بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت یکی از عالی ترین و پیچیده ترین فعالیت های ذهن آدمی است که تعلیم و تربیت باید به آن توجه کند . خلاقیت نه فقط به هوش و تفکر بلکه به سازمان شخصیت فرد نیز مربوط می شود. یکی ازسؤالاتی که در چهار دهه گذشته ذهن بسیاری از پژوهشگران و اندیشمندان تعلیم و تربیت را به خود مشغول کرده این است که آیا می توان خلاقیت را پرورش داد؟ مقاله ی حاضر در راستای پرورش و توسعه ی خلاقیت در دانش آموزان و نیز نقشی که معلمان در این راستا ایفا می کنند و با هدف بررسی موانع فراروی توسعه ی خلاقیت در جریان برنامه هاو چشم اندازهای توسعی کشور، به توصیف تفکر خلاق و نقشی که معلمان و مدارس و خانواده در توسعی تفکر خلاق دارند، می پردازد. همچنین مواردی از موانع را که باعث ایجاد خلل در تفکر خلاق دانش آموزان میشود را بررسی کرده و راهکارهایی را برای مقابله با این موانع ارائه میدهد.
-1 مقدمه
تفکر خلاق از پیچیده ترین و عالی ترین جلوه های اندیشه انسان است . بودن - - 1374 خلاقیت را توانایی افرینش اندیشه های نو در سطح عالی می داند که امیزه ای از توان نواوری، انعطاف پدیری و حساسیت در برابر باورهای موجود است و به فرد این توانایی را می دهد که همراه با اندیشهای منطقی و خردمندانه، به یافته های دیگرای بیاندیشد تا دستاوردهای سودمند برای او و دیگران داشته باشد. هرچند انسان باتوانایی و نواوری زاده میشود, اما شکوفایی آن نیازمند پرورش آن است.
تورنس - 1990 - ایجاد فرصت برای پرورش خلاقیت برای هرجامعه امری حیاتی می داند. امروزه در کشورهای توسعه یافته، شکوفایی وپرورش خلاقیت دانش اموزان از مهمترین هدف های اموزش و پرورش به شمار می رود - مجله رشد ، . - 1375 مفیدی - 1372 - به باور بیشتر پژوهشگران شیوه های سنتی اموزش و پرورش نه تنها به رشد خلاقیت کودکان کمکی نمینماید, بلکه انان را از حرکت در این راستا بازمی دارند - مازینو ، - 1380 نتایج تحقیق - بودو،تورنس و... - نشان داده است خلاقیت که در تمام فعالیت های فردی و گروهی انسان مشاهده میگردد، باشدت بالقوه و پرورش پذیر در همه انسان ها وجود دارد و برای پرورش خلاقیت به کودکان و نوجوانان امکان تفکر داد و انان را از انجام دادن فعالیت های قالبی و از پیش تعیین شده تا حد امکان حذر داشت.
پیشرفت های روز افزون جوامع امروزی مرزهای سازمانی را برداشته و نوآوری های و خلاقیت های دیگر از بالا به پایین دیکته نمی شوند بلکه با طراحی ساختار های نوین بر پاییه همکاری و اشتراک، مشارکت به عنوان رایج ترین موضوع ولازمه کار با گروه های انسانی مطرح گردیده است . خلاقیت جنبه های متعددی دارد که هر کدام از آن ها باید در جای خود بررس شوند. یک جنبه بسیار مهم خلاقیت، وجود شرایط لازم برای بروز این استعداد همگانی است.
بنابراین آموزش و پرورش برای رشد خلاقیت و نواندیشی در دانش اموزان، باید به درک درست و روشنی از شرایط موجود برسند و درگام بعدی بر مبنای فلسفه ی تعلیم و تربیت و هدف های اصولی و معیارهای معتبر بکوشند، تصویر روشنی از شرایط مطلوب خلاقیت رسم کند. در این صورت میتواند با کمترین وقت، انرزی و سرمایه، مسیر پرورش و شکوفایی خلاقیت ها و نواندیشی های دانش اموزان را هموار سازد. بر این اساس ما در این مقاله روند تفکر خلاق، ویژگی های افراد خلاق، عوامل موثر در خلاقیت، نقش معلم و نظام آموزشی در پرورش خلاقیت، نقش خانواده در پرورش خلاقیت و همچنین راهای ایجاد وپرورش خلاقیت در دانش اموزان می پردازیم.
