بخشی از مقاله
بررسی نقاط قدرت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای اجرای طرح منارید در
استان یزد
چکیده
منارید، اولین پروژه چند زمینهای است که به دنبال استقرار مشارکت و انسجام سازمانی در سه سطح مردم، سازمانهای دولتی و غیردولتی بهمنظور مدیریت پایدار سرزمین با تأکید بر مدیریت پایدار کشاورزی و مراتع همچون برقراری تعادل در بهرهبرداری از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی در حوزههای آبخیز، تغییر اقلیم با تأکید بر مدیریت کاربری اراضی و پیشگیری از تغییر آن و ترسیب کربن و کاهش انتشار گازهای گلخانهای نهایتا حفاظت از تنوع زیستی میباشد. این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی است که در آن ضمن جمعآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانهای و بررسی مبانی نظری به روش تحلیل محتوا، به بررسی نقاط قدرت، نقاط ضعف فرصتها و تهدیدهای اجرای طرح منارید در استان یزد پرداخته است. نتایج نشان داد که منطقه دارای نقاط ضعف و قوت متعدد بوده بطوریکه که میتوان از نقاط قوت منطقه در جهت اصلاح وضع معیشتی خانوارهای روستایی و توسعه پایدار این مناطق بهره جست، و سپس با ارائه راهکارهای همسو با پروژه منارید به برطرف کردن موانع و آسیبها پرداخت.
واژگان کلیدی: منارید، توسعه پایدار، بهاباد، مشارکت، منابع آب
مقدمه و مرور منابع
جهان امروز شاهد بحرانهای غیرمنتظره و ناخواستهی طبیعی از جمله تغییرات آب و هوایی گسترده، تخریب منابع طبیعی، بیابانزایی روزافزون، خشکسالیهای پیاپی و کمآبی، افزایش سطح دریاها، جاری شدن سیل، بروز طوفانهای شدید، ظهور ریزگردها و تغییرات وسیع کاربری اراضی با تأثیر بر عوامل انسانی است که در پی آن منابع انسانی و اقتصادی در معرض تهدید قرار میگیرند. به عبارت دیگر تبعات بهرهبرداری بیرویه از منابع طبیعی، به طور گسترده زندگی و معیشت افراد را مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر قرار میدهد. به دنبال آن، جامعه با شرایط پیچیدهای برای بازگرداندن روند معیشت خود به حالت عادی مواجه میشود و این اوضاع زمانی پیچیدهتر میشود که جامعه دچار مسائل کمتر توسعهیافتگی و فقر باشد. روند رو به افزایش معضلات زیستمحیطی امروزه، ادامه زندگی میلیونها انسان در مناطق مختلف جهان از جمله کشور ما، ایران، را با دشواری مواجه خواهد کرد است (جمشیدی، .(1393 با توجه به مشکلات و معضلات اشاره شده، در سپتامبر2010 (شهریور (1389، بهمنظور ظرفیتسازی ملی برای مدیریت پایدار محیطزیست و حمایت از منابع طبیعی بهویژه آبوخاک در چارچوب برنامههای توسعه ملی و همچنین اجرایی نمودن برنامههای توسعه زیستمحور با تأکید بر بهبود کیفیت زندگی جوامع محلی و ذینفعان خود در راستای آرمانهای هزاره سوم سازمان ملل متحد، پروژهای تحت عنوان"تقویت و انسجام سازمانی برای مدیریت یکپارچه منابع طبیعی منارید "، تدوین و به تصویب رسیده است و سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور به نمایندگی از طرف دولت، به عنوان مجری پروژه انتخاب شد. منارید، اولین پروژه چند زمینهای است که به دنبال استقرار مشارکت و انسجام سازمانی در سه سطح مردم، سازمانهای دولتی و غیردولتی بهمنظور مدیریت پایدار سرزمین با تأکید بر مدیریت پایدار کشاورزی و مراتع همچون برقراری تعادل در بهرهبرداری از منابع آبهای سطحی و زیرزمینی در حوزههای آبخیز، تغییر اقلیم با تأکید بر مدیریت کاربری اراضی و پیشگیری از تغییر آن و ترسیب کربن و کاهش انتشار گازهای گلخانهای، حفاظت از تنوع زیستی میباشد. در راستای پروژه بینالمللی منارید در ایران چهار سایت الگویی سمنان و تهران، حوزه آبخیز رزین در کرمانشاه، بهاباد در استان یزد و هامونشهر در استان سیستان و بلوچستان به اجرا در آمد (افشاری، .(1393
مواد و روشها:
این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی است که در آن ضمن جمعآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانهای و بررسی مبانی نظری به روش تحلیل محتوا، به بررسی نقاط قدرت، نقاط ضعف، فرصتها و تهدیدهای اجرای طرح منارید در استان یزد پرداخته خواهد شد و سپس با ارائه راهکارهای همسو با پروژه منارید به برطرف کردن موانع و آسیبها در دستور کار این پژوهش قرار خواهد گرفت.
