بخشی از مقاله
چکیده :
تعیین هویّت یک توالی آتشفشانی بزرگ بر روی سفره رورانده کرتاسه ارمنستان به ما در توضیح فرآیندهای فرارانش در منطقه قفقاز کوچک کمک شایانی می نماید که خود در ارتباط با نمایش تغییرات در زمین ساخت جهانی ناحیه تتیس در کرتاسه زیرین می باشند. این سفره افیولیتی سه سری مجزّای ماگماتیک را در خود نگهداری نموده است. افیولیت ها به شکل ورقه های منفرد بر روی بلوک جنوبی ارمنستان در طیّ زمان کنیاسین- سانتونین 83-88 - میلیون سال پیش - رورانده گشته اند که همزمان با ایجاد افیولیت های عمّان بوده اند. تشابهات در مشخّصه های زمین شناسی, پترولوژیکی و ژئوشیمیاییو سنّی در توده های گوناگون سنگ های افیولیتی در مناطق مورد مطالعه - سوان, استپاناوان و ودی - , دلایلی بر وجود یک افیولیت رورانده واحد هستند.
این افیولیت ها دلایلی را برای یک گسترش آرام محیط اقیانوسی در ژوراسیک میانی و زیرین به نمایش می گذارند. سرپانتینیت ها, گابروها و پلاژیوگرانیت ها بتوسّط گسل های عادّی رخنمون یافته و سپس توسّط رادیولاریت ها پوشانده شده اند و گرابن های ریفتی بتوسّط تعدادی از جریان های گدازه هایبالشی پر گشته اند. گدازه های افیولیتی دارای ترکیب ژئوشیمیایی متوسّط و دوگانه فی مابین کمان و MOR هستند. این ترکیبات دلالت بر آن دارند که احتمالا در یک حوضه پشت کمانی و حاصل از ذوب با منشأ استنوسفر کم عمق و براثر آغشتگی با موادّ جبّه ای عمیق تر در زون فرورانش حاصل گردیده اند.
نسبت های ایزوتوپی - Sr87/Sr86 - و دلایل پتروفیزیکی نشان می دهند که این گدازه ها بشدّت توسّط جریانات هیدروترمال میان اقیانوسی به شکل سرپانتینیت ها دگرگون شده اند که دلیلی بر حضور پریدوتیت هایبا منشأ جبّه ای می باشند. اغلب گابروها دارای ترکیب ژئوشیمیایی مشابه با گدازه های بالشی مربوطه هستند. پلاژیوگرانیت ها نشان دهنده مشخّصه های عنصری و اصلی مشابه با دیگر پلاژیوگرانیت های تتیس هستند, امّا ترکیب ایزوتوپی رادیوژنیک Nd کمتری را نسبت به بازالت ها نمایش می دهند و دارای نسبت های بیشتر - Sr87/Sr86 - رادیوژنیک هستند. این توالی پوسته اقیانوسی توسّط ضخامت های گوناگونی از گدازه های بالشی قلیایی دگرگون نشده که در محیط دریایی رسوب نموده اند, پوشیده می شود. سن سنجی Ar40/Ar39 از یک دانه آمفیبول درشت بلور, سنّی حدود 117/3میلیون سال را که مربوط به کرتاسه زیرین است بدست می دهد که بتوسّط سنّ گدازه ها تأیید می گردد.
کلید واژه ها: فرآیند- فرارانش- ژوراسیک- کرتاسه- افیولیت- ارمنستان.
مقدّمه :
نقش فلات اقیانوسی در فرآیندهای فرارانش پوسته اقیانوسی هنوز بطور واضح اثبات نشده است. ما می دانیم که بدلیل ضخامت بیشتر پوسته قارّه ای و از سویی شناوری پوسته اقیانوسی, اجازه فرورانش به آن داده نمی شود, بویژه زمانی که پس از تشکیل خود به منطقه فرورانش برسد. به هرحال دلایل فرارانشپوسته اقیانوسی بر حاشیه های قارّه ای هنوز مورد بحث و مناظره است: - 1 آیا فرارانشبتوسّط فرورانش پوسته قارّه ای حاصل می شود یا - 2 نتیجه ای از طبیعت ذاتی پوسته اقیانوسی می باشد؟ در حالت اوّل, افیولیت ها بدلیل جفت شدگیکانیکیم پوسته قارّه ای با لبه فرورانش صلب, بالارانده می شوند.
فرورانش قارّه ای ممکن است بتوسّط حاشیه های نازک شده قارّه ای که با فازهای ریفتینگ واگرایی که از قبل با پوسته اقیانوسی جایگزین گشته اند, دنبال شده باشند. در مورد دوّم, احتمال دارد که دانسیته کمترلیتوسفر اقیانوسی در نتیجه فعّالیّت های نقاط داغ و کمان ماگمایی در داخل پوسته اقیانوسی باشد که باعث ضخیم شدگی پوسته ای و کاهش در دانسیته لیتوسفر خواهند شد. جایگزینی فلات اقیانوسی, تأثیر بسزایی را در شیب فرورانش و همچنین توقّف آن و در عوض, ایجاد فرارانش داشته است. توانایی یک فلات اقیانوسی در مقاومت در برابر فرورانش و در نتیجه, حرکت آن بر روی پوسته قارّه ای به دو عامل ضخامت پوسته ای و سنّ فلات وابسته است. بنابراین یک فلات مسن تر و سردتر, دارای نیروی شناوری کمتری خواهد بود.
مورد افیولیت های ارمنستان که موضوع این مقاله می باشد بصورت وجود افیولیت های نتیجه شده از فرآیند گسترش آرام در چندین ناحیه می باشد. بعلاوه, این افیولیت ها به شکل تکتونیکی و در قسمت بالایی از بخش جنوبی بلوک ارمنستان دچار جابجایی گشته اند. گرچه تعدادی از شیست های آبی بطور محلّی یافت شده اند که خود در اثر رانش سنگ های پوسته اقیانوسی که متحمّل فرورانش درون پوسته اقیانوسی گشته اند, بوده و باعث بیرون زدگی منشورهای بهم افزوده شده اند - رولند و دیگران, . - 2009 به هرحال, طبیعت گسترش آرام افیولیت ها و بویژه عمل بیرون زدگی جبّه از بخش بزرگی از افیولیت های بازسازی شده, سازگاری خوبی را با صلبیّت نسبی لیتوسفر اقیانوسی نشان می دهند.
در این مقاله, ما در سریهای ماگمایی از چندین افیولیت ارمنستان - استپاناوان در شمال غرب, سوان در شمال, ودی در مرکز - - شکل - 2 سه دسته از گدازه ها را که وابسته به سه محیط مجزّا هستند را مورد مطالعه قرار می دهیم که شامل: - 1 پشت کمان - 2 نقاط داغ و - 3 کمان هستند. جابجایی تکتونیکی این سفره بر روی بخش قارّه ای با استفاده از روش های تعیین سن به زمان کنیاسین- سانتونین مرتبط گردیده است و نهایتا تأثیر رویدادهای فلات اقیانوسی در رئولوژی لیتوسفر اقیانوسی و نقش آن در فرآیند فرارانش مورد بحث واقع می شود.