-2 روش تحقیق
روشی که در تحقیق فوق بکار برده شده است تلفیقی از روش مطالعاتی کتابخانه ای ، استفاده از مقالات اینترنتی و پایان نامه ای می باشد . بدین ترتیب برای جمع آوری مطالب ابتدا به گردآوری مطالب و بعد به تجزیه وتحلیل آنها اقدام شده است.
-3 نتایج تحقیق
-1-3 ویژگیهای شخصیتی افراد خلاق
پال تورنس - 1998 - در پاسخ به این پرسش که ویژگیهای شخصیتی چه نقشی در خلاقیت ایفا میکند، گفته است شخصیت هم میتواند خلاقیت را آسان سازد و هم مانع آن شود . ویژگیهایی از قبیل آمادگی برای خطر کردن، کنجکاوی و جستجوگری، استقلال اندیشه، پشتکار و پایداری، شهامت، استقلال رای، خودآغازگری، ابتکار، پرسشگری درباره موقعیتهای معماگونه، و در گیر شدن با امور دشوار از جمله ویژگیهای آسان ساز خلاقیت محسوب میشوند . او میگوید، هر عملی که ما برای تشویق این گونه رفتارها انجام میدهیم شخص را در جهت خلاقیت بیشتر سوق میدهد.
- سیف،. - 1379 مایزر - 1374 - ،ضمن تحقیقاتی ویژگیهای دانشآموزان خلاق را چنین عنوان کردهاند: -1 دارای هوش کلامی و فضایی بسیار برجسته -2 دارای هوش بالاتر از سطح متوسط -3 دارای ظرفیتهای حافظهای فوقالعاده در ثبت و نگهداری وقایع مختلف -4 آمادگی جهت تجربه امور و فعالیتهای مختلف -5 استقلال فکری - احدیان ، - 1379 -6 دارا بودن رفتار مطلوب اجتماعی -7 بیان صریح و روشن - ابوترابیان ، - 1382 -8 طرز فکر انتقادی، فعال و کنجکاو بودن - استعدادهای درخشان ، - 1374 - 9 برخورداری از نوع تفکر واگرا -10 علاقهمند بودن به مسایل فلسفی و مذهبی -11 مقاوم، باجرئت، انتقاد پذیر و خستگی ناپذیر بودن -12 خود جوش، صادق و ساده بودن. - افروز، - 1371
تورنس - 1990 - پس از 22 سال مطالعه مستمر پیرامون ویژگیهای گروهی از کودکان، نوجوانان و جوانان - یعنی از 1985 تا - 1980 به این نتیجه میرسد که خمیر مایه شخصیت افراد خلاق، استقلال اندیشه و شیفتیگی فراوان آنها در برابر مساله یا فعالیت مورد علاقه شان است. فرد خلاق کسی است که فکری نو ومتفاوت ارائه دهد. بالطبع احساس گریز از کانال بندیهای مشخص ذهنی، همنوا نبودن با دیگران و استقلال طلبی و آزاد اندیشی میتواند پایههای تراوش تفکر خلاق و خلق آثار نو را فراهم آورد. بقول »تورنس « خلاقیت شکافتن بنبستها و دست دادن با فرداست.
-2-3 عوامل موثر در خلاقیت و تاثیر آن بر محتوای کتب درسی
کارل راجرز - carl Rogers - ، چگونگی عوامل موثر در خلاقیت را به طریق تحلیلی بیان کرده است و در این زمینه میگوید : واضح است که خلاقیت را نمیتوان با فشار بوجود آورد بلکه باید به آن اجازه داده شود تا ظهور کند. او معتقد است که با فراهم کردن امنیت روانی و آزادی، احتمال ظهور خلاقیت سازنده را میتوان افزایش داد - شعبانی ، . - 1376 »تورنس« شواهدی بدست آورد که نشان میداد اوج خلاقیت در کلاس دوم ابتدائی است ولی به دلیل اقرار در مطابقت با دیگران معمولاًاز بین میرود.
