بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله در صدد پاسخ به این سوال است که خط مشی امام علی - ع - در حکومت و تعیین مدیران و کارگزاران خود چه بوده است. با استفاده از روش کتابخانه ای و جمع آوری اطلاعات و روش توصیفی - تحلیلی پاسخ این مسئله را روشن می سازیم. راهبردها و خط مشی های حضرت علی - ع - مطابق با دستورات و مقررات قرآن و پیامبر اعظم بوده است. هر موردی از موارد مربوط به دستورات و مقررات اعلامی حضرت علی به فرمانداران و کارگزاران را بررسی کنیم کاملاً وفق دستورات قرآن می باشند و حکمت نظری و عملی او متکی بر فرامین الهی و دستورات پیامبر اسلام است. لذا تمامی خط مشی ها و راهبردهای حکومت وی بی کم و کاست می تواند الگوی شایسته و کاملی برای حکومت هایی باشد که بخواهند عدالت، انصاف، تقوی، تعبد، شرف و آزادگی و ایمان را شیوه خود سازند و دنبال رضایت خدا و مردم باشند. در این حکومت با توجه به اینکه قوانین و مقررات ناشی از باندبازی و سهل انگاری و نفس پرستی و حب و بغض نبوده و همه باید ها و نباید ها با ارزشهای والای الهی و انسانی شکل گرفته است. مدیران، فرماندهان و کارگزاران نیز جهت حصول هدفهای ارزشمند به حل و فصل امور جامعه خواهند پرداخت و کارنامه نیک و افتخار آمیزی از عملکرد خود خواهند داشت و کسی با هدف های دیگر مشغول کار شود در آن حکومت جایی نخواهد داشت.
واژه های کلیدی: خط مشی، حکومت اسلامی حضرت علی - ع - ، مدیران و فرماندارن
مقدمه:
بکارگیری مدیران با معیار درست و سنجیده، در هر جامعه ای از دیرباز مورد توجه حکومت ها و دست اندرکاران و مدیران کلان جامعه بوده و هست. حکومتی که مدیران خود را از افراد شایسته، با تقوی، سالم و خدا محور انتخاب نماید و امور جامعه را به آنها بسپارد می شود امیدوار بود که مسائل جاری کشور به نحو مطلوب و صحیح پیش خواهد رفت و کمتر موارد ظلم واجحاف و بی عدالتی، خود را نشان خواهند داد و یا ریشه کن خواهند شد. لذا احاد جامعه بدور از ناملایمات خاصی از قبیل تبعیض و حقکشی و اختناق، فعالیت روزمره خود را در سطوح مختلفمشاغل با خیال نسبتاً راحت و بدور از تشویش و نارضایتی ادامه خواهند داد و در نهایت رضایت نسبی و در خور توجه در کل جامعه و افراد مختلف پیر و جوان و سطح بالا و پائین و متوسط مشاهده خواهد شد، و در مقابل اگر مدیران و فرمانداران بدون توجه به موازین فوق تعیین شوند و هدف، بدست آوردن مناصب مختلف و افتخار به عناوین و مقام منزلت و مواردی از این قبیل باشد.
نارضایتی حق کشی مولود چنین تصمیمات و عقب ماندگی اجتماعی و تضعیف نسلهای آینده و آسیب های مختلف برای آنها از مسلمات خواهد بود. علی بن ابیطالب علیه السلام با توجه به آموزشهای پیامبر گرامی اسلام و ایمان واثق به آفریدگار و تمسک به تعالیم ممتاز قرآن کریم گامهای مؤثر و ارزشمندی در حکومت چندین ساله خود در نحوه انتخاب مدیران و فرمانروایان و صدور دستورات و مقررات برداشت که با گذشت چندین قرن مورد توجه مجامع و محافل علمی علما، حکما و اندیشمندان و حاکمان مختلف می باشد که همه مقررات و بایدها و نبایدهای آن بعنوان الگوی اصلح می تواند مورد استفاده و تبعیت قرار گیرند.
