بخشی از مقاله
چکیده
بحث و گفتگو درباره ی عوامل گسررش و تکامل فرهنگ و متدن اساامی پیچیده و نیازمند بررسی های مهه جانبه است؛ چرا که با پیدایش اساام و انتشار رسیع و گسررده آن در میان اقوام و ملل و جلب و جذب فرهنگ های گوناگون بری بنای مستحکم و عظیمی از فرهنگ و متدن انسان پایه گذاری شد که در اجیاد آن ملل و نژادهای خمتلفی سهیم بودند. این ملل با ارزش ها و مااک های نوین اساامی موفق به اجیاد متدنی شدند که بدان متدن اساامی گفته می شود.یکی از مللی که نقشی عمده در این زمینه ایفا کردند، ایرانیان هستند.ایرانیان بیش از هر ملت دیگر نریوهای خود را در اختیار اساام قرار دادند و بیش از هر ملت دیگر در این راه صمیمیت و اخااص نشان دادند.
در این دو جهت هیچ ملتی به پای ایرانیان نمی رسند، حتی خود ملت عرب که دین اساام در میان آنان ظهور کرد. ایرانیان شاهکارهای خود را در راه خدمت به اساام به وجود آوردند و جز نرروی عشق و ایاان نرروی دیگری قادر نیست شاهکار خلق کند. از مجله ی این ایرانیان خااق و توانمند خلیل بن امحد الفراهیدی است. این مسلامن شیعه ی ایرانی االصل دارای نبوغی ذاتی که با وارد شدن به حوزه ی زبان و ادبیات عربی و طرح نظریه ها و ایده های جدید در این بسرر توانست به شکوفایی زبان عربی و به تبع آن متدن اساامی کمک شایانی بکند.
از مجله ی این زمینه ها لغت نامه نویسی است. فرهنگ لغت وی با نام کتاب العنن نقطه ی رشوعی طالیی برای فرهنگ نویسی در زبان عربی حمسوب می شود. جای شگفتی و بسی تأسف است که بگوییم شخصیت علمی خلیل یا وجود آنکه بسیاری از معارصان و علاای متاخر از علم و دانش او هبره های فراوان برده اند، هنوز ناشناخته است. شناخت توانمدی ها و ابتکارات این نابغه ی ایرانی در زمینه ی شکوفایی متدن اساامی و تاکید بر ایرانی االصل بودن وی، وظیفه ی هر ایرانی اگاه و هوشیار حمسوب می شود.
واژگان کلیدی: خلیل بن امحد الفراهیدی، شکوفایی متدن اسالمی،فرهنگ نامه نویسی،کتاب العنی.
مقدمه
زبان،آسانترين وسيله انتقال مفاهيم ذهنى در انسان به شمار مىرود وسادهترين ابزارى است كه آدمى مىتواند در حيات اجتماعى، معانى متصوره ی خويش را مورد تبادل و تفاهم قرار دهد.مساله خطير تفهيم و تفهم كه الزمه زندگىاجتماعى است تنها از همين راه است كه سهل و ساده انجام مىگيرد.لذا خداوندپس از نعمت آفرينش ازآن به عنوان بزرگترين نعمتها ياد كرده است. [الرََّمحنَُّ.علََم ُالقرآنَ.خَلَق اإلنسَانَّ.علَمُه َالبيانَ.] - الرحمن:55 آیه - 4-1 ،پروردگارى كه گستره رحمت او موجب گرديد تا قرآن را به انسان بياموزد،بزرگترين نعمتى را كه پس از نعمت آفرينش به او ارزانىداشت،نعمتبيان بود. شرايع الهى كه براى انسانها آمده و با آنانسخن گفته،از همين شيوه معمولى ومتعارف بهره جسته است.
[وََما أرسَلنَِامن ٍَِِّ َِِِِ ََرُسول إال بَلسان قومهُِّلَيبنیَُهلم] - إبراهیم:14 آیه - 4 ،و هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آن كه با زبان مردم خويش سخن گويد،تا براى آنان روشن سازد.از اين رو زبان شريعت، همان زبان مردم است و چون روىسخن با مردم است،بايد با زبانى قابل فهم برايشان باشد. قرآن در ميان قوم عرب نازل گرديد و با زبان عربى رسا و آشكار بر آنان عرضهشده است. [انا انزلناه قرآنا عربيا لعلكم تعقلون] - یوسف:12 آیة - 2 ما، قرآن را به زبان عربى فرستاديم تابتوانيدآن را درك كنيد.زبان عربی نیز به مانند سایر زبان ها، ویژگی هایی مخصوص به خود دارد و توجه به برخی علوم زبانی برای فهم مضامین آن بسیار ضروری است.
