادیان الهی به ویژه اسلام ، خانواده را مؤثرترین راه برای هر گونه تغییر و تحول در بافت فرهنگی و اجتماعی جامعه می دانند. زیرا از یک سو خانواده ، خود مرکز تعامل و تأثیر متقابل افراد بر روی هم است و تجربیات و آگاهی های فرد در خانواده ، در شکل دهی نقش اجتماعی او بیشترین تأثیر را دارد.
در این مقاله که برای گرد آوری مطالب از روش مطالعه ی کتابخانه ای استفاده شده است سعی شده تا ویژگیهای خانواده های که دارای سلامت معنوی هستند : ایمان و خداباوری، مسئولیت پذیری،حمایت اعضای خانواده از همدیگر ،برخورداری از فضایل اخلاقی،پشتکار داشتن و.....بیان گردد وتاثیر این معنویت درجامعه نیزبررسی گردد.در نتیجه اصالت خانواده،عفت،تقوا و ایمان در تربیت دینی فرزندان در رشد وتعالی جامعه نقش بسزایی دارد.عدم توجه به تربیت صحیح فرزندان از سوی والدین سبب می شود تا آثار زیان بار آن نه تنها به محیط خانواده آسیب وارد کند بلکه محیط جامعه را تحت الشعاع قرار دهد. از این رو تربیت صحیح فرزندان که از سوی بزرگان دین مورد تأکید قرار گرفته است، ضرورت دارد.
مقدمه
نهاد مقدس خانواده، رکن بنیادین اجتماع بشری و محمل فرهنگهای گوناگون است تا آنجا که سعادت و شقاوت جوامع، مرهون رشادت و ضلالت خانواده میباشد. اولین شرط داشتن جامعهای سالم و پویا، سلامتی و پایداری خانواده است. لذا همواره پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین جامعه و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی، اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی خود و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است.
امروزه ساختار خانواده در جهان با مشکلات متعددی دست به گریبان است و بحران خانواده یکی از رخدادهای تلخ و چالشهای پیشرو برای جوامع کنونی است که باید به شدت مورد توجه قرار گیرد در نظام تعلیم و تربیت اسلامی و در راستای رسیدن انسان به سعادت و تقرب به خدا، مهمترین هدف تربیتی رشد شخصیت متعادل خانواده بر محور معنویت و افزایش سلامت معنوی است ؛که بر بسیاری از ابعاد زندگی فردی، اجتماعی و معنوی افراد تأثیرگذار است.
درحقیقت سلامت معنوی را میتوان شناخت خالق، دوست داشتن او وتلاش برای قرب به او تبیین کرد که میتواند زمینههای دیگری نظیر احساس دوست داشتن و دوست داشته شدن، کمک به دیگران، تجربه کردن لذّت زندگی، داشتن یک هدف اساسی در زندگی و تجربه کمال و آرامش زندگی را در برگیرد. - امیدواری، - 17: 1385 سلامت معنوی در شناخت و ارتباط دوستانه با خدا و بندگان و تحقق فضایل در خویشتن، مفهوم مییابد و از ارکان آن، نوع ارتباطات ضابطه مند افراد خانواده است که موفقیت در ارکان دیگر سلامت، سنگ بنای اعضای خانواده باید به گونهای نهاده شودکه عملکرد مطلوب خانواده و ارتقای سلامت معنوی اعضای آنرا به دنبال داشته باشد.
