بخشی از مقاله
خصوصیات و ویژگیهای پروژههای "BOT و مراحل اجرای آن
اگرچه اجرای پروژه ها به روش BOT دارای سابقه بسیاری میباشد اما از کاربرد آن به شکل وسیع و گسترده مدت زیادی نمیگذرد. با این وجود بدلیل خصوصیات و ویژگیهای منحصر به فرد آن، این روش بصورت گسترده و روزافرون در بسیاری از کشورها مخصوصاً کشورهای در حال توسعه کاربرد داشته است. عمده کاربرد این روش در ساخت زیربناها نظیرسد، پل، نویل، راه، نیروگاه، ورزشگاه و ... میباشد.
متاسفانه علیرغم وجود معیارها و شاخصهای مناسب در کشور ایران برای اجرای پروژههای بزرگ به روش BOT، به دلیل ناشناخته بودن این روش و عدم وجود بستر فانوبی مناسب در دستگاههای کارفرمایی - که عمدن دولتی میباشند - کاربرد این روش بسیار محدود بوده است.
در این مقاله ابتدا مزایا، ویژگیها و نیازهای روش BOT بیان میگردد و سپس مراحل مختلف اجرای یک پروژه "BOT شرح داده میشود.
۱- مقدمه
پیشرفت و توسعه نظام اقتصادی کشورها، در گرو سرمایه گذاری در امکانات و تسهیلات زیربنایی شامل مجموعه تسهیلات حمل و نقل، مخابرات، انرژی، آب و فاضلاب و ... می باشد. چرا که وجود یک تسهیلات زیربنایی پیشرفته باعث کاهش هزینه تمام شده تولید کالا یا خدمات در صنایع مختلف گردیده و افزایش کار کرد اقتصادی و ایجاد زمینه رقابت را بدنبال خواهد داشت. تا اواخر دهه ۷۰ میلادی اکثر پروژه های زیربنایی در کشورهای در حالی توسعه، مستقیماً توسط دولتها اجرا می گردید. اما در اواخر این دهه سرمایه گذاری در پروژه های زیر بنایی با مشکلات اساسی مواجه گردید. چرا که از یکسو افزایش رشد اقتصادی این کشورها نیاز به تسهیلات زیربنایی را بطور فزایندهای افزایش داد و از سوی دیگر بحران بدهی و کسری بودجه در کشورهای در حال توسعه ظرفیت استقراض خارجی و طبعاً تأمین مالی این پروژه ها را از سوی دولتها با مشکل مواجه کرد که باعث رکود در روند اجرای پروژه های زیر بنایی گردید. || ۱ | به این ترتیب پیمانکاران بزرگ و سرمایه گذاران و وام دهندگان بینالمللی نیز که تا پیش از این بسیار فعال بودند در فعالیتهای خود با رکود مواجه گردیدند. تا همسو با دولتها به فکر یافتن راه حلی برای این مشکل افتادند ودر نهایت ایده مشارکت بخش خصوصی در اجرای پروژههای زیربنایی از طریق تأمین مالی آنها مجدداً احیا گردید. که در این میان یکی از مهمترین روشهای ابداع شده روش bot بود.