از جمله ی این علوم: نحو، بالغت، عروض و فرهنگ نامه نویسی است.ساختار خاص و شگفت انگیز زبان عربی و تغییر گسترده ی معنا با تغییر اعراب کلمات،تاثیر خاص موسیقی بر ذهن و زندگی عرب زبانان با توجه به نوع زندگی آنان و همچنین ویژگی های آوایی خاص هریک از حروف در این الفبای پیچیده و سحر انگیز سبب شد تا نیاز به نحو و عروض به شدت احساس شود و مورد اقبالی ویژه قرار بگیرد. زبان برای یک عرب زبان مفهومی خاص و ویژه دارد؛ زبان برای وی تنها وسیله ای برای انتقال مفاهیم نیست بلکه تمامی هویت وی در آن مستر است و حفظ و نگاهبانی از آن را بر خود واجب می داند.
از این رو میتوان گفت تعصب و توجه خاص عرب زبانان به حفظ زبان اصیل خود و گردآوری و حفظ واژگان آن از نابودی و تحریف از یک سوظهور اساام و گسترش آن و به دنبال آن برخورد و آمیختگی سایر ملل با زبان های گوناگون با اعراب از سوی دیگر سبب شد تا نیاز به تدوین فرهنگ لغتی غنی که دربر گیرنده ی تمام واژگان عربی باشد، هم برای حفظ واژگان و هم برای شناساندن معنای آن ها به سایر اقوام به شدت احساس شود. در شکل گیری و گسترش این علوم نقش بارز ایرانیان غیر قابل انکار است. حمزه ي اصفهاني گويد: عرب بر ديگر ّامتها اين برتري را داشت كه توانست الفاظ و لغات خود را در دل كتابها ثبت كند و دانشمندان ايراني در اين برتري با آنان مشاركت داشته اند، زيرا لغات عرب بي هيچ نظم و ترتيبي پراكنده بود تا اينكه خليل بن احمد فرهودي توانست اين تفريق را جمع كند عالقه ی ایرانیان به دین مقدس اساام از همان آغاز ظهور این دین مقدس شروع شد، قبل از اینکه شریعت مقدس اساام توسط مجاهدین مسلمان به این سرزمین بیاید.
استاد مطهری معتقد است که خدمات ایرانیان در انتشاروترویج اساام نیازمند به تحقیق بسیار دامنه داری است و باید گروهی از محققین و کارشناسان هرکدام در زمینه ای که تخصص دارند،به تحقیق و بررسی در این زمینه بپردازند. - مطهری،1354ش: ص. - 72 به طور کلی میتوان گفت که ایرانیان در چند قرن نخست فرهنگ و ادب اساامی را روی اصول و قواعد پایه گذاری کردند و راه را برای آیندگان باز نمودند. فالسفه ی بزرگ اساام، متکلمین، زبان شناسان، مؤرخین، لغت نویسان، شعرای بزرگی که به زبان عربی شعر سروده اند، مفسرین عالیقدر، رجال سیاسی و پادشاهان بزرگ و جهانگشایان مسلمان همه از ایران بودند.
برمکیان، نوبختیان، خواجه نظام الملک، شیخ طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی، ملوک طاهریان، آل بویه، سامانیان و ده ها خاندان دیگر که در تبلیغ اساام و نشر تمدن آن کوشش کرده اند، همه از این آب و خاک بوده اند. - مطهری،1354ش: ص336-334با تصرف - از جمله ی این فرزانگان می توان به خلیل بن احمد الفراهیدی، لغوی زبان شناس و عالم بزرگ شیعی اشاره کرد که حدود صد سال پس از هجرت پیامبر - ص - دیده به جهان گشود.گرچه محل تولد او عمان است اما نسبت وی به ایران
