بخشی از مقاله
چکیده
آموزشهای زیست محیطی به عنوان یک تجربه بسیار قابل توجه در نظر گرفته میشوند که قادرند شیوه زندگی اعضای یک اجتماع را تغییر دهند زیرا افراد میتوانند با استفاده از این اصول مشارکت مثبتی را در محیط اطراف خود داشته باشند. این اصول آموزشی میتوانند الگوی جدید رفتاری را میان افراد، گروهها و جوامع موضوع محیط زیست ایجاد کنند. یکی از وظایف اصلی مدیران سازمانی این است که اثربخشی آموزش های زیست محیطی را ارزیابی کنند و مشخص سازند که روشهای آموزشی به نتایج مطلوب رسیدهاند یا خیر.
اهدف اصلی هر برنامه آموزشی این است که دانش، مهارتها، و تواناییهای کارکنان را افزایش داده، و نگرشها و رفتار آنان را بهبود بخشد. در این مقاله با تعریف مفاهیم اساسی آموزش زیست محیطی و بررسی منافع آموزش در بخش های سازمانی و صنعتی به ضرورت بررسی اثربخشی آموزش های زیست محیطی در سازمان ها و صنایع پرداخته شده است. آنچه از نتایج این تحقیق بر می آید این است که در بررسی اثر بخشی آموزش زیست محیطی می توان از طریق مصاحبه، پرسشنامه و آزمون یا مشاهده میزان عملکرد زیست محیطی کارکنان سازمان ها و صنایع را قبل و پس از برگزاری دوره های آموزشی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد و اثربخشی دوره های آموزش زیست محیطی را بررسی کرد.
-1 مقدمه
آموزش ابزاری حیاتی برای حل مشکلات جهانی و محلی فراروی توسعه پایدار به ویژه تخریب محیط زیست به حساب میآید. ارتباط بین آموزش و توسعه پایدار پیچیده است. در عین حال پژوهشها نشان میدهد که آموزش پایه، عامل اصلی توانایی کشورها برای توسعه و دستیابی به هدفهای پایداری است
متأسفانه در بسیاری از نقاط جهان توسعه اقتصادی به نابودی محیط زیست منجر شده است. زیرا توسعه اقتصادی در بیشتر موارد از توسعه فرهنگی پیشی گرفته و این امر سبب شده است تا محیط زیست در تمامی ابعاد آن - آب، هوا، خاک و... - هزینه زیادی بپردازد. در واقع انسان هم عامل و هم قربانی تخریب محیط زیست است. بهطوریکه این دوره را دوره بحران زیست محیطی نام نهادهاند. اما آنچه این بحران را تشدید میکند بیسوادی زیست محیطی است. بیسوادی زیست محیطی در یک جامعه پیامدهای بیشماری دارد. این پیامدها آنقدر بارز هستند که دولتها و رهبران اجتماع را نیز متوجه این موقعیت خطرناک ساختهاند. ترمیم صدماتی که مردم ناآگاهانه به سیستم بومشناختی وارد میآورند، مانند ریختن زبالههای مسموم و مضر در فاضلابهای منازل و استفاده بیرویه از مواد یکبار مصرف بسیار پرهزینه است. هزینه ترمیم صدمات وارده بر محیط زیست تقریباً دو برابر بیشتر از هزینههای پیشگیری از آنها است
در دوران ما »آموزش« به عنوان موثرترین ابزار جوامع برای ورود به چالشایه آینده، مورد توافق قرار گرفته است و اصولاً پذیرفته شده است که در پرتو آموزش و پرورش امروز، دنیای فردا شکل خواهد گرفت
در مناظره توسعه پایدار، دقیقاً با توجه به نگرش فوق، این مؤلفه شأن و جایگاه ویژهای یافته است و در تحلیلها و پژوهشهای سالهای اخیر، بسیاری از برنامهها و استراتژیهای توسعه - به خصوص برای قرن بیست و یکم - به گونهای ریشهای، به توفیق در امر آموزش و پرورش پیوند خورده است. سخن این است که این عرصه توجهی مضاعف میطلبد و بدون نقد تجارب گذشته، بهینه سازی روشها و گسترش دامنه در برگیری آن، تمامی سرمایه گذاریهای آینده در عمل، سترون خواهند شد
پیشرفت، به گونهای روز افزون، به تولیدات ذهنهای تعلیم یافته در عرصههای پژوهش، نوآوری و نظایر آنها بستگی خواهد داشت. بنابراین، تعلیم و تربیت، نه فقط در پژوهشکدهها و آزمایشگاهها که در تمامی عرصهای زندگی حضوری فعال دارد و منطقاً عاملی است که مردم را در جوامع مختلف هشیارتر، با سوادتر، آمادهتر، مسئولتر، نقادتر، و اخلاقیتر میکند و از اینرو، حامل برترین آرمانهای بشری است و در نتیجه حیاتیترین ابزار در مسیر نیل به توسعه پایدار تلقی میشود
تعلیم و تربیت مهمترین عامل موثر در دگرگونی طرز نگرش و رفتار بشری است که در مسیر رشد اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی، ایجاد دانش و مهارت، تامین فرصت های شغلی و افزایش تولید جامعه به کار گرفته میشود. از این رو در جوامع »منزلتی یگانه« یافته است
نقش زیر بنایی آموزش در توسعه فردی و توسعه اجتماعی اینک به صورت یک باور درآمده و به همین دلیل است که به عنوان »حقوق پایهای بشر« و »ارزش عالمگیر انسانی« به رسمیت شناخته شده است و حتی، شأن و جایگاه آن به قلب جامعه تشبیه شده است. مراد آن است که نشاط و طراوت زندگی در جوامع، به آن گره خورده است .
