بخشی از مقاله
راهبرد جمهوری اسلامی ایران در خصوص تقویت حقوق مخاصمات مسلحانه بین المللی
چکیده :
حقوق مخاصمات مسلحانه با قبول واقعیت جنگ به کاهش آلام انسان‌ها می‌اندیشد و به محدود کردن آثار ناشی از جنگ می‌پردازد،لکن رفتار قدرت‌های استعماری افق روشنی را در حفظ و رعایت حقوق بشردوستانه نشان نمی‌دهد.فرهنگ‌سازی و تکیه بر ارزش‌های انسانی و دینی امید به آینده را در انسان‌ها زنده می‌کند. با هدف ارائه راهبرد مناسب برای تقویت حقوق مخاصمات مسلحانه با برخورداری از منابع غنی اسلامی،با به کارگیری روش تحقیق زمینه‌ای-همبستگی و با استفاده از ابزار پرسشنامه و برخورداری از نتیجه مصاحبه‌های انجام شده و بررسی اسناد و مدارک کتابخانه‌ای معلوم می‌گردد که منابع اسلامی سرشار از دستوراتی در خصوص آغاز نکردن جنگ،رعایت حقوق اسراء،عدم تعرض به کسانی که سلاح ندارند و عدم تعرض به غیر نظامیان،زخمی شدگان،زنان،کودکان و افراد سالخورده و حفاظت از محیط زیست می‌باشد. در نتیجه ثابت می‌شود که جمهوری اسلامی ایران با پای‌بندی هرچه بیشتر و مشارکت مؤثر در اجرای حقوق بشردوستانه و حضور رسمی و قدرتمند در جلسات و کنفرانس‌های بین المللی و جلوگیری از یک‌جانبه گرائی قدرت‌های استعماری،می‌تواند موجبات تقویت این رشته از حقوق بین الملل را با تکیه بر مفاهیم اسلامی فراهم آورد.
کلیدی :
حقوق مخاصمات مسلحانه،حقوق بشردوستانه بین المللی،کنوانسیون‌های ژنو،سلاح‌های کشتار جمعی،حقوق بشردوستانه اسلامی
چکیده
حقوق مخاصمات مسلحانه با قبول واقعیت جـنگ بـه کـاهش آلام انسان‌ها می‌اندیشد و به محدود کردن آثار ناشی از جنگ می‌پردازد،لکن رفتار قدرت‌های استعماری افق روشنی را در حفظ و رعـایت حقوق بشردوستانه نشان نمی‌دهد.فرهنگ‌سازی و تکیه بر ارزش‌های انسانی و دینی امید به آینده را در انـسان‌ها زنده می‌کند.
با هدف ارائه راهبرد مـناسب بـرای تقویت حقوق مخاصمات مسلحانه با برخورداری از منابع غنی اسلامی،با به کارگیری روش تحقیق زمینه‌ای-همبستگی و با استفاده از ابزار پرسشنامه و برخورداری از نتیجه مصاحبه‌های انجام شده و بررسی اسناد و مدارک کتابخانه‌ای معلوم می‌گردد که منابع اسلامی سرشار از دسـتوراتی در خصوص آغاز نکردن جنگ،رعایت حقوق اسراء،عدم تعرض به کسانی که سلاح ندارند و عدم تعرض به غیر نظامیان،زخمی شدگان،زنان،کودکان و افراد سالخورده و حفاظت از محیط زیست می‌باشد.
در نتیجه ثابت می‌شود که جمهوری اسلامی ایران با پای‌بندی هـرچه بـیشتر و مشارکت مؤثر در اجرای حقوق بشردوستانه و حضور رسمی و قدرتمند در جلسات و کنفرانس‌های بین المللی و جلوگیری از یک‌جانبه گرائی قدرت‌های استعماری،می‌تواند موجبات تقویت این رشته از حقوق بین الملل را با تکیه بر مفاهیم اسلامی فراهم آورد.
*کلید واژه
حقوق مخاصمات مـسلحانه،حقوق بـشردوستانه بین المللی،کنوانسیون‌های ژنو،سلاح‌های کشتار جمعی،حقوق بشردوستانه اسلامی.
*مقدمه
امروزه ترویج اصول بشردوستانه به منظور پیشگیری از گسترش دامنهء جنگ‌ها و رعایت معیارهای انسانی و اخلاقی در مخاصمات مسلحانه به صورت یک جـنبش جـهانی درآمده است.حقوق بشردوستانهء بین المللی در سالیان اخیر به عنوان یکی از پرچالش‌ترین مباحث حقوقی در صحنه بین الملل مطرح بوده و بسیاری از کشورها چه از نظر اصلاح قوانین داخلی، چه از نظر الحاق به معاهدات بین المـللی و چـه از نـظر تشکیل کمیته‌های ملی و ارگان‌های مسئول دولتـی،در ایـن رابـطه اقدامات قابل ملاحظه‌ای را انجام داده‌اند.