- فتحی آشنا :ص - 9 خوشحالی یا بدحالی، بهروزی یا سیه روزی هریک از جوامع در گرو تربیت انسان های آن جامعه است. و این مهم به عواملی همچون ساختار فرهنگی خانواده، محیط جامعه و از همه مهمتر سبک زندگی آنان بستگی دارد. در صورتی که سبک زندگی در مسیر صحیح و براساس احکام و باورهای دینی پیش رود می تواند تاثیر زیادی در تربیت دینی افراد داشته باشدوسلامت وامنیت وآرامش جامعه را تامین کند . آیات و روایات تحقق موفقیتها و سلامت معنوی، را مبتنی بر آموزههای ویژهای می دانند که افراد خانواده باید آنها را بیاموزند آن موقع است که سلامت معنوی میتواند برای بهبود کیفیت زندگی مشترک اعضای خانواده و نیز حمایتهای بین فردی که از دیگران بخصوص خانواده میگیرد، سودمند باشد. - - امیدواری، - 17: 1385
از آنجا که دوران کودکی از نظر پی ریزی اساس زندگی،اهمیت فوق العاده ای دارد. تربیت های صحیح یا فاسد فرزندان، سرچشمه مهم نیک و بدهای دوران عمر است. انسان در طول ایام حیات خود برطبق خلقیات خویش عمل می کند و اساس خلق و خوی آدمی در ایام کودکی یا حتی از همان زمانی که فرزند در رحم مادر خود جای می گیرد، ساخته می شود اینجاست که نقش مادر جایگاه مخصوص به خود پیدا می کند؛ چرا که عواملی چون اخلاق و روحیات مادر و حتی نوع تغذیه مادر بر روی رفتار آینده فرزند اثر می گذارد.
در پیش گرفتن سبک زندگی دینی- اسلامی می تواند والدین را در تربیت صحیح دینی فرزندان یاری رساند. واضح است اگر خانواده از سلامت کافی برخوردار نباشد ، افراد بیمارگونه ی خانواده نیز پس از ورود به جامعه و کنش متقابل اجتماعی با سایرین ، بیماری خویش را به دیگران سرایت داده، ساختار جامعه را از هم فرو می پاشند؛ و گاهی ممکن است یک رفتار نامعقول و غیرمعقول اجتماعی ، در اثرهمین تعاملات به صورت یک رفتار پسندیده ، در جامعه ظهور کند.همین طور اگر خانواده های یک جامعه ، بهنجار و متعادل باشند، جامعه نیز از سلامت واقعی بر خوردار خواهد بود.
بیان مساله :
سئوال اصلی آن است که آیا مادام که بشریت زندگی را به زیور علم بدون تزکیه و تقوی و معنویت دینی میآراید و بنام تمدن از دین و معنویت فاصله می گیرد و خود را بینیاز از ارتباط با عالم ماوراء و معنویت و اخلاق میانگارد و نیز قانونمندی براساس توحید و قانونگذاری الهی را ساماندار و نظامپذیر نمیشناسد میتواند بحرانهای پیشروی خود را حل نماید؟ چگونه خانواده ها می توانند سلامت معنوی جامعه را تامین نمایند؟بهترین الگوی تربیتی در این عصر که جوامع مخصوصا جوامع غربی دچار بحران معنویت شده اند کدام است ؟ آیا با استعانت از الگوهای تربیتی اسلامی در خانواده می توانیم سلامت وآرامش وامنیت روانی را در جامعه فراهم نماییم؟
اهمیت وضرورت تحقیق:
عصر کنونی با بحران خانواده روبرو شده روابط مبتنی برتعهد و عشق و صداقت از خانواده رخت بربسته، پرورش نسل سالم براساس ارتباط نسبی نفی یا نهی گردیده است، ازدواج توافقی و صوری جای پیوند حقیقی را گرفته و فرزندان تکوالد معضلات عدیدهای را برای جامعه خود و والد آفریدهاند. قداست خانواده و رسالت همسری محدودیت معرفی میشود و تعهد در برابر اعضای خانواده اسارت نامیده شده و حاکمیت اندیشه دینی برنظام خانواده منفور و ناکارآمد همراه با نقیصه و تبعیض معرفی گردیده است جوامعه دچار بحران وفساد اخلاقی شده وافراد در جامعه نسبت به هم تعهد اخلاقی ندارند که این خود نتیجه تربیت ناصحیح در خانواده است .در جامعه ی اسلامی تمام مسائل زیستی هر فرد رنگ و بوی دینی و اسلامی به خود می گیرد. این جاست که سبک زندگی ائمه اطهار علیهم السلام که الگوی کامل انسانیتند بهترین منبع سبک دینی، اسلامی به شمار می رود وبنای خانواده براساس این الگوها وتربیت های اسلامی می تواند ضامن سلامت معنوی جامعه باشد.