تعریف خط مشی عمومی
از خط مشی تعاریف متعدد و گوناگونی در دست داریم.ویلیام جنکینز در مورد خط مشی می گوید: مجموعه تصمیمات متعامل بازیگر یا گروهی از بازیگران سیاسی در مورد انتخاب اهداف و ابزار دستیابی به آنها در شرایط مشخص،به شرط آنکه این تصمیمات قانوناً در چارچوب اختیارات بازیگران اتخاذ شده باشند - هاولت و دیگران،1380، ص - 8خط مشی عمومی ترجمه واژهPublic Policy است یعنی چیزی که با عامه مردم و جامعه و نفع و ضرر آنان در ارتباط است. خط مشی عمومی تصمیمی است که در قبال یک مشکل عمومی اتخاذ گردد. در فرهنگ فارسی معین خط مشی »سیرو راهی که انسان در پیش رو دارد، تعریف شده است - قلی پور، 1387، ص - 96خط مشی عمومی به عنوان شاخص بایدها و نبایدها در جامعه توصیف می شود. - همان منبع، ص - 90
خط مشی های عمومی به منزله تصمیمات گرفته شده به وسیله دولتها، هدفها را تعریف و ابزارهایی را برای دستیابی به آنها مشخص می کند - همان منبع - خط مشی عمومی عبارت از سیاست های کلی برای هماهنگی و انجام هدفهای نظام موجود در جامعه بوده و بازتاب ارزشهایی است که جامعه و دولت به آنها پایبند می باشند - الوانی، 1386، ص - 4از میان تعاریف متعدد، »خط مشی عمومی« برخی بسیار پیچیده و برخی بسیار ساده اند اما همه آنها در مورد جنبه های کلیدی خاص توافق دارند. آنها براین نکته اتفاق نظر دارند که خط مشی عمومی از تصمیمات گرفته شده از سوی حکومت ها ناشی می شوند - هاولت ودیگران،1380، ص - 7دانشمندانی چون پریویت و اویلا - Heinz eulau K. Prewit - خط مشی عمومی را یک تصمیم پایداری می دانند که موجب هماهنگی در عملکرد های عمومی میشود. خط مشی عمومی با خاصیت تکرار و تداوم خود نوعی هماهنگی را میان بخش ها و سازمان های مختلف بوجود می آورد و وحدت ملی را ممکن می سازد - الوانی و دیگران، 1394،ص - 3
تاریخچه مطالعه خط مشی عمومی
مطالعه خط مشی به قرون وسطی بر می گردد. دانشمندانی مانند پلاتو- جان لاک- توماس هابس و نظایر آنها را دانشمندان خط مشی می توان دانست و همه آنها به دنبال این مسأله بودند که حکومت ها چه چیز را انجام میدهند و چه چیز را کنار می نهند و در عین حال سعی کردند آنچه را که حکومت ها بدنبال آن و چگونگی انجام آن هستند شناسایی کنند - خدایی محمودیو دیگران، 1395، ص - 17
پیشینه تحقیق:
در مورد این تحقیق حاضر، تحقیقات مختلفی صورت گرفته، از جمله مصطفی دلشادتهرانی، محمد هادی امین ناجی، سید معصومه باقر پور - 1395 - درباره عزل و نصب مدیران توسط حضرت علی - ع - تحقیق کرده و اصول سلبی و ایجابی آن را بیان کرده اند از اصول ایجابی اصل صداقت و صراحت،تکریم و اعتدال و میانه روی، حریم داری، پایبندی به کیفیت استخدام وسیله، و از اصول سلبی اصل نفی خودکامگی اصل نفی قدرت طلبی شتاب کردن و سستی اصل نفی شهوت و تغییر را توضیح داده اند.آقاجانی - 1385 - سه دسته معیار تخصصی، ارزشی و مکتبی را بررسی کرده است. معیارهای تخصصی بر انجام موفقیت آمیز شغل دلالت دارد. معیارهای ارزش به ابعاد هنجارهای عملکرد و معیار مکتبی به ضوابط خاص اسلام برای مدیریت اشاره دارد.
موسی زاده و عدلی - 1388 - به بررسی معیارهای مدیران بر اساس نهج البلاغه پرداخته تلاش کردند تا ضمن روشن ساختن مفهوم شایستگی و فرآیند شایسته سالاری با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی معیارهای انتخاب و انتصاب مدیران شایسته با عنایت به کلام گهربار مولای متقیان در نهج البلاغه پرداخته که معیارهایی چون ایمان تقوی- اعتقاد به آخرت، حسن سابقه و صلاحیت خانوادگی و تجربه کاری شناسایی شد.پور طهماسبی و تاجور - 1389 - در تحقیقی تحت عنوان ویژگی ها و وظایف کارگزاران در نهج البللاغه نشان دادند که حضرت علی - ع - پس از انتخاب کارگزاران خود مستقیم و بدون واسطه به آنها نظارت می کرد و آنان را ازهر گونه کوتاهی در انجام وظیفه بر حذر می داشت.
ربیعی پور و صمدی وند - 1388 - سیاست مدیریتی و ویژگی مدیران را از نظر حضرت علی - ع - بررسی کرده به بررسی صفات مدیران و تعامل آنها با مردم پرداخته. مهمترین ویژگی مدیران از جمله تقوی- عدالت اجتماعی وفاداری سعه صدر شایستگی مدیریتی و غیره را از دیدگاه نهج البلاغه بیان کرده است.سایر تحقیقات دیگر از این قبیل هم وجود دارند، اما هیچ کدام بطور صریح بیان نکرده اند که این راهبردها کاملاً ریشه در قرآن و تعالیم پیامبر دارند و راهبردهای حکومت حضرت علی - ع - منبعث از آنها بوده که در اعمال و رفتار و دستورات علی - ع - تجلی یافته است.لذا با تطبیق فرمایشات و دستورات حکومتی آن امام معصوم با دستورات قرآن و پیامبر - ص - و اثبات این خط مشی ها بعنوان دستورات الهی و خلل ناپذیر و مطمئن، تازگی دارد.