جمهوری اسلامی ایران به دلیل الزامات شرعی و مبانی اسلامی و توجه به«اصل تدافعی بودن»مندرج در دکترین و استراتژی نظامی نیروهای مسلّح و نـیز فـرهنگ اصـیل حاکم از زمان باستان،حتی اگر تعهدات بین المللی هم وجـود نـمی‌داشت،این اصول را سرلوحهء دفاع نظامی خویش قرار می‌داد.کما اینکه در طول هشت سال دفاع مقدس نیز علیرغم تحمل جنایات و ددمنشی‌های رژیم بـعثی عـراق فـراتر از مقررات بین المللی به مسایل بشردوستانه پای‌بند بوده است.
*طرح مسأله
تلاش‌ها و مساعی جامعهء بـین الملل به خصوص در قرن هیجدهم و نوزدهم و کنوانسیون‌های لاهه در سال‌های اول قرن بیستم(7091)،برای اجتناب از جنگ ناکافی بود و نتوانست از وقوع جـنگ جـهانی اول در سـال 4191 جلوگیری کند.میثاق جامعه ملل نیز که در 82 آوریل 9191 در کنفرانس صلح ورسای بـر خـرابه‌های جنگ جهانی اول به اتفاق آرا به تصویب رسید و پیمان‌ها و عهدنامه‌های بعدی هم نتوانست مانع شعله‌ور شدن جنگ جـهانی دوم و اتـفاقات و مـصیبت‌های ناشی از آن شود.تلاش‌های بعد از جنگ جهانی دوم از جمله منشور ملل متحد و ده‌ها قطعنامه،بیانیه،اعلامیه و عـهدنامه نـیز نـتوانستند آتش جنگ را در جامعهء جهانی فرونشانند.
حقوق بشردوستانه بین المللی با قبول واقعیت جنگ،به کاهش آلام انسان‌ها مـی‌اندیشد و بـه محدود کـردن آثار ناشی از جنگ می‌پردازد و به دلایل انسان دوستانه،حق طرفین مخاصمه را در انتخاب و استفاده از ابزارها و شـیوه‌ای جـنگی محدود می‌کند.غیرنظامیان را مورد حمایت قرار داده،به تأمین شأن و کرامت بالای انسانی و نیز تعقیب،محاکمه و مـجازات جـنایتکاران جنگی می‌پردازد.
برای تـحقق اهداف بشردوستانه بین المللی،قراردادها،کنوانسیون‌ها و پروتکل‌های زیادی در خصوص محدودیت‌های نظامی اعم از«محدودیت‌های مربوط به انسان»، «محدودیت‌های مـربوط بـه اماکن»،«محدودیت‌های مربوط به ابزار و ادوات جنگی»و «محدودیت‌های مربوط به روش‌های جنگی»وضع گردیده است،لیکن علیرغم هـمه ایـن تأکیدات کـه مورد وفاق بین المللی و جوامع بشری است،در کمتر منازعه‌ای می‌توان این پای‌بندی به حقوق انسان‌ها را مـشاهده کـرد و همین عامل سبب تضعیف این حقوق و بی‌تفاوتی نهادهای بین المللی در تعقیب و پیـاده‌سازی آن شـده و ایـن سؤآل پیش می‌آید که چگونه می‌توان موجبات تقویت آن را فراهم آورد؟
*ضرورت انجام تحقیق
جمهوری اسلامی ایران جزو پیشگامان احـترام بـه ارزشـ‌های بشردوستانه بوده و به عنوان یکی از فعالان جنبش جهانی هلال‌احمر و صلیب سرخ،نقش بسیار فـعالی در زمـینه‌سازی‌ها و مذاکرات مقدماتی و کنفرانس‌های مرتبط داشته است.
باتوجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران آماج تیرهای کینه توزانه دشمنان قـرار گـرفته و سیاست دشمنان در جهت منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران در برگیرنده تهمت‌های فراوانی می‌باشد،لذا ضـروری اسـت با اجرای پژوهشی علمی تهدیدات و فرصت‌ها را شـناخته، امکانات را مـورد تـجزیه و تحلیل قرار داده،نقاط قوت و ضعف خود را مـشخص نـموده و در نهایت واقع‌گرائی،از تمامی عناصر قدرت ملی استفاده نموده و بهترین راهبردهای ممکن را تدوین نـمائیم تـا با الهام از تعالیم مکتب اسـلام و بـا مشارکت فـعال و مـؤثر در زمـینه حقوق بشردوستانه بین المللی موجبات تقویت آن را فـراهم آوریم.
