بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مواردی که در دین مبین اسلام به کرات درباره آن سخن به میان آمده نوع دوستی و احسان و نیکوکاری است. احسان و نیکوکاری و انفاق کردن آثار و تبعات مثبت گسترده ای در جامعه دارد که که می توان به شرح زیر خلاصه کرد: رشد اخلاقی و ایجاد احساس رضایت در جامعه، ازبین رفتن تضادهای اجتماعی و ایجاد ثبات و ایجاد آرامش روانی در جامعه . کتاب به عنوان مهم ترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی در نظام آموزش و پرورش کشور که دومین مکان تاثیر گذار بر کودک است می تواند ابزار بسیار مناسبی برای این امر مهم باشد.
پژوهش توصیفی حاضر در صدد بررسی چگونگی ارتباط مفاهیم مربوط با اهداف، محتوا و فعالیت های کتاب های درسی بخوانیم پایه اول تا سوم در حوزه خیر و نیکوکاری است روش پژوهش، روش تحلیل محتوا است .در این روش با استفاده از روش های متداول در آمار توصیفی امور خیر و نیکوکاری - ،تعاون، دوستی، احسان و گذشت - مورد تحلیل قرار گرفت جامعه آماری کتاب فارسی خوانداری پایه اول تا سوم ابتدایی می باشد. در بررسی انجام گرفته نتایج حاصله نشان دهنده آن است که از بین مفاهیم انتخاب شده مفهوم تعاون و همکاری مورد توجه قرار گرفته مفهوم دوستی از طریق فعالیت های نمایش، بازی و صندلی صمیمت مورد توجه بوده و مفاهیم احسان، گذشت که در ارزش های اخلاقی ما و هم چنین آموزه های دینی بسیار مورد توجه هستند، مورد غفلت قرار گرفته اند.
مقدمه
انسان شگفت ترین مخلوق خداوند، مستعد آفریده شده تا به مقام خلیفه الهی برسد و این سیر جز با تربیت حقیقی میسر نمی شود. - نرگس اکبریی،. - 7:1389 فعلیت یافتن استعدادها با کمک نهادهای متعدی چون خانواده، مدرسه، جامعه، رسانه ها و... صورت می پذیرد از مهم ترین وپپچیده ترین نهادها، نظام آموزش و پرورش است - احمد صافی، - 35:1379،یکی ازوظایف اصلی آموزش وپرورش فرهنگ آموزی و تثبیت مؤلفه های مثبت فرهنگ است - گرانپایه،. - 89:1380فرهنگ مجموعه ای از باورها، نگرش ها و رفتارهای افراد جامعه است.
از جمله این باورها و نگرش ها مفاهیم با ارزشی چون تعاون. دوستی احسان ونیکوکاری و گذشت می باشد. در دین مبین اسلام و در آیات و در سوره های مختلف قرآن به کرات درباره نوع دوستی و احسان و نیکوکاری تاکید شده است. خداوند در سوره بقره آیه 112 می فرماید:"حق این است که هر کس روی دل به سوی خدا نهد و نیکوکار باشد پاداشش نزد پروردگارش - محفوظ - است و نه بیمی بر آنهاست و نه اندوهگین می شوند". در این آیه خداونداز نیکوکاری و احسان به عنوان تقوی و توجه به خدا یاد کرده است .
با توجه به اهمیت دوره ابتدایی، در شکل گیری همه جانبه شخصیت دانش آموزان که آن را به مهم ترین دوره تحصیلی درنظام های آموزش و پرورش تبدیل نموده استتبدیل. شدن کتاب به مهم ترین رسانه آموزشی خصوصاَ در نظام متمرکز ، بررسی کیفیت کتاب های درسی را خصوصاَ در حوزه امور خیرو نیکوکاری که ریشه در دین و فرهنگ ما دارد، لازم می دارد چرا که کیفیت و کارایی کتب درسی مستقیماً با کیفیت و کارایی نظام آموزشی مرتبط است. همچنان که در تحقیق کیامنش و موسی پورکاهش ضریب مطلوبیت کتب درسی با افزایش افت ضریب مطلوبیت کتب درسی با افزایش افت تحصیلی دانش آموزان اثبات شده است.
