بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از مفاهیم شکل گرفته در عصر حاضر، سرمایه اجتماعی است.در راستاي مطرح شدن مفهوم سرمایه اجتماعی شیوه هاي برنامه ریزي نیز با رویکرد مشارکت مردمی و توسعه پایدارو با تأکید بر شاخص هایی همچون سنجش سرمایه اجتماعی، پایداري، انعطاف پذیري و مشارکتی بودن شکل گرفته که در آن هر منطقه در اعمال سیاست هاي اقتصادي همراه با در نظر گرفتن مزیت نسبی داراي آزادي عمل زیادي شده است.
با توجه به دیدگاه توسعه همه جانبه روستایی پاتنام، سه شاخص - اعتماد ، مشارکت و شبکه - در ارتباط با سنجش سرمایه اجتماعی در این پژوهش مورد سنجش قرار گرفته و با توجه به نتایج به دست آمده 78/4 درصد امتیاز میان 106 تا 125 ، نشان دهنده آن است که میزان سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی " ایرندگان" خاش در حد متوسطی است.
همچنین بالاترین میزان واریانس در ابعاد سرمایه اجتماعی، مربوط به بعد شبکه بوده و این موضوع نشان از میزان بالاي شبکه و پیوندهاي اجتماعی در نواحی روستایی مورد مطالعه دارد. در یک جمعبندي کلی میتوان گفت که میان سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی، رابطه اي معنی دار وجود داشته و در این رابطه هر یک از این پارامترها میتواند نقش تأثیرگذاري داشته باشد؛ از این رو میزان سرمایه اجتماعی متوسط در منطقه مورد مطالعه، در صورت تقویت این سرمایه و بهینه نمودن آن میتواند نقش مؤثري در توسعه روستایی منطقه اي ایرندگان داشته باشد .
کلیدواژه ها: توسعه، سرمایه اجتماعی، مشارکت، توسعه روستایی، ایرندگان.
مقدمه
در فرایند تاریخی نظریه پردازي و روش شناسی توسعه، اقتصاددانان، تاکید عمده اي بر رشد و توجه به سنجه هاي اقتصادي مانند درآمد سرانه در سطح کلان یک کشور، شاخص هاي مالی تولید ناخالص داخلی داشته .پس از چند دهه جامعه شناسان واژگانی همچون نحوه توزیع ثمرات توسعه و عدالت اجتماعی را وارد ادبیات توسعه کرده و به دنبال آن معناي متعارف توسعه به تدریج تغییر یافت. - نقدي. 216 : 1387 -
تغییرات مبانی متعارف توسعه مانند رشد اقتصادي را کنار گذاشته و ضمن تاکید نسبی بر آن تلاش هاي اساسی خود را به توسعه انسانی، کیفیت زندگی رفع محرومیت و فقر روستایی معطوف کرده است این تغییرات باعث گردید که پارادایم متعارف توسعه به پارادیم توسعه پایدار تبدیل گشته.براي توسعه، به مشارکت مردم نیاز مبرم و شدیدي وجود دارد که اگر مورد غفلت قرار گیرد حرکت جوامع حرکتی غیر موثر و ناکارآمد خواهد بود و هزینه زایی بالایی را براي تحولات آنی در برخواهد داشت - Shojaee Nasr Abadi ,2003: 9 -
در مقوله توسعه روستایی، سرمایه اجتماعی، مشارکت و توانمندسازي مردم محلی داراي اهمیت بسیاري است توسعه خودجوش و درون زا حکم می کند که در تمامی مراحل توسعه و در شرایط مختلف، مبناي کار بر جلب مشارکت مردم محلی در جهت بسیج منابع و نهادینه سازي مشارکتهاي محلی با تاکید بر توانمندسازي و ظرفیت سازي قرار گیرد. نقش و تاثیر سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم در طرح ها و برنامه هاي روستایی و تصمیم گیري براي پیش برد روند توسعه در روستاها کاملاً محرز شده است.
اما هنوز در دهستان مورد مطالعه توجهی به نقش و حضور مردم در توسعه روستا نمی شود. مشارکت واقعی و کارآمد زمانی اتفاق می افتد که در کنار اعتقاد جامعه روستایی به آن بتوان به صورت نهاد و سازمانی نظامند و داراي هنجار و قانون عمل کند.با توجه به مباحث مطرح شده در این نوشتار سعی شد با انتخاب یک منطقه به عنوان مطالعه موردي به بررسی روابط بین سرمایه اجتماعی و توسعه ي روستایی پرداخته در این راستا با سنجش سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی منطقه، برخی عوامل تأثیر گذار روستایی نیز در منطقه مورد سنجش قرار گیرد و تاثیر متقابل این دو در ارتباط با توسعه ي روستایی، مورد بررسی قرار گرفته است.
سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی
جامعه روستایی بخش مهمی از جوامع در حال توسعه را تشکیل می دهد. تجربه توسعه به ویژه در این گروه از جوامع نشان می دهد که توسعه روستایی نقش مهمی در رسیدن به اهداف توسعه در سطح ملی دارد. به گونه اي که بسیاري از صاحب نظران، توسعه روستایی را موتور محرکه توسعه در کشورهاي جهان سوم به ویژه در مراحل اولیه توسعه برشمرده اند و دست یابی بدان را ضروري و اجتناب ناپذیر می دانند - ازکیا، فیروز آبادي، 56 :1384 -
از دیدگاه پاتنام سرمایه اجتماعی آن دسته از ویژگی هاي سازمان اجتماعی است که هماهنگی و مشارکت را براي منفعت متقابل تسهیل می کند. همکاري داوطلبانه در جامعه اي که سرمایه اجتماعی عظیمی را در شکل هنجارهاي عمل متقابل و شبکه هاي مشارکت مدنی به ارث برده بهتر صورت می گیرد. منابع تولید سرمایه اجتماعی عبارتند از:
مشارکت، شبکه ها و هنجارها، و این منابع کالاهاي عمومی هستند که به هیچ فردي یا افراد خاص تعلق ندارند و در مالکیت خصوصی هیچ یک از افرادي که از آن منتفع می شوند نیست. اعتماد و مشارکت به اطلاعات موثق در مورد رفتار گذشته و منافع حال شرکاي بالقوه بستگی دارد. در حالی که ابهام و عدم اعتماد باعث تشدید مشکلات رفتارها و عمل جمعی می شود، بالا رفتن میزان اعتماد، رونق فائق آمدن بر مشکلات و مشارکت جمعی را تسهیل می کند - پاتنام، .66 : 1385 -
پاتنام الگوي جهت نشان دادن پیوند بین توسعه روستایی و سرمایه اجتماعی طرح نموده ،که کارکرد سازمان هاي اجتماعی در این الگو، به عنوان متغییر وابسته و رشد اقتصادي به عنوان متغییر مستقل مشخص شده است.
پاتنام براي سنجش رشد اقتصادي از شاخص هاي اقتصادي مرسوم مانند میزان باسوادي، نیز میزان اشتغال در بخش هاي مختلف اقتصاد بهره برده است و براي سنجش سرمایه ي اجتماعی از سه شاخص آگاهی مشارکت و نهادهاي مدنی استفاده نمود - سوري، مهرگان،.76 : 1386 - در این راستا با مطالعات انجام گرفته در قالب این الگو به این نتیجه رسید که سرمایه ي اجتماعی می تواند کارکرد سازمان هاي منطقه اي را بهتر توضیح داده و بستري براي توسعه ي منطقه فراهم آورد.
از این رو منظور از سرمایه ي اجتماعی را وجوه مختلف سازمان هاي اجتماعی نظیر اعتماد، هنجار و شبکه معرفی نمود که با ایجاد و تسهیل امکانات، کارایی جامعه را بهتر می کند. سه شاخص مورد نظر پاتنام - اعتماد، مشارکت و شبکه ها - در ارتباط با سنجش سرمایه ي اجتماعی، در این تحقیق مورد استفاده و سنجش قرار می گیرد.
لذا با در نظر گرفتن الگوي »توسعه همه جانبه ي روستایی« در نظر گرفتن ابعاد فیزیکی و انسانی براي مطالعه در این منطقه، داراي اهمیت فراوانی است. چنان که می دانیم سرمایه ي فیزیکی، با ایجاد تغییرات در مواد، جهت شکل دادن به ابزارهایی که تولید را تسهیل می کند، به وجود می آید و از جنبه اي ملموس و قابل مشاهده برخوردار است، در عوض سرمایه ي انسانی، با تغییر رفتار افراد براي کسب مهارت ها و توانایی، پدید می آید و افراد را توانا می سازد تا به شیوه هاي جدید رفتار کنند و بنابراین کمتر ملموس بوده و در مهارت ها و دانشی که فرد کسب کرده ظاهر می شود - کلمن، .465 :1377 -