*اهداف تحقیق
1.ارائه راهـبرد مناسب جهت برخورداری حقوق مخاصمات مسلحانه بین المللی از فرهنگ و منابع غنی اسلامی.
2.اکتشاف شـاخص‌های تـقویت و تضعیف حقوق بشردوستانه بین المللی.
3.تبیین رویکردهای مـناسب به منظور مشارکت و ایـجاد رابـطهء تفاهم‌آمیز و تأثیرگذار با سازمان‌های مـسئول بـین المللی.
4.تعیین اولویت پیوستن جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون‌های سلاح‌های کشتار جمعی
*سؤال‌های تحقیق
سؤال 1:آیا پای‌ندی و مشارکت مؤثر در اجـرای قـراردادهای بشردوستانه بین المللی باعث ایجاد رابـطه تـفاهم‌آمیز و تـأثیرگذار جمهوری اسلامی ایـران بـا سازمان‌های بین المللی می‌شود؟
سؤال 2:آیـا از طـریق رابطه تفاهم‌آمیز و تأثیرگذار جمهوری اسلامی ایران با سازمان‌های بین المللی می‌توان موجبات تقویت حقوق بـشردوستانه بـین المللی را برمبنای مفاهیم اسلامی فراهم آورد؟
*فرضیه
پافشاری و پی‌گیری مـؤثر جـمهوری اسلامی ایـران در اجـرا و پیـاده‌سازی حقوق بشردوستانه بین المللی مـوجبات تقویت این ضرورت بین المللی را برمبنای مفاهیم اسلامی فراهم می‌آورد.
*نوع تحقیق،روش تحقیق،روش نمونه‌گیری و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
به منظور انجام تـحقیق حـاضر از روش زمینه‌ای و همبستگی استفاده شده و از روش نمونه‌گیری تـصادفی-طبقه‌ای نـیز بـه مـنظور انـتخاب نمونه آماری تـحقیق اسـتفاده شده است. روش به کار رفته برای تحلیل مباحث نیز،روش«تکیه بر موضوعات نظری»با هدف دست یافتن به دیـدگاه‌های جـدید و ژرفـ‌نگری در موضوعات مرتبط با موضوع تحقیق بوده است.روش کـمّی تـجزیه و تـحلیل اطـلاعات نـیز بـراساس آمار توصیفی و استنباطی(مجذور کای)صورت گرفته است.
باتوجه به ماهیت موضوع تحقیق و استفاده‌ای که می‌توان از نتایج حاصله برد،این تحقیق از نوع کاربردی-توسعه‌ای با تأکید بر جنبهء توسعهء رویکرد اسلامی به حقوق مـخاصمات مسلحانه می‌باشد.
*جامعهء آماری
صاحب نظران،استادان و دانشجویان رشته‌های حقوق بین الملل،کارکنان ذیربط در وزارت امور خارجه،جمعیت هلال احمر،وزارت دفاع،مجلس شورای اسلامی،ستاد کل نیروهای
مسلّح،استادان حوزه علمیه قم،نهاد ریاست جمهوری.عامه جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می‌دهند که براساس آشنائی آنـان بـا اصول راهبردی و حقوق مخاصمات مسلحانه به صورت تصادفی-طبقه‌ای گزینش و مورد پرسش قرار گرفته‌اند.
*چارچوب نظری تحقیق
«حقوق بشردوستانه»یا«حقوق مخاصمات مسلحانه»و یا«حقوق جنگ»مجموعه‌ای از قواعد بین المللی یا عرفی می‌باشد که مشخصا ناظر بر رفتار قـوای مـتخاصم در جنگ‌های مسلحانه بین المللی یا غیر بین المللی است.این قواعد به دلایل انسان دوستانه،طرفین متخاصم را در انتخاب و استفاده از ابزار و شیوه‌های جنگ محدود می‌کند و افراد انـسانی و یـا اموال و اشیایی را که مورد آسـیب قـرار گرفته یا خواهند گرفت مورد حمایت قرار می‌دهد.(کنعانی، 1831:3-1)این حقوق اهدافی کلیدی را در رویکرد حفاظت از حقوق افراد در مخاصمات مسلحانه برعهده دارد که عمده‌ترین آنها عبارتند از:
الف-احترام به شأن،منزلت و کـرامت والای انـسان و تضمین حقوق اساسی و حـیاتی بشر.
ب-کاهش آلام انـسان‌ها و محدود کردن آثار ناشی از جنگ.
