بخشی از مقاله
چکیده
مقالهی حال حاضر اثر بخشی خلاقیت بر یادگیری را مورد مطالعه قرار می دهد. این مقاله به صورت اسنادی کتابخانه ای گرد اوری شده است.. موضوع مقاله خلاقیت و ابعاد مهم آن برای تاثیر گذاری بهتر در یادگیری است. و هدف از نگارش این مقاله شناخت ابعاد مختلف خلاقیت، موانع خلاقیت، و عوامل تسهیل کننده ی آن است. در این مقاله مفهوم خلاقیت تعریف و تشریح شده است. و همچنین به ایجاد تفکر خلاق در دانش آموزان و ضرورت آن برای نو شدن و تازگی در مسیر زندگی پرداخته است. همچنین ویژگی های افراد خلاق، عوامل آموزشگاهی موثر در پرورش خلاقیت، ویژگی های معلم خلاق، موانع به وجود آمدن خلاقیت در دانش آموزان، و در فرزندان بیان شده و در پایان چگونگی نقش والدین در ایجاد و پرورش خلاقیت، و عوامل کلی پرورش خلاقیت مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهدکه بروز خلاقیت و پروراندن آن در دانش آموزان به عوامل مختلفی بستگی دارد. معلم به عنوان مهم ترین عامل در ایجاد خلاقیت در دانش آموزان می تواند با تغییر در ساختار فیزیکی کلاس، ایجاد ساختار مناسب فکری در کلاس، و تغییر در ساختار آموزشی به پرورش تفکر خلاق در دانش آموزان بپردازد.
کلمات کلیدی: خلاقیت، ویژگی های افراد خلاق، موانع خلاقیت، عوامل آموزشگاهی ، نقش والدین
مقدمه
وقتی از آموزش خلاقیت و تاریخچهی آن صحبت می کنیم با نام خالق انسان، عجین می گردد، او که انسان را خلاق خلق نمود و در گوهر وجودش کنجکاوی را نهاد، تا پدیده های گوناگون او را تحریک نموده و به پرسش یا کشف آن ترغیب شود، و همان گونه که خداوند نو آفرید و بر خویش آفرین گفتَفتبارکاللﱠهأَحسناْلخالقین مؤمنون، آیهی 14 ؛ او نیز نو بیافریند و با دست یافتن به چرایی پدیده ها به خویشتن خویش و پروردگارش نزدیکتر گردد.آموزش و یادگیری مبتنی بر خلاقیت یکی از شیو ه های نوین یادگیری است که توانسته است سطح دانایی و دانش را در جا معه بالا ببرد و جامعه ای که در آن گردش امور مبتنی بر دست آوردها، اطلاعات و شاخص های علمی باشد، جامعه دانش محوراست که نمود آن در خیلی از جوامع امروزی آشکارا ست.
تقریبا بیش از نیم قرن قبل از کاترین پاتریک1 آموزش و یادگیری مبتنی بر خلاقیت توسط والاس2 برای رفتار افرادخلاق طرح شده بود، والاس این شیوه را مورد آزمایش تجربی قرارداد . پس از آن کاری شبیه به این، توسط راسمن3 انجام شد . لمان4 در تحقیقات خود سعی در کشف ارتباط بین جنبه های کیفی و کمی رفتار خلاق داشت .این فعالیت ها در ایالات متحده آمریکاموجب شد تا مراکز مختلفی برای تحقیق پیرامون این مقوله به وجود آید . سپسپاول تارنس5 تحقیقات خود را در بررسی محیط و خلاقیت متمرکز نمود و کالوینتیلر6 در این زمینه به فعالیت پرداخت.بیش ا ز 40 سال قبل از اوایل دهه ی 50 بزرگترین و معروف ترین مرکز دست اندرکار تحقیق و آموزش خلاقیت به نام »بنیاد تفکر خلاق« توسط محققی بنام الکس اسبورن در بوفالو ایالت نیویورک تأسیس شد، این بنیاد تا پایان دهه 50 بیش از 1000 دوره آموزشی خلاقیت را در کشور آمریکا اجرا نموده بود .
دکتر اسبورن به واسطه ی فعالیت ها و خدمات چشمگیرش در این زمینه، در آینده لقب» پدر علم خلاقیت «را گرفت . در روسیه آموزش خلاقیت توسط» مدرسه نوآوران « صورت می گیرد .کشور ژاپن نیز از این قافله عقب نمانده و توسط مرکز آموزش خلاقیت، کار پرورش استعداد خلاقیت راآغاز نموده است.گذشته از این، جهت تشویق جوانان به تفکر غیرعادی و کسب شجاعت و جسارت در مطرح کردن اید ه های نو و غیرمعمول هر ساله مسابقه ای به نام» المپیک نوآوران « برگزار می شود و برنده ی آن شخصی است که وسیله ساخته شده توسط او در عین حال که مفید است، از دیگران عجیب تر نیز باشد.