»آموزش و پرورش پایدار1« به مفهوم وسیع خود در دهههای آینده این توانمندی را خواهد داشت تا به مثابه ابزاری قابل اعتماد، »پل مستحکمی بین کلاس درس و اجتماع و بین کلاس درس و بازار بنا کند.
»کنفرانس جهانی پیرامون آموزش و پرورش برای همه2«، با همین نگرش، »آموزش پایه3« را بهعنوان »همه شیوه های تعلیم و تربیت سازمان یافته و آموزشهایی که پاسخگوی نیازهای اولیه افراد برای کار و زندگی است« تعریف کرد که اعم از سواد آموزی، کسب مهارتهای حرفهای، یادگیری و بازآموزی روشهای زندگی در اجتماع و نظایر آنها است
تحلیلها و استنادات مورد بحث، مطرح شده، تماماً دلالت بر اهمیت و نقش زیر بنایی مسئله آموزش و پرورش در منظره توسعه پایدار دارند. با این وصف، هر حرکتی به ویس تحقق پایداری و هر تصمیمی برای آینده ضرورتاً با برنامهای نوین در این زمینه همراه خواهد بود. در چشمانداز پایداری، مهمترین سرمایه کشورها، سرمایههای انسانی هستند و بدیهی است که بالندگی این سرمایههای عظیم، در گرو آموزشی متناسب خواهد بود. آموزش و پرورش »پلی است که از گذشته به حال و از حال به آینده می-رسد«، لذا برای رسیدن به آیندهای پایدار درکی عمیق از اهمیت این موضوع و نگاهی دوباره بر نظام آموزشی کشورها در نخستین گام ضرورت خواهد داشت
در این مقاله با تعریف مفاهیم اساسی آموزش زیست محیطی و بررسی منافع آموزش در بخش های سازمانی و صنعتی به ضرورت بررسی اثربخشی آموزش های زیست محیطی در سازمان ها و صنایع پرداخته شده است.
-2 آموزش محیط زیست
با اینکه به نظر نمیرسد واژههای »محیط زیست« و »آموزش« تا اواسط دهه 1960 در کنار هم به کار رفته باشد، اما تحولات مربوط به »آموزش زیست محیطی« حاصل اندیشه گروهی از متفکران، نویسندگان و تحصیلکردگان برجسته قرن هجدهم و نوزدهم است. سازمانهایی که با توسعه روشهای آموزش محیط زیست سروکار داشتند پس از به رسمیت شناختن عبارت آموزش محیط زیست در صدد ارائه جامع این مفهوم و قانونمند نمودن آن برآمدند.
اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، چه در گذشته و چه در حال، نقشی اساسی را در این فرآیند ایفا کرده است. در »کارگاه آموزشی بین المللی آموزش محیط زیست در برنامه مدارس« که توسط اتحادیه جهانی محافظت/ یونسکو در سال 1970 برگزار شد، آموزش محیط زیست چنین تعریف شده است:
»آموزش محیط زیست عبارت است از شناسایی ارزشها و توضیح مفاهیم به منظور ایجاد مهارتها و گرایشهای مورد نیاز برای درک و شناخت وابستگیهای میان انسان، فرهنگ او، و محیط زیست پیرامون او. آموزش محیط زیست همچنین فعالیتهایی اعم از تصمیمگیری و خودالقایی قوانین رفتاری مرتبط با کیفیت محیط زیست را شامل میشود«
آموزشهای محیطی به عنوان یک تجربه بسیار قابل توجه در نظر گرفته میشوند که قادرند شیوه زندگی اعضای یک اجتماع را تغییر دهند زیرا افراد میتوانند با استفاده از این اصول مشارکت مثبتی را در محیط اطراف خود داشته باشند. این اصول آموزشی میتوانند الگوی جدید رفتاری را میان افراد ، گروهها و جوامع موضوع محیط زیست ایجاد کنند. اصول و مبانی آموزشهای محیطی و حفظ محیط زیست می توانند به شکل جهانی باشند اما نحوه اجرای آنها باید به شکلی باشد که با شرایط جامعه یا اجتماع محلی مطابقت کند. بدین معنی که اعضای یک اجتماع باید به منظور ساده کردن این اصول به هدف انجام انتخابهای ساده ، روشن و یا حتی انتخابهای بیشتر و به کارگیری آنها در موقعیتهای مربوط در ناحیه مورد نظر استقلال داشته باشند.