ج-تعقیب،محاکمه و مجازات جنایتکاران جنگی.
البته برخی از تشابهات سبب می‌شود تا«حقوق بشردوستانه»با«حقوق بشر»اشتباه شود حال آنکه این دو باهم تفاوت‌های اساسی و ماهوی داشته و در ادبیات حقوق بین الملل معاصر به دو منظور کاملا متمایز دلالت دارنـد.بعضی از تـفاوتها عبارتند از:
الف-از لحاظ لغوی:«حقوق بشردوستانه،ترجمه Humanitarian law و«حقوق بشر» ترجمه Human rights می‌باشد.
ب-از لحاظ تعریف:«حقوق بشردوستانه»مجموعه مقرراتی است که حقوق انسان‌ها را در زمان جنگ و همچنین محدودیت‌های نظامی را در اثناء مخاصمات مسلحانه معین می‌نماید حال آنکه«حقوق بشر»حقوق انسان‌ها را در زمان صلح تـنظیم می‌کند.
ج-از لحـاظ منابع:اسناد تـشکیل دهنده حقوق بشردوستانه،کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو مصوب 9491 و پروتکل‌های الحاقی 7791 و کنوانسیون‌های لاهه و سایر اسناد مشابه بوده حال آنکه منابع و موضوع‌های تـشکیل دهنده حقوق بشر میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق اقتصادی و اجتماعی مصوب 6691 می‌باشد.
د-از لحـاظ مـسئولیت بـین المللی:در موراد نقض حقوق بشر فقط دولت‌ها مسئول هستند لکن مسئولیت نقض مقررات حقوق بشر دوستانه علاوه بـر دولتـ‌ها شامل افراد متخلف نیز می‌گردد.(کمیته ملّی حقوق بشر دوستانه،1831:3)
اصول اساسی حقوق بشر دوستانه
الف-اصل رفتار انسانی و عـدم تـبعیض:با هـمه انسان‌ها باید رفتاری انسانی و بدون هرگونه تبعیض ناشی از جنسیت،ملیّت،نژاد،مذهب یا عقاید سیاسی صورت گیرد.
ب-اصل ضرورت نظامی:هر فـعالیت نظامی باید براساس دلایل نظامی توجیه شده باشد. فعالیتی که فاقد ضرورت نظامی بـاشد،ممنوع است.این بدان معنا اسـت کـه حمله به غیر نظامیان و کسانی که خارج از صحنه نبرد قرار دارند ممنوع است.همچنین هر اقدامی که بر حسب ضرورت برای انهدام اموال دشمن به عمل می‌آید،باید با قواعد مربوط به تمایز و تناسب مـطابقت داشته باشد.ضرورت نظامی را نمی‌توان به عنوان دستاویزی برای توجیه اهمال،بی‌مبالاتی و رفتار حرفه‌ای مطرح نمود.
ج-اصل محدودیت:سلاح‌ها و روش‌های جنگی قابل استفاده،محدود است.استفاده از سلاح‌ایی که آسیب‌های غیر ضروری یا جراحات بیش از حد لزوم وارد می‌نمایند.ممنوع است.
منظور سلاح‌هایی است کـه جـراحات غیر قابل علاج وارد کرده یا موجب مرگی دردناک و تدریجی می‌شوند.
د-اصل تفکیک:بین نظامیان و غیر نظامیان باید تفکیک صورت گیرد.نظامیان مجازند مستقیما در مخاصمات شرکت کنند.لذا نظامیان را می‌توان هدف قرار داد.لکن غیر نظامیان از حمله در امـان هـستند مگر آنکه مستقیما در مخاصمات شرکت نمایند.
همچنین باید بین اهداف نظامی که می‌توان آنها را هدف حمله قرار داد و اموال و اشیاء غیر نظامی که نباید هدف حمله قرار گیرند،تفکیک صورت گیرد.اموال غیر نظامی را صـرفا برای اسـتفاده جهت مقاصد ضروری نظامی،می‌توان مصادره نمود.
هـ-اصل تناسب:صدمات ناشی از یک حمله،در مقایسه با مزیت نظامی و قطعی که از آن حمله انتظار می‌رود نباید بیشتر باشد.دیوان بین المللی دادگستری در پاراگراف 09 رأی
مشورتی 6991 در مورد کاربرد سلاح‌های هـسته‌ای اعـلام کـرد که دو اصل تفکیک و تناسب اصول اسـاسی حـقوق بـشر دوستانه می‌باشند.