۲- روش BOT و انواع آن
قرارداد BOT قراردادی است که در آن دولت میزبان امتیاز اجرای طرح یا پروژه ای را به بخش خصوصی (شرکت پروژه) برای یک دوره زمانی مشخصی اعطا می نماید. || ۲ || شرکت پروژه مسئولیت تامین مالی، طراحی، ساخت، تعمیر و نگهداری و بهره برداری از طرح را در طی دوره امتیاز به عهده گرفته و عواید حاصل از طرح در طول دوره امتیاز، به شرکت پرژوه تعلق میگیرد. امتیاز و مالکیت پروژه پس از اتمام دوره قرارداد بدون هیچ گونه هزینهای به دولت انتقال مییابد. || ۳ | دوره امتیاز برابر مدت زمانی است که تأسیسات ایجاد شده، اصل سرمایه گذاری شرکت پروژه را به انظمام سود منطقی برمیگردند. [۴]
انواع مختلف روش BOT به شرح زیر میباشد: ا۵ |
[BOR]" ساخت، بهره برداری و استفاده مجدد از امتیاز
BOOT ساخت، تملک، بهرهبرداری و انتقال
BRT or BLT ساخت، اجاره یا رهن و انتقال
B.T.’ ساخت و انتقالی سریع
B.T.O. ساخت، انتقال و بهره برداری
D.B.F.O طراحی، ساخت، تأمین مالی و بهره برداری
D.C.M.F.' طراحی، احداث، مدیریت و تأمین مالی
M.O.T.' مدرن کردن - تملک ! بهرهبرداری و انتقال
R.O.O. بازسازی، تملک و بهره برداری
R.O.T.' روش بازسازی، تملک و انتقال
مزایای روش BOT - روش BOT برای تأمین مالی پروژه های زیربنای مزایایی به شرح زیر دارد: ا۵]
تعهدات مالی روش BOT لار حساب بدهیهای دولت میزبان تأثیر مستقیم ندارد.
استفاده از نیروی مالی بخش خصوصی، که باعث کاهش استقراض و افزایش اعتبار دولت میزیان خواهد شد.
• امکان تسریع در انجام پروژههای زیربنایی با توجه به ثابت بودن دوره امتیاز
• انتقالی ریسک پروژه از طرف دولت میزبان به بخش خصوصی
• انتقال تکنولوژی، آموزشی کارکنان محلی و توسعه بازارهای سرمایه محلی
* بازنگری عمیق و امکان سنجی دقیق پروژه با توجه به تشریک مساعی سرمایه گذاران بخش خصوصی و وام دهندگان * برخلاف دیگر روشهای خصوصی سازی، دولت کنترل استراتژیک خود را با توجه به انتقال مالکیت پروژه در انتهای دوره امتیاز، حفظ خواهد کرد.
• ایجاد الگوهای مناسب جهت اجرای پروژههای مشابه در بخش دولتی
معایب روش :BOTدر کنار مزایای عنوان شده روش BOT، معایبی به شرح زیر نیز برای این روش می توان برشمرد: دولتهایی که تجربه کمی در زمینه قراردادهای BOT دارند معمولاً در ابتدا هزینه زیادی را بواسطه این تجربه کم متحمل میشوند.
انجام پروژههای BOT نیازمند فضای مناسب سیاسی .3 اقتصادی است.
* دولت باید پروژهها را علاوه بر حمایت راهبری و هدایت نیز بنماید.
• هزینه زیاد تأمین مالی، بدین مفهوم که قیمتهای مندرج در قراردادهای BOT با توجه به ریسکهای موجود، بسیار بالاتر از قیمت قراردادهای مشابه دیگر است.
۵- مراحل اجرای یک پروژه ۶BOT]
مراحل راه اندازی و اجرای یک پروژه BOT را می توان به هشت مرحله به شرح زیر خلاصه نمود:
۱-۵- مرحله تعیین پروژه تعیین پروژہ
• تعریف نحوه تأمین مالی مطالعات امکان سنجی اولیه
• تعیین مدیر پروژه و گروه او
• تصمیم گیری دولت
۵- ۲- مرحله آمادگی دولت برای برگزاری مناقصه
فرایند تدارکات و خرید خدمات
• پیش صلاحیت
●موافقتنامه پروژه
• اسناد مناقصه و معیارهای ارزیابی در مناقصه
۵- ۳- مرحله شرکت سرمایه گذاران در مناقصه
• تشکیل کنسرسیوم با احتمالاً شرکت پروژه
* معطالعات امکان ستحجی
• تعیین شرکای بالقوه
• تسلیم پیشنهاد
۵ - ۴- مرحله انتخاب ارزیابی مناقصه
* توضیحات و رفع ابهام پیشنهادات
• اعطای امتیاز طرح
۵-۵- مرحله گسترش عرصه عمل