در سرتاسر جهان امروز آموزش تفکرخلاقانه بخشی الزامی در برنامه ی آموز ش برای کودکان شده است.درحقیقت اشتیاق هر فردی به موضوع و آموزش خلاقیت مشاهده می شود. تورنس - 1990 - ، اما در نظام آموزش کشور ما از لحاظ خلاقیت نقصان وجود دارد ؛ به طوری که هر چیز به صورت کلمات یا معادلات بیان می شود وعمدتًا ابزارهای بیان در اختیاردانش آموزان قرار می گیرند نه تفکر خلاق و لذا یادگیری و یاد دادن خلاقیت موضوعی است که متأسفانه توجه کسی را به خود جلب نمی کند و همچون اغلب مقوله های تعلیم و تربیت نوین خلاقیت نیز موضوعی فراموش شده است.
.1 تعریف خلاقیت
خلاقیت واژه ای عربی است که ریشه آن »خلق«به معنی آفریدن است. در لغت نامه دهخدا خلاقیت خلق کردن و بوجودآوردن است و خلاق شخصی است که دارای عقاید نو باشد.دانشمندان خلاقیت را به تعابیر متعددی بیان نموده اند به طوری که هر تعریفی بیانگر یکی از ابعاد مهم فراگرد خلاقیت است.برخی از تعاریف خلاقیت ویژگی های افراد خلاق را محور قرار می دهند. به عنوان مثال ؛ گیلفورد خلاقیت را مجموعه ای از توانایی ها و خصیصه هایی می داندکه موجب تفکر خلاق می شود.گروهی دیگر براساس فرآیند خلاق، خلاقیت را تبیین کرده اند. به عنوان مثال ؛ تورنس خلاقیت را فرآیند حس کردن مشکلات ،مسائل، شکاف در اطلاعات عناصر گم شده ، حدس زدن ها و تدوین فرضیه درباره ی این نواقص و آزمودن این حدس ها و احتمالا تجدید نظر آن ها و سرانجام انتقال نتاج تعریف کرده است.
فرهنگ روانشناسی پنگوئن : خلاقیت را فرآیند ذهنی می داند که به را ه حل ها ، ایده ها ،به تصور در آوردن اشکال هندسی ، تئوری ها یا محصولات نو و بی مانند منتهی می گردد. - گالاگر، ،ترجمه مهدی زاده و احمد رضوانی:. - 1383برخی معتقدند که خلاقیت باید بر مبنای محصول خلاق - تازه - تعریف شود. به عنوان مثال گیزلین معتقد است خلاقیت ارائه ی کیفیت های تازه ای از مفاهیم و معانی است.برخی دیگر معتقدند که خلاقیت را باید بر اساس توانایی حل مسئله تعریف کرد به عنوان مثال ؛ گانیه معتقد است که خلاقیت نوعی ویژه از حل مسئله است.همان طور که مشاهده شد ، وجه اشتراک میان تمامی تعاریف خلاقیت توجه به تازگی و نو بودن است.
اما نو بودن به تنهایی مفهوم خلاقیت را روشن نمی کند ، زیرا بسیاری از چیز ها می تواند نو باشد ، تازه باشد ولی خلاقانه نیستند ، باتوجه به این برخی ازمحققان عنصر سودمند یا ارزشمندی را به مفهوم تازگی اضافه کرده اند ، به عنوان مثال ؛ ورنون معتقداست خلاقیت توانایی شخص در ایجاد ایده ها، نظریه ها ، بینش ها ، اشیای علمی ،زیبا شناسی ، فن آوری واجتماعی با ارزش قلمداد گردد .خلاقیت یک اصطلاح کلی است و الزاماً یک رویداد یا کیفیت خاص را نشان نمی دهد . خلاقیت در واقع مجموع عوامل شخصی ، فرایند و محصول است که در یک محیط اجتماعی تعامل اند. هسته اصلی یا عامل مشترک در همه تعاریف مربوط به خلاقیت" ایجاد چیز جدید و با ارزش است". بنابراین می توان گفت : خلاقیت به معنای خلق کردن چیز تازه و منحصر به فرد است که به گونه ای مناسب و مفید موجب حل یک مساله ، سوال یا نیاز علمی ، صنعتی یا اجتماعی می شود. - پیر خائفی، - 12: 1384
ماباید بدانیم آموزش های امروزه که برای دانش آموزانمان در نظر میگیریم باید اورا برای آینده آماده سازد،آینده هر لحظه در حال تغییر است ، ما باید او را طوری تربیت کنیم که آماده ی مشاغلی شود که در آینده بوجود می آید،سیلبرمن می گوید،تعلیم و تربیت باید فرد را برای کاری آماده کند که هنوز وجود ندارد،و این امر فقط از این طریق صورت می پذیرد ،که به کودک بفهمانیم که چگونه یاد بگیرد ، باید به آنها نوعی انضباط فکری داد ، جامعه برای پیشرفت و توسعه نیاز به کودکان با انگیزه ،خلاق و کنجکاو دارد - گالاگر، ،ترجمه مهدی زاده و احمد رضوانی:. - 1383نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری را می توان از سه جنبه کلی ، فردی و سازمانی به شرح زیر مورد بررسی قرار داد که البته باز کردن از حوصله مقاله حاضر خارج است.