و-اصل حسن نیّت:در هرگونه مذاکره میان طرف‌های متخاصم،اصل حسن نیّت باید رعایت شود.(کنعانی،5831:02)
حقوق بشر دوستانه در اسلام
هدف مطلوب از زندگی بشر تحصیل کمال واقعی است کـه بـراساس دیـن اسلام،تنها در پرتوی بندگی خدا به دست می‌آید.بنابراین بـشر نـسبت به آنچه برای رسیدن به کمال مطلوب ضروری است«حق»دارد؛این نوع از«ارزش ذاتی»دارد.سایر اموری که در این جهان با عنوان حق بشر دارای ارزش می‌شوند،ارزش«تبعی»دارند.
انسان‌ها در فـرآیند رسـیدن بـه کمال مطلوب دارای حقوقی بنیادین هستند که خداوند آنها را بـه‌طور تکوینی و یا تشریعی به بشر ارزانی داشته است و کسی حق سلب آنها را از او ندارد.
حق حیات،قدرت،علم و اختیار ارکان حقوق بنیادین بـشر مـی‌باشند.به بـیان دیگر،انسان در فرایند تکامل معنوی خویش باید دست کم دارای چهار ویـژگی بـاشد که هریک از آنها به عنوان حق ضروری بشر در مسیر تکامل معنوی و رستگاری جاودانه‌اش به شمار می‌آیند.
سزاواری انسان بـرای وصـول بـه مقام خلیفهء الهی به حق بنیادین دیگری در میان حقوق بشر اشاره می‌کند کـه«حق کـرامت»نام دارد.حـقّ کرامت به معنای حق رعایت عزت نفس آدمی است.حق کرامت حقّی غیر مشروط است.یعنی هـمه انـسان‌ها در هـر سرزمینی که زندگی کنند، یا به هر زبانی که سخن بگویند،یا به هر رنگی کـه بـاشند،یا به هر آیینی که معتقد باشند،تنها به دلیل اینکه دارای روحی هستند که از عـالم امـر بـه آنها افاضه شده است دارای احترام‌اند که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«و نفخت فیه من روحی»
(92:حجر)یعنی من روح خـود را در کـالبد انسان دمیدم و در جای دیگر می‌فرماید:
«و لقد کرمنا بنی آدم»
(07:اسراء)و نیز می‌فرماید:
«من قتل نفسا بغیر نفس او فـساد فـی الارض فـکانما قتل النّاس جمیعا و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا.»
(23:مائده)یعنی هرکس انسانی را بدون اینکه کسی را کشته باشد یا فـسادی انـجام داده باشد بکشد،مثل این است که همه بشر را کشته و هرکس انسانی را از مـرگ نـجات دهـد،مثل این است که همه انسان‌ها را حیات بخشیده است.از این آیه شریفه فهمیده می‌شود حق حیات هـر انـسان بـه منزله حق زندگانی همه انسان‌ها است.
در روایت‌های اسلامی نیز عباراتی وجود دارد که احـترام و عـزت انسان با ایمان را از احترام قبله مسلمانان که از احترامی بسیار زیاد برخوردار است بیشتر دانسته‌اند.
این حق کرامت،نه تنها در شـرایط صـلح،بلکه در مواقع جنگ نیز باید رعایت گردد.اسلام قوانین مربوط به جنگ را به گونه‌ای تـشریع نـموده است که با کمترین خون‌ریزی و تخریب، آن هـدف کـلّی هـمراه با حفظ کرامت انسان تأمین شود.ازاین‌رو،با اعـمالی کـه در جنگ با عزّت و کرامت بشر در مسیر تکامل وی ناسازگاری دارد مخالف است.(طالبی،5831،همایش اسلام و حقوق بشر دوستانه).اینک بـه پارهـ‌ای از حقوق بشر دوستانه اسلامی اشـاره می‌شود:
الف-پرهیز از سـتمکاری:خداوند در قرآن کـریم می‌فرماید:
«و قـتلوا فـی سبیل الله الّذین یقتلونکم و لا تعتدوا انّ الله لا یحب المعتدین»
(091:بقره)یعنی در راهـ خـدا با آنان که به جنگ و دشمنی شما برخیزند جهاد کنید.لیکن ستمکار نـباشید کـه خدا ستمگر را دوست ندارد.