پیشینه تحقیق:
در پژوهشی به قلم علی مندنی پور اشاره به اهمیت و نقش حیاتی خانواده در سلامت و شکوفایی جوامع بشری و با ارائه بعضی از اصول قانون اساسی که اهمیت خانواده را به رسمیت شناخته و فراهم آوردن زمینه تشکیل و بالندگی این نهاد را از وظایف حکومت اسلامی دانسته است، و ... در ادامه ضمن تاکید بر تاثیر کاهش یا از بین رفتن مشکلات، مسائل و بحران های خانوادگی، در رخت بر بستن مصائب و معضلات و ناهنجاری های اجتماعی از جامعه، معنویت و اخلاق بهترین عامل تقویت خانواده معرفی شده است.
آن گاه سقوط و بحران اخلاقی در جوامع مدرن و پیش رفته صنعتی، شاهدی بر عدم کفایت زندگی مادی صرف در پاسخگویی به نیازهای گوناگون بشر مطرح شده است . سپس آمده است: در چنین اوضاع و احوالی که بر بشر حیران و سرگردان می گذرد، عاملی که می تواند نقش مهم و آرامش بخشی را در رابطه با فرد و اجتماع ایفا نماید، بدون شک اصول اخلاقی معنوی است که اعتقادات مذهبی نیز در مرکز دایره آن قرار دارد.
به ویژه در دنیای ماشین زده امروز، مذهب دریچه ای روشن است به فردای مبهم زندگی انسان ها; انسان هایی مسخ شده و بیگانه از خویشتن خویش . محمد ابراهیمی ؛ محمد سجاد صیدی؛ فاطمه باقریان در پژوهشی به منظور بررسی رابطه ی بین معنویت خانواده با راهبردهای مقابله ای و همچنین آزمون نقش واسطه ای کیفیت ارتباط در رابطه ی بین متغیرهای مذکور انجام شد. به همین منظور تعداد 375 نفر از والدین دانش آموزان کرمانشاهی به روش نمونه گیری خوشه ای برای شرکت در این پژوهش انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت بودند از: مقیاس ارتباط خانواده، مقیاس تقدس ازدواج، مقیاس تقدس والدگری، و مقیاس ارزیابی شخصی بحران خانواده. برای تحلیل داده ها، از تحلیل واریانس یک راهه، تحلیل همبستگی و همچنین رگرسیون متوالی همزمان استفاده شد.
نتایج حاصل از تحلیل داده-ها نشان داد که خانواده-های با معنویت بالا نسبت به خانواده-های با معنویت پایین، از راهبردهای مقابله-ای شکل-دهی مجدد شناختی، حمایت اجتماعی معنوی و بسیج خانواده به میزان بیشتر و از راهبرد ارزیابی منفعلانه به میزان کمتری استفاده می-کنند. همچنین معنویت به-طور مستقیم و غیر مستقیم - با واسطه گری ارتباط خانواده - ، با راهبردهای مقابله ای در ارتباط است. در پایان می-توان چنین نتیجه گرفت که خانواده های با معنویت بالا، می توانند از طریق داشتن ارتباطی مناسب و همچنین عوامل مؤثر دیگر، مقابله ی بهتری در برابر تنش های درونی و بیرونی خانواده وجامعه از خود نشان دهند.
تعریف واژههای تحقیق:
خانواده: »خانواده« گروه کوچکی است که فاصل بین فرد و جامعه قرار گرفته است.صاحبنظران تعریفهای متعددی برای خانواده ارائه کردهاند، ولی هر تعریف به بُعدی از خانواده توجه داشته است؛ از این روی شاید مناسب باشد که خانواده را با توجه به ویژگیهای اساسی آن تعریف کنیم: از عمومیترین سازمانهای اجتماعی است که براساس ازدواج بین یک مرد و یک زن شکل میگیرد. ب- در آن؛ مناسبات خونی یا اسناد یافته - پذیرش فرزند - به چشم میخورد. ج-معمولاً دارای نوعی اشتراک مکانی است. د-معمولاً کارکردهای گوناگون شخصی، جسمانی، اقتصادی، تربیتی و جز اینها را بر عهده دارد. - ساروخانی،1382 ص - 136