نتایج:
تقویت و انسجام سازمانی در راستای مدیریت یکپارچه منابع طبیعی
پروژه بینالمللی منارید در چارچوب برنامه توسعه پایدار و یکپارچه کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در هفت کشور اردن، الجزایر، ایران، تونس، مراکش، مصر و یمن اجرا میشود. این پروژه در ایران، با مشارکت تسهیلات جهانی محیطزیست برنامه توسعه ملل متحد و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور بهعنوان نماینده دولت از شهریور 1390 آغاز شده است. سازمان جهانی محیطزیست تصمیم گرفته تا این پروژه را به عنوان پروژه الگو در مناطق ذکر شده اجرا کند و نتایج آن را به سایر کشورهای مسلمان منطقه تعمیم دهد و با توجه به اینکه این کشورها همگی مسلمان هستند این طرح منارید (مناره مسجد) نامگذاری شده که جنبه شاخصی برای مسلمانان دارد.
اهداف پروژه و مؤلفه های مکمل آن
هدف اصلی پروژه، رفع خلاءها و موانع قانونی موجود جهت مدیریت یکپارچه منابع طبیعی از طریق توسعه و تقویت هماهنگی، ظرفیت
سازمانی و اشتراک دانش و نیز به نمایش گذاردن شیوههای موفق و پایدار مدیریت آب و اراضی و تعمیم آنها به سطوح بالاتر است. در راستای دستیابی به این هدف، سه مولفه مکمل زیر تعیین شده است:
-ارتقا سطح درک و دانش عمومی
- ایجاد شرایط مناسب جهت توانمند سازی ذینفعان
- ارائه رویکرد مبتنی بر جوامع محلی
دستاوردهای مورد انتظار
-ارتقاء دانش و درک عمومی در مورد عوامل تغییر کاربری اراضی که به تخریب سرزمین، اکوسیستم و آب منجر میشوند و در پی آن پیامدهایی نیز بر خدمات اکوسیستمی و معیشت جوامع محلی دارند؛
-ایجاد بستری توانمند برای مدیریت یکپارچه منابع طبیعی و استفاده از دانش بوجود آمده از بند 1؛
-ارائه رویکردها و فنآوریهای برگرفته از جوامع در زمینه سازگاری با تغییرات اقلیمی و مدیریت پایدار آب و سرزمین که در اقدامات مدیریت جامع منابع طبیعی قابل مشاهده باشد.
مناطق الگویی پروژه منارید در ایران
پروژه منارید، یکی از پروژههای بزرگ مقیاس در ایران، در چهار حوزه آبخیز مختلف شامل زیستبوم مرتع، جنگل، اراضی آبی و دیم در مناطق خشک، نیمهخشک و خشک نیمهمرطوب در سه استان سیستان و بلوچستان، کرمانشاه و یزد و همچنین دو استان سمنان و تهران، عرصههای الگویی پروژه مدیریت پایدار منابع آبوخاک (حبله رود)، اجرا میشود (سند بینالمللی پروژه منارید، (1390
سایت بهاباد استان یزد
شهرستان بهاباد با مساحتی در حدود 7000 کیلومترمربع در 200 کیلومتری جنوب شرق مرکز استان یزد واقع شده است. این شهرستان نوبنیاد دارای 123 روستا و آبادی است که 83 روستای آن دارای سکنه و 40 روستای آن خالی از سکنه میباشد. وجود سه منطقه کوهستانی، پایکوهی و دشتی که بصورت مکمل در مجاورت یکدیگر و در فاصله نزدیکی به هم قرار دارند، مجموعه جغرافیایی کاملی را در این شهرستان بوجود آورده است. بلندترین نقطه در کریمآباد در ارتفاع 3002 متر از سطح دریا قرار گرفته است. از حدود 700 هزار هکتار وسعت منطقه، 83 درصد معادل 548 هزار هکتار دارای پوشش خودرو جنگل، مرتع و بیابان است که 19 گروه تیپ گیاهی را تشکیل میدهند. متوسط بارش سالانه ایستگاه بهاباد برابر با 63 میلیمتر است که بیانگر واقع شدن آن در اقلیم گرم و خشک میباشد. جهت وزش بادهای غالب منطقه، جنوب شرق و شمال غرب میباشد. منابع آب منطقه منحصر به آبهای زیرزمینی (چاه و قنات) میباشد. بخش عمده آب مصرفی برای صنعت از حوزه بهاباد خارج و به مصرف سنگ آهن چادرملو میرسد. به طوری که حدود 180 حلقه چاه بمنظور تأمین منابع آب معدن چادرملو در دشت بهاباد حفر شده است. حرکت آبهای سطحی به دنبال شیب زمین به طرف شمال شهرهاباد است و نهایتاً همه جریانها به سمت رودخانه شور بهاباد سرازیر و سپس به باتلاقهای موجود در انتهای حوزه میریزد. بررسی شاخصهای وضعیت بهرهبرداری و تجدید حیات و همچنین ارزیابی وضعیت بیابانزایی نشان میدهد که بخش اعظم منطقه در کلاس شدید و خیلی شدید بیابانزایی قرار دارد.