ب-پرهیز از خون‌ریزی و غارت و انـتقام جوئی:پیامبر اکرم(ص)هنگام فتح مـکه فـرمود: "هر کس به خانهء ابوسفیان درآیـد در امـان است و هرکس در خانهء خویش ببندد در امان است و هرکس به مسجد الحرام درآید در امـان اسـت."سپاه اسلام مکّه را پس از بیست سال سـرسختی و مـقاومت،بدون خـون‌ریزی فتح کرد.رحمت پیـامبر مـکّه را فرا گرفت.محمد(ص)انتقام نگرفت،اسیر نگرفت،غارت نـکرد،رفتار پیـامبر دل‌های سخت‌ترین دشمنان خویش را به هیجان آورد،کینه‌های کهنه را شست و جای آن را محبت وی پر کرد.(دلشاد تهرانی،3831: 89)
ج-رفتار با دشـمن شـکست خورده:مولای متقیان حضرت علی(ع)در جنگ بـا مـعاویه خطاب به سـربازان و فـرماندهان خـود چنین می‌فرمایند:
«چنانچه آنها را به خـواست خدا شکست دادید،هیچ فرد در حال فرار را نکشید،جان هیچ مجروحی را نستانید،هیچ اسیری را گردن نزنید،مردگان را مثله نکنید،به داخـل هـیچ خانه یا سراپرده‌ای بدون اذن صاحب آن داخل نـشوید،اموال آنـان بـه جـز امـوالی که در لشکر بـه دسـت شما می‌افتد به غارت مبرید.این اموال متعلق به وراث آنان است که طبق مقررات ارث اسلامی باید میان آنها تـقسیم شـود.زنان را سـخن زشت مگوئید و آزار نرسانید حتی اگر بزرگان شـما را سـب کـنند یـا نـوامیس شـما را مورد دشنام قرار دهند.»(فیض الاسلام،5631 هـ ق:158)
د-رفتار با اسیران:پس از آنکه امیر المؤمنین(ع)ضربت خورد و در محراب افتاد،امام حسن مجتبی(ع)سر پدر را به زانو گرفت.حضرت فرمود:«پسرم با اسیر در دستت مدارا نما و
به او رحم کن و او را نـیکو بدار و با شفقت و مهربانی با او رفتار کن.»پس حضرت غش کرد. پس از ساعتی که به هوش آمد،فرزندش امام حسن(ع)ظرفی از شیر به پدر تقدیم کرد. امیر المؤمنین(ع)چون مقداری از آن شیر نوشید فرمود:«این شیر را برای قاتل مـن کـه در دستتان اسیر است،ببرید.»سپس به امام مجتبی(ع)رو کرد و فرمود:«پسرم به حقی که بر تو دارم.غذا و نوشیدنی اسیرت را نیکو بدار و تا زمانی که زنده‌ام با او مدارا کن و از آنچه خود می‌خوری به او بخوران و از آنـچه خـود می‌آشامی به او بنوشان تا بزرگوارتر از او گردی.» (الجعفریات:35)
هـ-منع آغازگری در جنگ:علی(ع)می‌فرمایند:«هیچ گاه دعوت‌کننده به مبارزه مباش و جنگ‌طلبی مکن،زیرا به درستی که دعوت‌کننده و آغازگر است که متجاوز و طـاغی است».(بحار،ج 001:92)
و-ممنوعیت تـعرض به کودکان،زخم خوردگان و رفتار بـا غـیر نظامیان:
علی(ع)می‌فرمایند:«بچه‌ها را به اسیری نگیرید و به زخمی حمله نکنید و دنبال کسی که در حال فرار است نروید.هرکس در خانه‌ش را بست و سلاح بر زمین نهاد،ایمن است».
این سنت و روشی است کـه پس از امـروز باید عمل شود و بـه سـیره و سنت تبدیل گردد. (مستدرک الوسائل،ج 11:45)
ز-محیط زیست
در مناطق جنگی:یکی دیگر از لوازم رعایت حق کرامت انسان در حال جنگ حفظ محیط زیست وی و پرهیز از هرگونه آلودگی آن است.در این زمینه سفارشات و دستورهایی از پیامبر اسلام(ص)و امامان معصوم(ع)رسیده است.
حضرت پیامبر(ص)فرمود:«درختان خـرما را آتـش نزنید،آنها را در آب غرق نکنید، درختان میوه را قطع نکنید،مزارع را به آتش نکشید...حیوانات را ذبح نکنید؛مگر اینکه به گوشتشان برای خوردن نیاز داشته باشید.»
در مناطق غیر جنگی:امام صادق(ع)از امام علی(ع)نقل می‌فرمایند که«پیامبر اسلام(ص) از ریختن سم در سرزمین مـشرکان نـهی فرمود.»(کافی،ج 1،ص 433)بـر این اساس بدیهی است که اسلام با کاربرد سلاح‌های هسته‌ای،شیمیایی و میکروبی چه در مناطق جنگی و چه در مناطق غیر جـنگی به کلی مخالف است.همچنین بمباران شهرها و تخریب زیرساخت‌های
مورد استفاده عموم مردم مـثل جـاده‌ها و پل‌هـایی که در پیشبرد جنگ و پیروزی دشمن نقشی ندارند از نظر اسلام ممنوع است.