پیشینه پژوهش
در بررسی انجام شده تحقیقاتی که به صورت مستقیم با موضوع پژوهش مرتبط بوده یافت نشد این پژوهش در نوع خود کار تازه ای است از این رو به تحلیل محتواهایی که بصورت غیر مستقیم می توانست مورد استفاده و تاکید قرار بگیرد، اشاره شده است. سارا شهیدی - 1392 - در تحقیقی با عنوان مؤلفه های فرهنگ عمومی در کتاب های درسی دوره ابتدایی نشان داد که در محتوای کتب فارسی »بخوانیم و بنویسیم« دوره ابتدایی تحصیلی از میان مؤلفه های فرهنگ عمومی بیشترین تأکید بر مؤلفه های اجتماعی فرهنگی و کمترین تاکید بر مؤلفه های سیاسی است. فاطمه احمدی 1391 - - در تحقیقی با عنوان تحلیل محتوای کتب فارسی بخوانیم دوره ی ابتدایی نشان داد بین میزان توجه به مؤلفه ها ی آموزش مهارت های زندگی تفاوت وجود دارد.
هدف پژوهش
هدف اصلی پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی فارسی - خوانداری - پایه های اول ، دوم و سوم ابتدایی سال تحصیلی 1395-1396 بر اساس مفهوم های تعاون و همکاری، دوستی، احسان و نیکوکاری و گذشت در حوزه امور خیر در اهداف، محتوا، و تمرین های کتاب می باشد. بدین منظور پرسش های زیر مطرح شده اند:
- 1 تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- 2 تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- 3 تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- 4 تا چه حد محتوای کتاب فارسی - خوانداری - پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- 5 تا چه حد محتوای کتاب فارسی - خوانداری - پایه دوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- 6 تا چه حد محتوای کتاب فارسی - خوانداری - پایه سوم ابتدایی با مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
- 7 تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه اول ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت را پوشش می دهند؟
- 8 تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه دوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت را پوشش می دهند؟
- 9 تا چه حد تمرین های درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه سوم ابتدایی مفاهیم تعاون، احسان، دوستی، و گذشت را پوشش می دهند؟
جامعه پژوهش، کتابهای درسی فارسی - بخوانیم و بنویسیم - پایه اول تا سوم دوره سه ساله اول ابتدایی است. نمونه نیز، منطبق بر جامعه بوده، تمام کتابهای فارسی پایه های اول تا سوم ابتدایی سال تحصیلی 1395 – 1396 را دربرمی گیرد. علت انتخاب دوره سه ساله اول ابتدایی، اهمیت این دوره آموزشی است. زیرا، شکل گیری شخصیت در این دوره است و پایه رشد همه جانبه فرد در این دوره گذاشته می شود. از طرفی، کتاب درسی مهمترین و پرکاربردترین رسانه آموزشی در سیستمهای آموزش و پرورش جهان است. به همین دلیل کیفیت وکارایی کتب درسی مستقیماً با کیفیت و کارایی نظام آموزشی مرتبط است.
روش
این پژوهش توصیفی وروش آن تحلیل محتواست. اطلاعات مورد نظر با استفاده از جدول های محقق ساخته، طبقه بندی و کدگذاری شدند برای پاسخ به هر سوال جدولی خاص طراحی واطلاعات بدست آمده پس از بررسی توسط محقق و معلمان ابتدایی ثبت نهایی شدند.
واحد محتوا در این پژوهش عبارت است از:
-1 هدف ها: با توجه به تعداد هدف های هر درس و میزان ارتباط با سوالات مورد شمارش قرار گرفت. -2 متن درس: هر مورد یا مضمون که در متن درس قابل مشاهده باشد -3 تمرین ها: هر مورد یا مضمون که در تمرین ها درس قابل مشاهده باشد .
ارائه نتایج و تفاسیر
سوال اول: تا چه حد اهداف درس های کتاب فارسی - خوانداری - پایه اول ابتدایی با مفاهیم تعاون، ، دوستی، و گذشت در ارتباط می باشند؟