منحنی خلاقیت بسیاری از کودکان در حدود ده سالگی افت مییابد و آنان هرگز خلاقیت دوره اولیه کودکی را باز نخواهند یافت. با توجه به اینکه آنان در این سن در مدرسه هستند نباید تاثیر خانواده، مدرسه، محتوای درسی، روش تدریس و شخصیت معلم را در افت خلاقیت کودکان ندیده گرفت. محتوای درسی یکی از عواملی است که میتواند در مدرسه، زمینه پرورش خلاقیت را فراهم کند . علاوه بر موضوعی که »کارل راجرز« مطرح کرده است عوامل دیگری نیز در خلاقیت موثر هستند که اگر بطور صحیح بکار گرفته شوند در شکوفایی خلاقیت افراد موثر خواهند بود . در این مقاله این عوامل و تاثیری را که بر محتوای کتابهای درسی دارند مورد بررسی قرار میدهیم:
-1 نقش اطلاعات در خلاقیت
-2 انگیزش و خلاقیت
-3 خلاقیت و میزان خود پذیری
-4 تخیل و خلاقیت
-5 خانواده و خلاقیت هوش و خلاقیت
. نقش اطلاعات در خلاقیت
اطلاعات یکی از عوامل اساسی خلاقیت وماده خام آن است و به گفته »ویلیام«، خلاقیت مهارتی 76a آهنگساز و 66 شاعر مشهور نشان داده است که هیچکدام از ایشان زودتر از پنج سال از شروع دوران شاعری و آهنگسازی خویش، شعر یا آهنگ قابل توجهی نساخته اند، این امر نشانه آنست که بدون برخورداری از میزان مطلوبی از دانش نمیتوان شاعر، نویسنده، موسیقی دان و یا فیزیکدان خلاق شد.
-3-3 انگیزش و خلاقیت
انگیزش به حالات درونی ارگانیم که موجب هدایت رفتار به سوی نوعی هدف میشود، اشاره میکنداخیراًبرخی. از روانشناسان اجتماعی انگیزش درونی را از جنبه شناختی تعریف کردهاند، آنها عقیده دارند، اگر افراد درک کنند که بواسطه علاقه خود در فعالیتشان مشغول هستند، بطور درونی انگیخته میشوند اما اگر فعالیتهای خود را به عنوان کسب اهداف بیرونی ادراک کنند، بطور بیرونی انگیخته میشوند. نظریه پردازان روان شناختی عقیده دارند که خلاقیت از حالت برانگیختگی درونی مرتبط با فعالیت بیشتر از انگیختگی بیرونی مرتبط با فرد منجر به خلاقیت میشود . از نظر گیلفورد، تا زمانی که عملی از روی عادت انجام گیرد، خلاقیتی در کار نیست ولی به مجردی که اجرای عملی احتیاج به تدابیر جدیدی داشت، جریان خلاقیت به کار میافتد - خانزادی ، . - 1375
در برخی نوشته های هیجان انگیز بوسیله آینده نگرانی مانند، - الوین تافلر، بنیامین سینگر و فردریک پولاک - درباره وجود رابطه بسیار قوی بین انگیزه برای یادگیری و نیل به دستاوردهای خلاق از یک سو و تصویر ذهنی شخص از آینده، از سوی دیگر بحث شده است. »تافلر« معتقد است که نحوهای که دانش آموز و دانشجو، آینده خود را میبینند با عملکرد آکادمیک آنها و نیز توانایی آنان برای زندگی، وفق دادن خود با محیط و رشد فکری آنان در یک جامعه پر تغییر ارتباط مستقیم دارد - باباپور ، . - 1378