الف - نقش و اهمیت خلاقیت از جنبه کلی و عمومی ب - نقش و اهمیت خلاقیت از جنبه فردی ج - نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه سازمانی
.2ضرورت خلاقیت
برای پیشرفت و حرکت رو به آینده برتر و حل انبوه مسائل و مشکلات موجود به خصوص در هزاره ی سوم میلادی و در عصر طلایی که معروف به عصر انفجار اطلاعات است و تغییر و تحول مستمر و پرشتاب از اصلی ترین شاخصه های حاکم برحیات بشری است، جامعهی انسانی ناگزیر به حرکت در جادهی خلاقیت، نوآوری و ابتکار است؛ و لذا برای دستیابی به این مهم باید بر تأثیرپذیرترین گروه جامعه یعنی کودکان و نوجوانان سرمایه گزاری نماید، زیرا آغاز انگیزه کنجکاوی و خلاقیت در کودکان نسبت به همه گرو ه های سنی قو ی تر بوده و هر اندازه محیط زیست آنان از نظر منابع اطلاعاتی غنی تر باشد، این انگیزه از طریق سازوکارهای جدید از قبیل پرسشگری، برانگیختن کنجکاوی و چون و چرا کردن و پژوهشگری از قوه به فعل درآمده، موجب رشد خلاقیت می شود.
ولذا کنجکاوی، در واقع عشق به کشف و دانستن و نوآوری است، عشق به کسب اطلاعات تازه و عشق به رسیدن به موقعیت هاست که منشأ و ریشه رفتارهای خلاقانه و نوآورانه است؛ درنتیجه آموزش و پرورش باید چشمه های جوشان این کنجکاوی راسیلان بخشد و روش های آموزشی را بر پایهی باور های خلاق بنا کند تا طرح دیدگاه های تازه و بدیع درباره مسائل مختلف این مهم را میسر سازد . بر این اساس اگر مدارس ما به نظرات متفاوت واحیانًا غیرعادی ارج نهند و معلمان، مربیان و اولیاء دانش آموزان نه تنها اجازه دهند تا کودکان مطابق ذوق و سلیقهی خودشان اشیاء و امور را کشف کنند ، بلکه آنها را مورد تشویق و ترغیب نیز قرار دهند ؛ در آن صورت زمینه های توسعه وشکوفایی استعدادها فراهم خواهد شد. ضرورت بعدی در این امر پرورش تخیل درکودکان است، مانند بیان داستان های تخیلی، نقاشی کردن و ساختن اشیاء مختلف از طریق ترکیب اجزاء آنها طورکلی » نقاشی های آزاد، مقاله نویسی و نگارش داستا ن های کوتاه زمینه ایدهی فرد و تفکر خلاق در دانش آموزان را بهتر فراهم می کند.« - شریعتمداری، 417 : 1367 - و نیز فراهم کردن شرایط اجتماعی و شرایط جدید درآموزش و پرورش تحت عنوان تعلیم و تربیتخلاق، امری ضروری و جدی است.
.3ویژگی افراد خلاق
ذهن کنجکاو و خلاق انسان همواره به دنبال یافتن پاسخی برای پرسش های گوناگون خود بوده است. برای رسیدن به این مقصود تلاش کرده که از تجارب و اندوخته ها و رویداد های ساده و پیچیده پیرامون خود بهره کافی ببرد. - پیرخائفی، - 103:1385 رضائیان به نقل از استینر،گری، ویژگی های افراد خلاق را شامل موارد زیر می داند :مسائل و وضعیت های گوناگون را با دقت به گونه ای که می بینند کهقبلاً بدان گونه به آن ها توجه نشده است.دیدگاه ها و فکرها و تجربیات حاصل از منابع گوناگون را به هم ارتباط می دهند و آن ها را با توجه به نقاط ضعف و قوتشان بررسی و ارزیابی می کنند.معمولاً برای حل مسئله چندین راهکار بدیل ارائه می کنند.یعنی از سلامت فکر مطلوبی برخوردار هستند. تردید در مورد صحت پیش فرض های قبلی را نیز، روا می دانند.خود را به راه و رسم، عادت و محدود نمی کنند و استقلال فکری دارند. فی البداهه می توانند از نیروی حسی،ذهنی و بینشی مدد بگیرند.