جلوگیری نمودن از رسیدن آذوقه(آب و غذا)به قوای متخاصم یا شـهروندان عـادی قبل و بعد از تصرف محیط زندگی ایشان به کلی ممنوع است.(طالبی،همایش اسلام و حقوق بشر دوستانه...قم،5831)
آشنا سـاختن بـشر بـا احکام اسلام یک عمل بشر دوستانه صرف نیست،بلکه حقی برای تمام بشریت است.
برای یک مسلمان،زمانی راحتی خـیال فراهم می‌شود که بداند همه انسان‌های دیگر در راحتی به سر می‌برند.(صافی گلپایگانی،مصاحبه 5831)
خداوند آدمـی را خلیفه خود در زمین قـرار داد و بـه او کرامت بخشید.
انسان‌ها در فطرت با یکدیگر دارای اشتراک هستند لذا تنها زمانی می‌توانیم علیرغم تمامی اختلاف‌های نژادی،زبانی،منطقه‌ای،جغرافیائی،فرهنگی،اجتماعی،اقتصادی و...حقوق بشر دوستانه داشته باشیم که منبع مشترکی را انتخاب کنیم.فطرت تنها منبع مشترک است که خالق انسان آن را در آدمی به ودیـعت نهاده و باتوجه به سیره پیامبر اسلام و ائمه معصومین صلوات اللّه علیهم اجمعین به بهترین صورت آن را هدایت نموده است،لذا می‌توان با بهره‌گیری از قرآن و سنت اهل بیت به تبیین حقوق بشر دوستانه پرداخت.(جوادی آملی،مصاحبه 5831)
رفتار قـدرت‌های اسـتعماری و نیز آنچه امروزه در زندان‌های گوانتانامو و ابو غریب شاهد آن هستیم به هیچ وجه افق روشنی را در حفظ و رعایت حقوق بشر نشان نمی‌دهد.
فرهنگ سازی در جوامع و سعی در از بین بردن زمینه‌های برخورد نظامی،چه با کار فـرهنگی و تـکیه بر ارزش‌های انسانی و دینی و چه از طریق نهادهای تأثیر گذار بین المللی امید به آینده را در انسان زنده می‌کند.
در مسأله اسیران جنگی...برخورد اسلام را مقایسه بفرمائید با وضعیتی که در زندان ابو غریب یا در گـوانتانامو پیـش آمد.(علوی بروجردی،مصاحبه 5831)
اگر اسلام در جنگی درگیر شده و جنگی را پذیرفته-که در بسیاری از موارد دفاع مد نظر بوده-این پذیرش جز برای حفظ و حراست از ارزش‌ای متعالی که یکی از آن ارزش‌ها کرامت انسان است نبوده است.(مهدوی هادوی تـهرانی،مصاحبه 5831)
«من تـصور مـی‌کنم حقوق اسلامی بسیار غنی‌تر از حـقوق غـربی اسـت.زیرا سال‌های متمادی از وجود آن می‌گذرد و پیشینه تاریخی طولانی دارد.واقعیت موجود در ایران با آنچه در خارج از ایران نشان داده می‌شود تفاوت بسیار دارد.
من سال‌ها در کابل بـودم.آنجا جـنگ و بـمباران بود.متأسفم که آن سال‌ها در ایران نبودم تا نگاهی را که الان در ایـن‌جا دارم داشـته باشم و بتوانم از آن استفاده کنم.در سال 1002 جمهوری اسلامی استقبال خوبی از ما کرد و ما توانستیم در افغانستان به فعالیت بپردازیم.بعد از آن،در سـال 3002 و در جـریان جـنگ و حوادث عراق،این استقبال و پذیرائی بسیار سخاوتمندانه بود.تأسیس دفاتری در مشهد و کرمانشاه در امـر کمک رسانی به افغانستان و عراق تأثیر بسیاری داشته است.
