بخشی از مقاله
چکیده
گیاهان داروئی از ارزش و اهمیت خاصی در تامین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها برخوردار بوده و هستند. گیاهشناسی سنتی روشهای ارزشمندی را برای شناسایی گیاهان داروئی و داروهای گیاهی عرضه مینماید. کشور پهناور ایران با داشتن اقوام مختلف و آداب و رسوم متفاوت دارای گنجینهای از طب سنتی است که در طی گذشت نسلها تاکنون محفوظ مانده و دستیابی به آنها تنها از طریق پرسشگری و کسب اطلاعات و نحوه مصرف سنتی گیاهان از این اقوام امکان پذیر میباشد. هدف از این پژوهش شناسایی و کاربرد گونه Taverniera cuniefolia بوده که به طور گسترده به وسیلهی مردم محلی در درمان و پیشگیری بیماریها در منطقه خاش مورد استفاده قرار میگیرند.
این پژوهش با استفاده از پیمایشهای صحرایی، مطالعه باورها، اطلاعات مردمی و مطالعات اسنادی صورت گرفت. نتایج نشان داد که فصل جمع آوری لانتی تابستان و بهار و بیشترین اندام مورد استفاده برگ آن میباشد. گلدهی و بذر دادن مرحله ای از رشد گیاه است که نسبت به سایر مراحل بیشتر استفاده میشود، لانتی بیشتر در مناطق کوهستانی و نزدیک رودخانه میروید، لانتی بیشتر به صورت جوشانده توسط مردم منطقه استفاده میشود. کودکان و نوجوانان و جوانان بیشترین افرادی هستند که از این گونه استفاده میکنند. باتوجه به شهرنشینی شدن و صنعتی شدن زندگی و به طور کلی تغییر زندگی مردم دانش سنتی این گونه در حال نابودی است بنابراین تلاش برای مستندسازی این دانش باید ادامه یابد.
-1 مقدمه
گیاهان داروئی به گستره وسیعی از گیاهان اطلاق میشود که در درمان یا پیشگیری از بروز بیماری مورد استفاده قرار میگیرند .[3] استفاده از گیاهان داروئی برای درمان بیماریها، از زمانهای قدیم تاکنون رایج بوده است و طی 10 سال اخیر استفاده مردم از گیاهان داروئی از %3 به %50 رسیده است .[2] کشور ایران با بیش از 8000 گونه گیاهی و 1727 گونه بومی یکی از ده منابع مهم گونهزایی در جهان است .[8] دانش بومی برخاسته از متن جوامع بشری در طول دورانهای طولانی و حاصل تجاربی است که در طی زمان و به کمک آزمون و خطاهای گوناگون بهدست آمده است.
-2 مواد و روشها
2-1 منطقه مورد مطالعه
این مطالعه در شهرستان خاش انجام شد. منطقه مورد مطالعه در دامنه جنوبی قله تفتان بین طولهای60 درجه و 5 دقیقه تا 62 درجه و 45 دقیقه شرقی و عرضهای جغرافیایی 27 درجه و 50 دقیقه تا 28 درجه و 45 دقیقه شمالی واقع شده است - شکل. - 1 شهرستان خاش بهعلت همجواری با کوه تفتان، که مرتفعترین کوه جنوب شرق است، دارای آب و هوای سرد خشک است. میزان دمای هوا در تابستان به 37 درجه سلسیوس و در زمستان تا 7 درجه سلسیوس زیر صفر در نوسان است. در این منطقه تبخیر بالا و میانگین بارش سالانه در این شهرستان 9/174 میلی متر است. کوه تفتان دارای پوشش گیاهی با غنای گونهای بالا میباشد که میتوان به گونههای بنه، کسور، بادام کوهی، انجیرکوهی، زرشک، آویشن، کاسنی، پونه، کلپوره، آویشن کوهی، پنیرباد، درمنه و سقز یا آدامس کوهی و غیره اشاره نمود .[14]
2-2روش کار
این پژوهش با استفاده از پیمایشهای صحرایی، مطالعه باورها و اطلاعات مردمی و مطالعات اسنادی صورت گرفت. بدین منظور نحوه استفاده و مصرف دارو از گونه مورد بررسی از طریق پرسشنامه و مصاحبه با افراد محلی معلوم شد. نمونه ای از سوالات ارائه شده در پرسشنامه در رابطه با اندام مورد استفاده گیاه مذکور، نحوه استفاده، مقدار استفاده، فصل جمع آوری گونه، نوع دام استفاده کننده از گونه، مکان رشد گونه، مضرات استفاده از گیاه، درآمدزایی گونه و غیره میباشد.
2-3 خصوصیات گیاه مورد مطالعه
یکی از جنسهای گیاهی مهم در استان سیستان و بلوچستان جنس Taverniera است که نام فارسی آن اسپرس درختی است این جنس متعلق به خانواده بقولات Fabaceae است و شامل 12 گونه میباشد. یکی از گونههای این جنس Taverniera cuneifolia میباشد. این گونه بوتهای به ارتفاع 40 تا 70 سانتیمتر، شاخهها برافراشته، استوانهای، ابتدا با کمی کرکهای مخملی است که خیلی زود بدون کرک میگردد و به رنگ سبز و خاکستری تا تقریبا زرد است.
برگهای آن غالبا ساده با گوشوارکهای ریز و به طول 1تا 7 میلیمتر میباشد. این جنس بومی بخشهایی از آفریقا و کشورهای آسیای جنوبی میباشد 9]و.[10 پراکنش قابل توجه این گونه در ایران در اقلیم-های گرم و خشک و مناطق بیابانی از جمله استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان میباشد .[7] محدوده پراکنش آن در استان سیستان و بلوچستان از مراتع کارواندر واقع در جنوب شهرستان خاش شروع میشود و تا شهرستان چابهار در جنوب استان ادامه مییابد .[1] این گونه دارای خواص داروئی است که طعمی شبیه به گیاه شیرین بیان دارد. منعقدکنندهی خون و در درمان بیماریهای سرطانی، ویروسی، التهابی، دیابتی بسیار مؤثر است .[11]
-3 نتایج
جنسیت بیشتر افرادی که با آنها مصاحبه حضوری صورت گرفت را مردها تشکیل دادند . - %63/55 - میانگین سنی افراد 40-60 سال - %39/25 - ، تحصیلات بیشتر افراد بیسواد - %57 - و شغل بیشتر افراد پاسخگو کشاورزی و دامداری - %42/05 - بود.