به نظر من،حقوق اسلامی در برابر حقوق بشر دوستانه بین الملل حـرف‌های زیـادی بـرای گفتن دارد.»(پیتر.جی اشتوکر،رئیس دفتر نمایندگی صلیب سرخ بین المللی،مصاحبه 5831)
«در جنگ ایران و عـراق،ما در عـین حال که با رژیم عراق می‌جنگیدیدم با مردم عراق رابطهء بسیار خوبی داشتیم.همچنین با اینکه خودمان مـشکلات زیـادی داشـتیم،مهاجران افغانی را پذیرفتیم و از آنها پذیرائی کردیم.»(حقانی،مصاحبه 5831)
«امیدواریم این کنفرانس شروعی برای ارتباط بیشتر قـم بـا کـمیتهء بین المللی صلیب سرخ باشد.این کنفرانس‌ها از این نظر که علما و دانشمندان فرصت پیدا می‌کنند در کـنار هـم بـنشینند و نظراتشان را در میان بگذارند بسیار خوب است،امّا یک وجه دیگر هم وجود دارد و آن شناخت و ایجاد روابـط انـسانی و اعتماد سازی است.متأسفانه این وجه گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد.از طرف دیگر با وجـود ایـنکه تـشابهات زیاد است،معمولا تأکید بر اختلاف نظرها است،درحالی‌که باید در چنین محافلی بر تشابهات تأکید کرد.من بـه کـشورهای مختلف رفته‌ام،متوجه شده‌ام که آنچه ما اروپایی‌ها در نقاط دیگر دنیا انجام می‌دهیم عمدتا در راسـتای منافع خـودمان اسـت.»(لگن‌ها وزن،مصاحبه 5831)
«مسلمانان در حالی باید پاسخگوی تهمت‌های غرب باشند که خودشان اولین قربانیان تروریسم هستند.من از نزدیک شاهد وقـایع پس از 11 سـپتامبر در امریکا بودم.آنان می‌خواهند جهان اسلام را تروریست و جنگ‌طلب معرفی کنند.در هشت سال جنگ تـحمیلی، کدام یـک از قـوانین بشر دوستانه از سوی ما نقض شد؟پرونده جهان اسلام نشان می‌دهد که مسلمانان به این مسائل پایـ‌بند هـستند.»(بی‌ریا،مصاحبه 5831)
صاحب جـراهر"پس از طرح و بررسی مسأله ممنوعیت القاء سهم می‌نویسد:دلیل منع آن کشتار غیر نظامیان است.
در انـدیشه‌های حـضرت امام(ره)و منع ایشان از حمله به شهرهای عراق در جنگ تحمیلی و نحوه عملکرد فرماندهان ما نکات مهم و ارزشـمندی وجـود دارد.(عظیم شوشتری،مصاحبه 5831)
حقوق بشر دوستانه در جمهوری اسلامی ایران
جمهوری اسلامی ایران باتوجه به اصول دوم و سوم و فـصل سـوم قانون اساسی،کرامت ارزش والای انسان را صرف نظر از هرگونه تـعلق بـه قـوم،مذهب،جنسیت و زبان مد نظر قرار داده است و بر رعـایت حـقوق بنیادین و آزادی‌های اساسی انسان‌ها تأکید می‌نماید و با توجه به مقررات شریعت اسلامی و روح فرهنگ اسـلامی مـبنی بر حفظ شؤون و کرامت انـسان ها و پیـشینه تاریخی تـمدن ایـرانی،رعایت مـوازین اخلاقی و انسانی و محدودیت‌های نظامی در قبال غـیر نـظامیان به ویژه زنان،کودکان،مجروحین،اسیران،محیط زیست،اموال فرهنگی و اماکن عبادت را باور دارد.بر همین اساس،مجموعه فـعالیت‌ها،اقدامات و مـواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص قانونگذاری،ترویج،اجراء و توسعه حـقوق بین الملل بشر دوسـتانه انجام شـده است.
معاهداتی که در سطح بین الملل بـه تـصویب رسیده است
حقوق بشر دوستانه معاصر که با نخستین کنوانسیون ژنو آغاز گردیده،در چند مـرحله تکوین یـافته است.معاهدات زیر معاهدات اصلی بـه تـرتیب زمـان تصویب می‌باشند:
-4681:کنوانسیون ژنو دربـاره بـهبود شرایط مجروحان نیروهای مـسلح در میدان‌های نبرد.
-4681:اعلامیه سـن‌پترزبورگ(منع کاربرد پرتابه‌های خاص در زمان جنگ).
-9981:کنوانسیون لاهه درباره رعایت قوانین و عرف جنگ‌های زمینی و تطبیق اصول کنوانسیون ژنـو(4681)در مـورد جنگ‌های دریایی.
-6091:بازبینی و توسعه کنوانسیون ژنو(4681).
-7091:بازبینی کنوانسیون 9981 لاهه و تـصویب کـنوانسیون‌های جدید.
-5291:پروتکل‌ژنو درباره مـنع کـاربرد گـازهای خفه‌کننده،سمی یا دیگر گـازها و روش‌های باکتریولوژیک جنگی.
-9291:بازبینی دو کنوانسیون ژنو؛بازبینی و توسعه کنوانسیون 6091 ژنو،و کنوانسیون ژنو در مورد رفتار با اسیران جنگی.
